Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.2005, Síða 9

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 10. september 2005 | 9
Bandaríski rithöfund-
urinn Siri Hustvedt er
af norskum ættum,
þrátt fyrir að vera
fædd og uppalin í
Minnesota í Banda-
ríkjunum. Sem barn
bjó hún um tíma í
Reykjavík þar sem
faðir hennar var
sendikennari við Há-
skóla Íslands. Hún er
nú búsett í Brooklyn,
New York, og gift
bandaríska rithöfund-
inum Paul Auster sem
einnig kemur fram á
hátíðinni.
Hustvedt hefur sent frá sér fjölda ljóða, ritgerða
og skáldsagna.
Það var þó ekki fyrr en árið 2003 sem hún raun-
verulega sló í gegn og þá með
skáldsögunni What I Loved, en
sú saga hefur nú verið þýdd á
fjölmörg tungumál og hlaut
Hustvedt meðal annars Prix des librairies du Que-
bec-verðlaunin kanadísku fyrir bestu erlendu bók-
ina árið 2003.
What I Loved má lýsa sem einskonar skáldsögu
hugmynda þar sem velt er upp hugmyndum á borð
við hversu mikið af því sem við skynjum sé per-
sónulegt og hversu stórum hluta þess við deilum
með öðrum. Í bókinni stillir höfundurinn upp sögu
tveggja manna sem lifa og hrærast í listheimi New
York-borgar gegn rafmögnuðu hugmyndarófinu
sem einkennir borgina á 25 ára tímabili. Vangavelt-
ur Hustvedt um hvað það er sem mótar manneskj-
una eru rauður þráður í What I Loved líkt og öðrum
verkum hennar, en höfundurinn hefur í ýmsum við-
tölum látið hafa eftir sér að hluta bókarinnar hafi
henni þótt nær óbærilegt að skrifa.
Siri Hustvedt ræðir um verk sín við Þóru Arnórs-
dóttur í Norræna húsinu á fimmtudag kl. 15 og les
úr verkum sínum í Iðnó á föstudagskvöld kl. 20.
Skáldsaga
hugmynda
Eftir Önnu Sigríði
Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Siri Hustvedt
Eric-Emmanuel
Schmitt er heim-
spekingur, með
doktorspróf í Dide-
rot frá æðstu
menntastofnun
Frakklands, Ecole
Normale Supér-
ieure. Þegar hann
hóf að skrifa skáld-
verk var hann gagn-
rýndur fyrir fræði-
legan stíl. Fyrsta
verkið hans, leikritið
La nuit de Valognes,
sló samt í gegn árið
1991. Í kjölfarið
kom Gesturinn sem
Borgarleikhúsið sýndi á síðasta ári. Verkið
fjallar um fund Freuds og Guðs og hlaut það
þrenn Molieres verðlaun árið 1994. Nú var
Schmitt kominn á skrið,
sagði upp störfum sínum
sem háskólakennari í
heimspeki og sneri sér alfarið að skáld-
skapnum.
Síðan hefur Schmitt skrifað fjölda leikrita og
nokkrar skáldsögur. Hann hlaut Grand Prix de
Lectrices de Elle árið 2000 fyrir skáldsöguna
L’evangile selon Pilate, undanfarin ár hafa verk
hans setið á metsölulistum vikum og jafnvel
mánuðum saman og þau hafa verið þýdd á um
þrjátíu tungumál. Schmitt er talinn meðal fimm-
tán mest lesnu höfunda í heimi. Bækurnar
sem hafa borið hróður hans einna víðast eru
trúarþríleikurinn sem kom út í íslenskri þýðingu
hjá Bjarti á síðasta ári, Milarepa, Herra Ibrahim
og blóm Kóransins og Óskar og bleikklædda
konan. Fyrsta bókin fjallar um búddisma, önnur
um íslam og sú þriðja um kristni. Á síðasta ári
sendi Schmitt frá sér fjórðu bókina, L’enfant
de Noé, sem fjallar um gyðingdóm.
Verk Schmitt eru ekki auðskilgreinanleg. Þau
eru í senn heimspekilegar ritgerðir og farsa-
kenndur skáldskapur. Schmitt segist í viðtali
við franska bókmenntatímaritið Lire alla tíð
hafa skrifað öðruvísi en ætlast er til.
„Allt frá því ég var í barnaskóla hefur verið
sagt að ég skrifi öðruvísi en maður eigi að
gera. Nú er þessu haldið fram um leikverk mín
og skáldsögur. En það er satt að ég byrjaði að
skrifa skáldskap eins og fræðimaður. Nú er ég
hins vegar að reyna að skrifa mig frá hinni
ströngu hefð Ecole Normale Supérieure og
finna rétta tungumálið, skrifa án nokkurra
bragða. Skrif eru í mínum huga tungumál.“
Eric-Emmanuel Schmitt ræðir um verk sín
við Kristján Þ. Hrafnsson í Norræna húsinu á
mánudag kl. 15 og les úr verkum sínum þá
um kvöldið í Iðnó kl. 20.
Öðruvísi
en ætlast er til
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Eric-Emmanuel Schmitt
FYRIR tveimur árum
skrifaði rithöfund-
urinn Susan Johnson
grein í ástralska dag-
blaðið Sydney Morn-
ing Herald, um það
hvað ráða má í einka-
líf rithöfunda af því
hverjum þeir tileinka
bækur sínar. Tilefni
skrifanna voru skiln-
aðir rithöfunda sem
höfðu tileinkað bæk-
ur sínar elskulegum
eiginkonum, allt til
dauða, og komst
Johnson að þeirri nið-
urstöðu að karlrithöf-
undar ættu það til að fara offari í tilfinningasemi
sinni við tileinkanir, enda nytu þeir jafnan meiri
aðstoðar við skrif sín en kvenrithöfundar. Þá segir
Johnson: „Auðvitað eru til und-
antekningar. Graeme Gibson,
eiginmaður Margaret Atwood, er
slíkur dýrlingur að ónefndur rit-
höfundur vildi fá sér bol með áletruninni: „Sérhver
kvenrithöfundur ætti að vera giftur Graeme Gib-
son.“
Þessi saga hefur flogið víða og þótt kómísk. En
í ljósi ferils Graemes Gibsons, mætti sannarlega
útfæra söguna og segja að hver þjóð, ætti að eiga
sér Graeme Gibson meðal sinna rithöfunda.
Graeme Gibson er ekki einungis eitt kunnasta
skáld Kanadamanna, og í sambúð með enn nafn-
togaðri rithöfundi, téðri Margaret Atwood, heldur
hefur hann um langt árabil verið í forsvari kanad-
ískra rithöfunda, unnið að málefnum þeirra á
margan hátt.
Auk eigin skáldverka hefur Gibson samið kvik-
myndahandrit og þætti fyrir útvarp og sjónvarp og
skrifað greinar fyrir blöð og tímarit. Viðtöl hans við
aðra rithöfunda sem birst hafa í fjölmiðlum og á
bókum eru fjölmörg. Það kemur því varla á óvart
að í Kanada skuli hann stundum nefndur rithöf-
undur rithöfundanna.Með skáldsögunni Five
Legs, sem kom út árið 1969, þótti Gibson brjóta
blað í sögu kanadískra bókmennta með ferskum
og nútímalegum stíl. Sagan greindi frá tveimur
ungum sakbitnum mönnum á tímum þjóðfélags-
legs umróts og glímu þeirra við nýjar hugmyndir
um siðferði, tilfinningar og kynferði.
Í Perpetual Motion, frá 1982, fæst Graeme Gib-
son við spurningar um völd, mátt manneskjunnar
og óbilandi trú hennar á tækni og framfarir. Sagan
gerist undir lok nítjándu aldar, þegar nútíminn ger-
ir innreið sína með tilkomu véla og maskína af öll-
um gerðum. Sögupersónan, Robert Fraser, er
staðráðinn í að smíða eilífðarvél sem getur fram-
leitt orku til allra þeirra hluta sem hann þarfnast. Í
þrákelknislegri tilraunastarfsemi sinni við vél-
arsmíðina, drifinni áfram af framfarahugsjónum,
eyðileggur Fraser ekki bara lífið í kringum sig,
heldur verður yfirþyrmandi skynsemisdýrkun hans
að sjúklegri þráhyggju með dramatískum afleið-
ingum.
Í Gentleman Death, sem kom út 1993, skrifar
Graeme Gibson um Robert Fraser, rithöfund sem
stendur frammi fyrir þrúgandi spurningum um eðli
andstæðnanna í sköpunargáfunni og dauðanum.
Í sögunni þótti Gibson takast einstaklega vel að
tefla saman skálduðum veruleika og raunveru-
leika á áhrifamikinn máta og lýsa þeim þroska
sem skáldið nær í sátt sinni við tilhugsunina um
að allt líf tekur enda.
Graeme Gibson les úr verkum sínum í Iðnó á
mánudag kl. 20.
Rithöfundur
rithöfundanna
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is
Graeme Gibson
„Ég er austur-þýskur
rithöfundur, ekki al-
vöru þýskur rithöf-
undur. Sameiningin
verður fullkomnuð
þegar ég verð þýskur
rithöfundur.“
Höfundur þessara
orða er austur-þýski
rithöfundurinn Thom-
as Brussig, fæddur í
Austur-Þýskalandi
1965 og alinn upp í
Austur-Berlín. Brussig
er einn þeirra rithöf-
unda sem talinn er
hafa komið af stað
nýrri bylgju þýskra
bókmennta undir lok síðustu aldar, eftir áratuga
áherslu á siðferði samfélagsins, mat og endurmat
og fortíðarhyggju. Gagnrýnendur hafa sagt að
Thomas Brussig sé fulltrúi þeirrar
kynslóðar eftirstríðsáranna sem
þorði á ný að tala um samtímann –
ekki bara út frá sjónarhorni rétt-
hugsunar og móralskra hugleiðinga, heldur á nýjan
máta, skáldlegan, fyndinn, og jafnvel gróteskan.
Saga Brussigs Hetjur eins og við varð metsölubók í
Þýskalandi, en þar lýsir hann hruni Berlínarmúrsins
og kommúnismans frá sjónarhóli Austur-Þjóðverja,
í gegnum ungan og heldur einfaldan leynilögreglu-
starfsmann sem hefur meiri áhuga krassandi kyn-
lífsleikjum og perversjónum en starfi sínu.
Sagan kom út árið 1995 og hefur verið þýdd á
14 tungumál. Eftir henni var gerð kvikmynd sem
notið hefur mikilla vinsælda og góðra dóma.
Vinsælasta kvikmynd Þjóðverja til þessa,
Sonnenallee frá 1999, með tvær og hálfa milljón
áhorfenda til þessa dags, er sömuleiðis byggð á
sögu eftir Thomas Brussig, Am kürzeren Ende der
Sonnenalle. Þar er sviðið einnig austur-þýskur
veruleiki, en sagan greinir frá vinunum Micha,
Wuschel, Mario og Brille, sautján ára gæjum á ár-
unum fyrir fall múrsins, sem allir eru ástfangnir af
hinni undurfögru Miriam, sem virðir hrifningu þeirra
einskis. Strákana dreymir um ást og frelsi, en
draumarnir hrynja þegar Miriam segir að ekki sé lít-
andi við öðrum strákum en úr vestrinu. Orð hennar
endurspeglast í múrnum við enda götunnar þeirra,
sem er þeim stöðugur minnisvarði um boð og
bönn, hömlur og fjarlæga frelsisdrauma.
Sagt hefur verið um báðar þessar mikilvægu
sögur Brussigs, að þrátt fyrir ýktan og skoplegan
veruleika þeirra og persónanna þyki þær gefa afar
góða sýn á líf fólks í Austur-Þýskalandi undir lok ní-
unda áratugarins, erfiðleikana sem það glímdi við
og hugmyndir þess um lífið í vestrinu. Það álit virð-
ist samdóma meðal gagnrýnenda að húmorinn og
satíran séu hans sterkustu stílvopn.
Meðal annarra verka Thomasar Brussigs eru
Wasserfarben, frá 1991, og Leben bis Männer frá
2001.
Brussig hefur komið víða við og starfað við
margt fleira en skriftir. Á ferilsskrá hans eru störf
við flutninga, safnvörslu og dyravörslu á hóteli, en
hann er menntaður bæði í félagsfræði og drama-
túrgíu.
Thomas Brussig ræðir við Jórunni Sigurð-
ardóttur um verk sín í Norræna húsinu á þriðjudag
kl. 15 og les úr verkum sínum í Iðnó á fimmtudag
kl. 20.
Veruleiki
handan múrs
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is
Thomas Brussig
Norski rithöfundurinn
Roy Jacobsen, sem
fæddur er 1954,
vakti fyrst athygli á
skáldsagnasviðinu ár-
ið 1982 með smá-
sagnasafninu Fange-
liv sem hann hlaut
Tarjei Vesaas-
verðlaunin fyrir fyrir
bestu frumraunina. Á
þeim rúmlega tuttugu
árum sem liðin eru frá
því smásagnasafnið
kom út hefur hann
sent frá sér fjórar
skáldsögur. Meðal
verka hans má nefna
metsölubókina Seierherrene, sem fyrst kom út
1991 og segir frá þremur kynslóðum norsks al-
þýðufólks, en sagan vakti athygli á Jacobsen á al-
þjóðavettvangi. Fyrir skáldsög-
una Frost hlaut hann síðan
tilnefningu til Bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs árið
2003, en í þeirri bók er það Íslendingurinn Gestur
Þórhallsson, sem kunnur er úr Heiðvígasögu, sem
er í aðalhlutverki. Jacobsen er mikill áhugamaður
um norrænar fornbókmenntir og nefndi m.a. Gísla
sögu Súrssonar og Sonatorrek Egils Skallagríms-
sonar meðal uppáhaldsverka í viðtali við Aftenpost-
en fyrir nokkrum árum. Hann er líka fluglæs á ís-
lenska tungu og hefur margoft sótt landið heim og
var meðal annars gestur á Bókmenntahátíðinni
1992.
Ein bók hefur þegar komið út eftir Jacobsen á ís-
lensku, spennusagan Ísmael, og er Frost einnig
væntanleg í íslenskri þýðingu hjá Eddu útgáfu síðar
á árinu. Hlaut sú bók mjög svo lofsamlega dóma
norskra fjölmiðla. Sagði norska Dagbladet hana
m.a. heillandi og efnisríka, auk þess sem Jacob-
sen var sagður rithöfundur af guðs náð og Aften-
posten sagði söguna ekki síður nútímalega en
hans fyrri þrátt fyrir að hann leitaði þar í fyrsta
skipti mörg hundruð ár aftur í tímann við sagna-
gerðina.
Roy Jacobsen les úr verkum sínum í Iðnó á mið-
vikudag kl. 20 og Einar Kárason ræðir við hann í
Norræna húsinu á laugardaginn kemur kl. 15.
Söguefni úr
íslenskri fortíð
Eftir Önnu Sigríði
Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Roy Jacobsen
Andrej Kurkov fædd-
ist árið 1961 í St. Pét-
ursborg, sem þá hét
Leníngrad. Hann ólst
upp í Kænugarði og
stundaði þar nám. Á
meðan hann gegndi
herþjónustu starfaði
hann sem fangavörð-
ur í fangelsi í Ódessa,
en hann hefur einnig
séð sér farborða með
blaðamennsku og
sem kvikmyndatöku-
maður.
Kurkov hefur skrif-
að nokkuð af bókum,
bæði fyrir börn og full-
orðna, og gekk bærilega þar til Sovétríkin hrundu
enda lagðist bókaútgáfa nánast af um hríð í lönd-
um sem áður tilheyrðu Sovétríkjunum. Kurkov sneri
sér þá að því að skrifa kvik-
myndahandrit til að fram-
fleyta sér. Var hann meðal
annars tilnefndur til evr-
ópsku kvikmyndaverðlaunanna fyrir handrit sitt að
myndinni Vinur hins látna, sem frumsýnd var í Can-
nes 1997. Tveimur árum síðar sló svo í gegn bókin
Lautarferð á ís sem gefin var út víða í Evrópu.
Í kjölfar vinsælda þeirrar myndar, sem var fyrsta
úkraínska kvikmyndin sem náði heimsdreifingu,
jókst áhugi á skáldverkum Kurkovs að nýju. Death
and the Penguin, Dauðinn og mörgæsin, var svo
fyrsta bók hans sem gefin var út á ensku.
Sagan segir frá rithöfundinum Viktor sem tekur
mörgæsina Misha í fóstur er dýragarðurinn í Kænu-
garði hefur ekki lengur efni á að fóðra dýrin. Viktor
hefur átt í basli með að koma verkum sínum á
framfæri en kemst í feitt er hann er ráðinn til að
skrifa minningargreinar um lifandi fólk og eftir það
verður sagan æ fjarstæðukenndari en þó trúverð-
ug. Viktor er í senn gerandi og þolandi, en það eina
sem vakir fyrir honum er að þrauka, reyna ekki að
skilja það sem fram fer heldur að lifa af.
Sagan um Viktor og mörgæsina Misha er að
nokkru leyti dæmisaga þó Kurkov segist ekki hafa
ætlað sér að skrifa pólitíska skáldsögu. Mörgæs-
irnar eru táknrænar fyrir ástandið í ríkjunum sem
tilheyrðu Sovétríkjunum því mörgæsir eru hópdýr,
álíka og komið var fyrir íbúum Sovétríkjanna, og
nánast ófærar um að bjarga sér einar síns liðs.
Fleiri lyklar eru í bókinni sem eru ekki eins augljósir
vestrænum lesendum og löndum Kurkovs, því Vikt-
or er rússneskumælandi Úkraínubúi, tilheyrir
minnihluta sem eitt sinn var ráðandi í landinu.
Kurkov hefur skrifað þrettán bækur og í nánast
öllum bókunum koma dýr við sögu, ýmist sem aðal-
persónur eða í veigamiklu hlutverki, en margar
þeirra eru reyndar barnabækur. Hann hefur og rak-
ið það að hann fór að skrifa til óhapps sem henti
þrjá hamstra sem hann átti sem barn, sjö ára gam-
all. Einn hamsturinn var kraminn af hurð og annar
varð ketti að bráð. Kurkov skrifaði ljóð um þann
þriðja, en ljóðið segir frá hamstri sem misst hefur
alla vini sína. Næsta ljóð samdi Kurkov svo þegar
þriðji hamsturinn hlaut einnig voveiflegan dauð-
daga er hann hrapaði til bana af svölum á fimmtu
hæð í blokk. Það ljóð hét „Afi Lenín“, enda segist
Kurkov hafa vitað að Lenín væri líka dáinn og hann
hefði verið dýravinur.
Nýjasta bók Kurkovs heitir The Last Love of the
President upp á ensku. Hún kom út fyrir hálfu öðru
ári og segir frá manni sem kosinn er forseti Úkraínu
nánast fyrir tilviljun árið 2011 eftir að eitrað er fyrir
honum í þriðju umferð kosninganna, en helsti
fjandi hans er hópur rússneskra embættismanna
sem Pútín, forseti Rússlands til 2016, stýrir. Kur-
kov segir sjálfur svo frá að bókin fjalli um ástina,
hún sé í raun fjórar ástarsögur. Í þremur þeirra
koma konur við sögu en ein ástarsagan er um
mann sem reynir að elska land sitt en sú ást er
ekki endurgoldin, því eins og Kurkov orðar það:
„Land þitt elskar þig ekki þótt þú elskir það og síst
af öllu ef þú ert forseti.“
Andrej Kurkov les upp úr verkum sínum í Iðnó
næstkomandi miðvikudag kl. 20. Hann tekur
einnig þátt í hádegisspjalli í Norræna húsinu á
föstudag með Árna Bergmann kl. 12.
Kurkov og dýrin
Eftir Árna
Matthíasson
arnim@mbl.is
Andrej Kurkov
Tyrknesk stjórnvöld hafa þó í gegnum tíðina
margoft bannað bækur Uzuns og tólf sinnum
kært hann á grundvelli tungumálsins sem hann
skrifar á. Síðustu réttarhöldin yfir honum end-
uðu með sýknu hans árið 2003. Nú orðið selj-
ast bækur Uzun vel í Tyrklandi í kjölfar tilslak-
ana Tyrkja og endurreisnar kúrdískrar
menningar. Í nýlegri ferð Uzuns til kúrdísku
borgarinnar Diyarbakir hlýddu 3000 manns á
hann lesa úr nýrri skáldsögu sinni, Ronî mîna
evînê, tarî mîna mirinê eða Ástin sem ljós,
dauðinn sem myrkur.
Það er ennfremur til marks um breytt sam-
band Uzuns við Tyrkland að hann fluttist aftur
þangað í sumar ásamt konu sinni og börnum
eftir 28 ára búsetu í Svíþjóð og er hann nú bú-
settur í Istanbúl. Sjálfsmynd hans ber þó merki
hins margbrotna lífs sem hann hefur lifað, en
hann lítur á sig sem kúrdískan, tyrkneskan og
skandinavískan og neitar að líta á sjálfan sig
sem kúrdískan rithöfund. „Það er blandan af
austri og vestri sem hefur lagt grunnin að lífi
mínu sem rithöfundur,“ sagði hann í nýlegu við-
tali.
Mehmed Uzun ræðir um verk sín við Þórarin
Eldjárn í Norræna húsinu á mánudag kl. 12 og
les úr verkum sínum í Iðnó á þriðjudagskvöld
kl. 20.