Vikublaðið - 15.04.1994, Blaðsíða 7

i
VIKUBLAÐIÐ 8. APRIL 1994
Undarlegt sambland af feimni
og furðu hefur gripið um sig í
kjölfar þingkosninganna á ítal-
íu: ífyrsta skipti frá stríðslok-
um er nú unnið að stjórnar-
myndun í hjarta Evrópu með
stjórnmálaöflum sem rekja
l pólitískan arf sinn tilfas-
I ismans og til samvinnu við
1 nasista í heimsstyrjöldinni
Jr síðari. Slíkt hefur ekki gerst
y Vesturlöndum frá stríðslok-
um, og allra síst í lýðveldi
eins og Ítalíu sem byggir á
i pólitískum arfi og stjórnarská
andspyrnuhreyfingarinnar
gegn fasismanum.
Lærdómurinn af sögulegi
kosningaúrslitum á ítaliu
Það er ekki nema von að
menn spyrji: hvað er eigin-
lega að gerast? Erum við að
horfa upp á nýtt afturhvarf í Evr-
ópu til þeirrar gömlu hugmynda-
ffæði, sem leiddi af sér heimsstyrj-
öldina síðari?
Sigurvegararnir í ítölsku kosning-
unum eru af þrennum toga:
I fyrsta lagi ijölmiðlakóngurinn Sjl-
vio Berlusconi og flokkur hans, Forza
Italia, sem í raun er ekki stjórnmála-
flokkur í hefðbundnum skiiningi þess
orðs, heldur eins konar aðdáenda-
bandalag með uin 12.000 aðdáenda-
klúbba um alla Italíu, sem stofnaðir
voru á mettíma á tveim mánuðum í
upphafi þessa árs samkvæmt fyrir-
mynd aðdáendaklúbba knattspyrnufé-
lagsins AC Milan, sem Berlusconi er
eigandi að.
Nýja hœgrið
A bak við kosningavél Berlusconi
liggja ekki lýðræðisleg samtök er
byggja á opinni lýðræðislegri umræðu
og ákvarðanatöku, heldur úthugsuð í-
mynd sem gerir alla umræðu í raun ó-
merka.
Imynd Berlusconis er engu að síður
hlaðin gildum sem hann heldur sjálfur
ákaft á lofti: hann er ímynd einka-
framtaksins sem kraftaverkamaður í
frumskógi kapítalismans. Hann er á
móti ríkisafskiptum og telur sig fórn-
arlamb þeirra í fjölmiðlarekstri sínum,
en honum hafa verið úthlutaðar þrjár
af fjórum einkareknum sjónvarpsrás-
um sem sjónvarpa um gjörvalla Italíu.
Sem slíkur hefur hann því í raun nán-
ast einokunaraðstöðu á sjónvarps-
markaðnum. Hann er ímynd neyslu-
hyggjunnar sem eigandi stærstu versl-
unarkeðju á Ítalíu og eins stærsta aug-
lýsingafyrirtækis í Evrópu. Hann vill
aukið ffelsi til handa athafnamann-
anna, til dæmis með lægri sköttum og
minni félagslegra þjónustu í höndum
ríkisins. Hann vill einkavæða heil-
brigðisþjónustuna og skólakerfið.
Fyst og síðast telur hann sig geta rek-
ið samfélagið Ítalíu með jafn árang-
ursríkum hætti og fyrirtæki sín út frá
lögmálum markaðarins og lögmálum
skilvirkrar stjórnunar.
Annar aðilinn að hinum nýja meiri-
hluta á Ítalíu er Þjóðarbandalagið,
Alleanza nazionale, myndað af MSI-
flokknum, sem haldið hefur á lofti
pólitískum arfi Mussolini og sem slík-
ur staðið utan við alla þátttöku í mót-
un ítalsks samfélags ffá því að lýðveld-
ið var stofhað upp úr stríðslokum á
forsendum andspyrnuhreyfingarinnar
gegn fasismanum. Flokkur þessi hefur
í kosningabaráttunni reynt að þvo af
sér sína pólitísku fortíð og sýna nýtt
andlit, en pólitísk stefhumið hans nú
beinast einkum að því að komið verði
á forsetalýðveldi með beinni kosningu
valdamikils forseta, sem velji sér for-
sætisráðherra. Flokkurinn vill með
þessu leggja áherslu á einingu lýð-
veldisins, en segist nú reiðubúinn að
samþykkja myndun þrískipts sam-
bandslýðveldis undir sterku mið-
stjórnarvaldi þjóðkjörins forseta.
Flokkurinn sækir fylgi sitt að miklu
leyti til lægri millistéttar og verkalýðs-
stéttar á Suður-Ítalíu. Flokkurinn hef-
ur litið samrunaþróunina í Evrópu
með meiri tortryggni en önnur stjórn-
málaöfl á Italíu og geymir enn vissa
tortryggni í garð Bandaríkjanna vegna
þátttöku Bandaríkjamanna í sigri
bandamanna á Ítalíu. Flokkurinn er
hefðbundið athvarf þeirra sem líta
með tortryggni til innflytjenda og út-
lendinga. Flokkurinn tvöfaldaði fylgi
sitt í kosningunum, og er talið að af-
staða Berlusconis til flokksins hafi
ráðið miklu þar um.
Liðast ríkið í sundur?
Þriðji aðilinn í hinum nýja stjórnar-
meirihluta er Lega Nord, sem sældr
fylgi sitt einkum til millistéttarhópa á
norðurhluta Pósléttunnar, ekki síst í
Lombardíu. Flokkur þessur hefur á
undanförnum árum ráðist hatramm-
lega gegn hinu gamla og spillta
flokkakerfi á Italíu, og ekld síst gegn
miðstjórnaraflinu í Róm. Flokkur
þessi hefur stundum krafist þrískipt-
ingar lýðveldisins, en setur nú fram þá
meginkröfú að stofhað verði sam-
bandslýðveldi með þrem þjóðþingum,
þrem sjálfstæðum fjárlögum og sjálf-
stæðu skattlagningarvaldi. Hlutverk
ríkisstjórnarinnar eigi að takmarkast
við mótun utanríkisstefhu og yfir-
stjórn dómsmála, en sambandsríkin
eigi annars að stjórna sínum málum
sjálf. Samkvæmt hefðbundnum mæli-
kvarða myndi flokkur þessi teljast til
hægri með sterkan þjóðernislegan
undirtón, sem er staðbundinn, á með-
an þjóðernishyggja Þjóðarbandalags-
ins byggir frekar á stórveldisdraumum
fasismans.
Berlusconi vinnur nú að því að
sameina þessi þrjú öfl um stjórnar-
stefnu er byggi á fyrrnefndri mála-
miðlun: stofnun forsetalýðveldis og
sambandsríkis, og bendir margt til að
sú málamiðlun muni takast. Þá yrði ný
stjórnarskrá lögð undir dóm kjósenda
innan tveggja ára. Yrði hún samþykkt
ásamt með nýrri kosningalöggjöf,
færu síðan fram nýjar kosningar, þar
sem reikna má með Silvio Berlusconi
sem líklegum og sigurstranglegum
forsetaframbjóðenda. Umberto Bossi,
leiðtogi Lega Nord, yrði þá líklegt
forsætisráðherraefni í Padaníu (Norð-
ur-Italíu), og Gianffanco Fini, leið-
togi síðfasista, líklegt forsætisráð-
herraefhi Suður-Italíu. Etruria, eða
Mið-Ítalía, er trúlega eina sambands-
lýðveldið sem myndi halda hinni and-
fasísku hefð og kjósa sér forsætisráð-
herra úr röðum Demókrataflokksins,
sem væntanlega verður búið að
mynda þá upp úr núverandi Vinstri-
flokki og þeim smáflokkum sem með
honum standa að núverandi þing-
minnihluta (að frátöldum Endurreista
kommúnistaflokknum). T rúlega
verður leiðtogi þess flokks ekki
Achille Occhetto.
Kirkjan í tilvistarvanda
Hér hefur verið brugðið upp
mögulegri framtíðarsýn, sem byggir á
forsendum h'ðandi stundar, en er þó
langt í frá örugg. Margar blikur eru á
lofti og margt óvisst um framvinduna,
ekki síst sú spurning hvort hinum nýja
stjórnarmeirihluta muni endast aldur í
tvö ár og hvort hin þversagnakennda
efnahagsstefna meirihlutans verði
ekki búinn að sigla öllu í strand áður.
Atburðarásin á Ítalíu hefur verið
lærdómsrík undanfarin tvö ár og á eft-
ir að verða enn lærdómsríkari á næstu
árum. Endanlega verður lærdómur-
inn af þessari reynslu prófraun fyrir
lýðræðið eins og við höfum þekkt það
þróast hér í álfunni frá stríðslokum.
Úrslit kosninganna var mikið áfall
fyrir Kristilega demókrataflokkinn, en
leifar hans virðast eiga litla sem enga
framtíð sem mótandi afl í ítölskum
stjórnmálum á komandi árum. Þessi
niðurstaða skapar kirkjunni tilvistar-
vanda, þar sem hún er nú neydd til að
taka afstöðu til vinstri og hægri í ríkari
inæli en áður. Staðreyndin er sú að
kjósendur Kristilega flokksins hafa
kosið Berlusconi. Berlusconi er hins
vegar fulltrúi fyrir þá neysluhyggju,
sýndarmennsku og það sjónvarpsveldi
sem núverandi páfi hefúr á stundum
talið runnið undan rifjum djöfúlsins.
Oftrúin á markaðslögmálin annars
vegar og etnísk þjóðernishyggja hins
vegar eru sömuleiðis eitur í beinurn
flestra málsmetandi forsvarsmanna
kaþólsku kirkjunnar. Allt þetta er að
finna í hinum nýja þingmeirihluta á
Ítalíu, sem fyrrverandi kjósendur
Kristilega demókrataflokksins hafa
flykkt sér um.
Sögulegu tækifæri glutrað
niður
Þótt áfall Kristilega flokksins sé
mikið, þá var það fyrirsjáanlegt.
Kosningabandalag vinstri manna
hafði hins vegar gert sér vonir um sig-
ur og því eru vonbrigðin á þeim væng
kannski ennþá meiri. Og ábyrgð leið-
toga þeirra á ósigrinum verður ekki af
þeim þvegin.
Þeir höfðu í rauninni sögulegt tæki-
færi til þess að styrkja lýðræðið í sessi
með sigri sínum í þessum kosningum.
Lýðræðislegi vinstri flokkurinn hafði
komist tiltölulega óflekkaður í gegn-
um hneykslismálin sem skekið hafði
gamla flokkakerfið frá grunni.
Gamli kommúnistaflokkurinn var
búinn að ganga í gegnum erfiða en
mjög lýðræðislega umræðu um fortíð-
ina og ffamtíðarhlutverk sitt, sem
skilað hafði einstökum árangri með
stofnun Lýðræðislega vinstri flokksins
haustið 1989. Þeir höfðu náð banda-
lagi við frjálslynd, umbótasinnuð og
umffarn allt óspillt öfl sem hrakist
höfðu úr gömlu stjórnarflokkunum í
kjölfar spillingamálanna. Þeir vissu að
þjóðin krafðist róttækra breytinga, að
snúið yrði við blaðinu frá fyrri stjóm-
arháttum. En þeir glutruðu niður
þessu tækifæri.
Á þessum sögulega ósigri eru efa-
laust margar og flóknar skýringar.
Þær gætu meðal annars verið eftirfar-
andi:
Slagorð Berlusconis; „Við erum
ffelsið - þeir eru óffelsið" hitti í mark
hjá kjósendum. Hvers vegna?
Hneykslismál undanfarinna tveggja
ára höfðu sýnt þjóðinni að leiðtogar
hennar voru þjófar sem fóru höndum
um opinbert fé eins og það væri þeirra
einkaeign. Þeir höfðu komið á „kerfi“
sem var í raun fordæmi allra hugvit-
samra manna sem vildu koinast áffam
í ffumskógi markaðarins. Frelsið var
fólgið í því að koma sér undan settum
reglum samfélagsins og hafa fé af hinu
opinbera.
Þetta þekkir millistéttin á Italíu
best. Hin stóra synd Lýðræðislega
vinstri flokksins og forvera hans,
Koinmúnistaflokksins, var ekki sú að
hafa tekið beinan þátt í svindlinu,
heldur hitt að hafa ekld verið búnir að
afhjúpa það fyrir löngu. I augum kjós-
enda var flokkurinn öðrum þræði
hluti af gainla kerfinu, þó ekki væri
nema af þessari sök.
Hins vegar sýndi spillingin fram á
að það þurfti nýjar leikreglur. Þar
hafði Berlusconi á reiðum höndum
fallegt svar sem sagði lítið: aukið
frelsi, minni skattar, minni ríkisaf-
skipti, minna ríkisvald, minni skrif-
finnska o.s.frv.
Vantraust á lýðræðið
Lýðræðislegi vinstri flokkurinn
setti í raun aldrei fram skýran valkost
um hverju hann vildi breyta í stjórn-
kerfinu. Hann vildi halda hinu félags-
lega öryggisneti, hann vildi halda rík-
isreknum skólum og heilsugæslu - en
hvernig? Það var ekki lögð ffam trú-
verðug áætlun um uppskurð á hinu
spillta kerfi ríkisvaldsins, sem hefúr
fengið á sig óorð vegna kostnaðar og
lélegrar þjónustu. Flokkurinn setti sig
í varnaraðstöðu. Hann bar að mörgu
leiti verðskuldað lof á efnahagsstefnu
ffáfarandi ríkisstjórnar seðlabanka-
stjórans Ciampi og varaði sig á að
setja fram gyllivonir um skjótan ár-
angur. Það var ábyrgðarleysi að lofa
lækkun skatta, það var fyrirsjáanlegt
áframhaldandi atvinnuleysi, jafnvel
þótt þeir kæmust til valda. Það þyrfti
að efla eftirlitshlutverk ríkisvaldsins til
þess að uppræta spillinguna. Þannig
töluðu forsprakkar vinstrimanna án
þess að segja nákvæmlega hvað þeir
vildu. Og það var í raun skiljanlegt að
þeir skyldu tapa.
Kosningasigúr hægrimanna á Italíu
var uppgjör við stjórnmálaöfl sem
höfðu komið óorði bæði á lýðræðið og
ríkisvaldið. Úrslitin endurspegla ekki
bara andúð kjósenda á þeim stjóm-
málamönnum sem hafa farið ráns-
hendi um fjárhirslur ríldsins, heldur
líka á stjórnmálaflokkunum sem slík-
um. Þessum stofnunum, sem við höf-
um talið forsendur lýðræðisins. Ur-
slitin endurspegla þannig visst van-
traust á lýðræðið. I stað lýðræðislegr-
ar umræðu er kosin haglega tilreidd í-
mynd sem verður eins og lausnarorð á
vandanum. Kosningin sjálf er um leið
viss aðferð til að firra sig ábyrgð. Og
niðurstaðan veitir sumum kjósendum
að minnsta kosti viss fyrirheit um að
inenn muni geta haldið áffam að fara
sínu fram á Ítalíu, þrátt fyrir allt. Það
á að minnka skattana á þeim ríku þótt
ríkissjóður sé að sligast undan þeirri
sjálfrirku skuldamaskínu sem nagað
hefúr hann innan undanfarna áratugi
hins spillta stjórnarfars. Og Ijárlögin
eiga að verða hallalaus og það eiga að
koma miljón ný störf. Þannig voru
kosningaloforðin.
„Nú taka þeir að sér að stjórna“
sagði Achille Occhetto, leiðtogi
vinstri manna á kosninganóttinni og
mátti eins vel skilja að hann finndi til
nokkurs léttis. Einnig hann gat firrt
sig óþægilegri ábyrgð. Spurningin er
hins vegar hvort slík firring ábyrgðar,
hvort sem hún kemur frá kjósendum
eða ffainbjóðendum, sé ekki gleggsta
einkennið á kreppu lýðræðisins og
vísasti vegurinn til að gera það að
skrípaleik.