Morgunblaðið - 05.07.2005, Page 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
að hlýtur að vera
keppikefli skáld-
sagnahöfunda að ná
til lesenda, og að því
leyti hlýtur þeim að
vera í mun að bækur þeirra seljist
– jafnvel sem mest. Ekki vegna
þess að sölumagn sé til marks um
gæði skáldskapar þeirra heldur
einfaldlega vegna þess að sölu-
magn gefur smá vísbendingu um
að þeim hafi tekist að koma á blað
hugmyndum sem ríma við hug-
arheim annarra – það er að segja
lesenda. Vísbendingu um að höf-
undunum hafi tekist að ná
tengslum við annað fólk. Þess
vegna er of langt gengið að full-
yrða að sala á bókum komi skáld-
skap ekkert við. Sala á bókum er
ekki upphaf og endir skáldskapar,
en hún kemur skáldskap víst við.
Þetta hlutskipti eiga skáld-
sagnahöfundar sameiginlegt með
blaða- og fréttamönnum, sem
flestir reyna að haga skrifum sín-
um og frásögnum þannig að les-
endur og áhorfendur fái áhuga á
því sem þeir hafa fram að færa og
forsenda slíks áhuga er að það
sem fram er fært sé skiljanlegt.
Óskiljanleg frétt er í rauninni ekki
frétt vegna þess að hún gerir ekki
það sem frétt á að gera – koma
upplýsingum frá einum til annars.
Skáldsaga sem ekki nær til les-
enda er engin skáldsaga vegna
þess að hún gerir ekki það sem
skáldsaga á að gera, sem er að
setja í gang tilfinninga- og vits-
munalíf lesandans. Það er því ekki
undarlegt að margir rithöfundar
hafa jafnframt verið blaðamenn,
og margir blaðamenn rithöfundar.
Má nefna Indriða G. Þorsteins-
son, George Orwell og Ernest
Hemingway sem dæmi.
Þess vegna var óþarfi af Jóni
Kalman Stefánssyni að vega að
fjölmiðlafólki almennt í svari sínu
í Morgunblaðinu í gær (bls. 22) við
Viðhorfi mínu 29. júní. Hann var
þar með að vega að kollegum sín-
um. Kollegum að því leyti, að bæði
skáldsagnahöfundar og fjölmiðla-
fólk beinir orðum sínum til al-
mennra lesenda, en ekki afmark-
aðra hópa lesenda, eins og sumir
aðrir, sem fást við skriftir, gera.
Vísinda- og fræðamenn fást við
skriftir líkt og skáldsagnahöf-
undar og blaðamenn, en þeir fyrr-
nefndu beina orðum sínum fyrst
og fremst einungis til annarra vís-
inda- og fræðamanna. Það er
nokkurt sport meðal bandarískra
blaðamanna að sitja fyrirlestra á
árlegu þingi samtaka bandarískra
nútímatungumálsfræðinga (MLA)
og skrifa síðan rífandi fyndnar
frásagnir af óskiljanlegum og
jafnvel idjótískum umfjöllunar-
efnum þessara fræðinga. Þetta er
að því leyti ómaklegt af blaða-
mönnunum að skrif fræðinganna
eiga lítið sem ekkert erindi til al-
mennra lesenda heldur eru fyrst
og fremst ætluð öðrum fræði-
mönnum. En aftur á móti eru
sumir fræðingarnir ekkert skárri
að því leyti að þeir eiga til að rjúka
með sértæk fræðaskrif í almenna
fjölmiðla, en þangað eiga þau ekk-
ert erindi. Þetta er svolítið eins og
ef fótboltamenn færu að spila fyr-
ir aftan markið – það er gert í ís-
hokkí, en ekki í fótbolta.
Segja má, að lesendur séu leik-
vangur allra rithöfunda, og það er
ekkert undarlegt við það að rithöf-
undarnir reyni að halda sig inni á
vellinum. Skáldsagnahöfundar og
fjölmiðlamenn eiga það síðan sam-
eiginlegt að þeirra leikvangur er
„hinn almenni lesandi“, sem aftur
á móti er ekki leikvangur fræð-
inga og vísindamanna.
Jón fullyrti í gær að enginn viti
hvers vegna fólk fáist við skáld-
skap, en sagði að kannski megi
segja að „listsköpun sé í eðli sínu
leit að tilgangi, glíma við til-
vistina“. Ef til vill er nokkuð til í
þessari tilgátu hjá honum, en mig
langar að koma með aðra, öllu ein-
faldari og jarðbundnari. Hún er
sú, að ástæða þess að fólk fæst við
skrif, hvort heldur er skáldskap
eða blaðamennsku, sé löngun til
að ná tengslum við annað fólk, og
þetta annað fólk er þá lesendur.
Rithöfundar (og þá á ég alls ekki
bara við skáldsagnahöfunda) eru
eins og fólkið sem les fyrir börnin
sín, það leitast við að styrkja
tengsl sín við börnin og jafnvel
vekja hjá þeim nýjar hugmyndir.
Markmiðið með lestrinum er ekki
bara að svæfa börnin. (Þótt manni
finnist nú stundum eins og að það
sé helsta markmið sumra rithöf-
unda að svæfa lesendur). Skáld-
skapar- og fréttaskrif eru sam-
kvæmt þessari tilgátu ein leiðin til
mannlegra samskipta – leið sem
sumum finnst henta sér betur en
aðrar.
Jón var í grein sinni í gær ekki
sérlega rausnarlegur í útlegg-
ingum á Viðhorfinu mínu, og kaus
að skilja það sem svo að ég væri
að hæðast að íslenskum rithöf-
undum og mæra Michel Houelle-
becq. Að ég hefði verið að hvetja
íslenska höfunda til að hefja
grimma þjóðfélagsádeilu að hætti
Houellebecqs og leggja niður
skreytilist. Samt vitnar Jón í þau
orð mín að það sé ekkert endilega
slæmt að íslenskir höfundar
stundi ekki grimma þjóðfélags-
ádeilu eins og þeir einu sinni
gerðu (til dæmis Halldór Lax-
ness), heldur bara einkenni
breyttra tíma. Svo sagði Jón að
mér og fjölmiðlafólki yfirleitt
„hætti til að meta bækur eftir
fréttagildi“. Þetta eru undarleg
orð og ógerlegt að sjá hvernig Jón
fékk þetta út úr Viðhorfinu mínu.
Ég lagði hvergi mat á gæði ís-
lensks nútímaskáldskapar. Ég
sagði einungis að það væri allt út-
lit fyrir að hlutverk hans í sam-
félaginu væri breytt.
Og svo sagði Jón að sig grunaði
að ég hafi takmarkaðan skilning
og þekkingu á íslenskum nútíma-
skáldskap. Um það get ég auðvit-
að ekkert sagt, því ekki er maður
dómari í eigin sök, en af hverju
datt Jóni ekki bara í hug að mér
þyki íslenskur nútímaskáldskapur
leiðinlegur? Og að það væri mitt
vandamál en ekki sitt? Slík niður-
staða hefði fremur verið í sam-
ræmi við þá hugsun hans að skáld-
skapur og bóksala komi hvort
öðru ekkert við. Nei, Jón kaus að
svara mér, sem ég held að sé vís-
bending um að honum sé ekki
bara umhugað um að „glíma við
tilvistina“, heldur líka lesendur.
Um
skáldskap
Sala á bókum er ekki upphaf
og endir skáldskapar, en hún
kemur skáldskap víst við.
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
Á UNDANFÖRNUM vikum hefur
verið rætt nokkuð um vandræðagang
og stefnuleysi stjórnvalda, ríkis og
Reykjavíkurborgar, hvað varðar
framtíð og afdrif hússins, sem um ára-
tugi hefur hýst kjarna heilsuverndar-
starfsemi hér í borg. Öllum virðist
bera saman um þá staðreynd, að hús
Heilsuverndarstöðvarinnar við Bar-
ónsstíg sé ein af fáum byggingum frá
miðbiki fyrri aldar, sem ber af að
frumleika og góðri byggingarhönnun,
og ber þannig sköpunargáfu höfundar
síns, snillingsins Einars Sveinssonar,
verðugan vott. Það eru því sennilega
og vonandi engin teikn á lofti sem
benda til þess, að byggingin verði rifin
eða á henni unnin alvarleg ytri
skemmdarverk; hvort sem væru við-
byggingar eða að fela einhverja hluta
hennar.
Vissulega hafa aðstæður, kröfur og
þarfir breyst hvað varðar heilsugæslu
og heilsuvernd á hálfri öld, síðan
Heilsuverndarstöðin var í eðlilegum
miðkjarna Reykjavíkurborgar: Dreif-
ing og útbreiðsla byggðar gera nýjar
kröfur og kalla á nýjar þarfir og öðru-
vísi dreifingu. Engu að síður eru hefð-
bundin miðstöð og stýrikerfi nauðsyn.
Eins og oft hefur verið bent á, og af
mörgum, þá er land-
fræðileg lega Heilsu-
verndarstöðvarinnar
nægileg rök fyrir áfram-
haldandi tilvist hennar,
þótt ekkert annað kæmi
til. Á þessum sama reit
eru annars vegar Land-
spítalinn, háskóla-
sjúkrahús og hins vegar
metnaðarfull og í mörgu
mjög sérhæfð lækna-
miðstöð í Domus
Medica.
Fyrr á árum reyndi
ég undirritaður að vekja
áhuga á virkri samvinnu
og samlegð þessara
þriggja húseininga, en
slíkar hugmyndir höfðu
mjög takamarkaðan
hljómgrunn. Ef til vill er það enn
þannig.
Auk umræðu um tilvist og nýtingu
Heilsuverndarstöðvarinnar, hefur nú
aftur komið upp á yfirborðið nokkur
umræða um húsnæðisneyðina á Land-
spítalalóðinni. Að þessu sinni er með
sanni og rétti verið að minna á algjör-
lega ófullnægjandi húsnæðisaðstöðu
eins af þýðingarmeiri hlekkjum heil-
brigðiskeðjunnar, Blóðbankans.
Ítrekaðar, margra ára rökstuddar
ábendingar um þarfir þess umsvifa-
mikla og mikilvæga þáttar hafa verið
fyrir daufum eyrum og
ýmsu borið við.
Mér sýnist nú vera
lag til að bæta úr þess-
um vanda. Blásum nýju
lífi í starfsemi Heilsu-
verndarstöðvarinnar,
meðal annars með því
að útvega Blóðbank-
anum þar nægilegt og
rýmilegt húsnæði, en
jafnframt að nýta húsið
að öðru leyti í þágu heil-
brigðis- og félags-
vísinda.
Ég þekki nokkuð til
húsaskipunar og full-
yrði, að þarna megi
skapa Blóðbankanum
kjöraðstöðu til margra
ára og áfram í nánast
lóðartengslum við Landspítalann og
aðra mikilsverða starfsemi. Vissulega
þarf húsnæði stöðvarinnar endurbót
og andlitslyftingu innan dyra (ekki
síst vegna langvarandi vandræða-
gangs um hver eigi hvað), en væri það
ekki réttara og æskilegra að slíkt yrði
í þágu lækninga og heilbrigðisvísinda,
en í hótelrekstur, leikhús eða hvað
annað, óskylt?
Heilsuverndarstöðin:
Hótel, leikhús, eða hvað?
Ásmundur Brekkan fjallar
um framtíð Heilsuverndar-
stöðvarinnar
’Blásum nýjulífi í starfsemi
Heilsuverndar-
stöðvarinnar.‘
Ásmundur Brekkan
Höfundur er prófessor emeritus,
fyrrverandi forstöðulæknir og for-
maður læknaráðs Landspítala.
ÞAÐ HEFUR hingað til ekki verið
siður minn að tjá skoðanir mínar á
opinberum vettvangi. Þessi blaða-
grein er sú fyrsta á ævi minni sem birt
er opinberlega og geri ég ekki ráð fyr-
ir að þær verði miklu
fleiri. Ástæða greinar-
innar eru fremur
dapurleg tíðindi sem
fjölmiðlar hafa verið að
flytja okkur fréttir af
síðan á föstudag:
Ákærur gegn sex
einstaklingum í svo-
kölluðu Baugsmáli.
Ég tek það fram
strax í upphafi að í
sjálfu sér þekki ég ekki
til efnisatriða þessa
máls a.m.k. svo nokkru
nemi. Ég er ekki lög-
fróður maður og ég hef ekki lesið um-
ræddar ákærur og hef því ekki fulla
yfirsýn yfir málavöxtu.
Það breytir þó ekki því að á annan
áratug hafa leiðir mínar og Jóns Ás-
geirs Jóhannessonar legið saman,
bæði sem samherjar í viðskiptum og
sem andstæðingar. Ég leyfi mér að
fullyrða að fáir þekkja Jón Ásgeir jafn
vel og ég. Stundum höfum við deilt og
stundum höfum við verið sammála.
Stundum hafa hagsmunir okkar legið
saman og stundum í sitt hvora áttina.
Stundum hefur blásið hressilega á
milli og við farið ósáttir af fundi hvor
annars og í eitt skipti blés svo hressi-
lega á milli okkar að ég ákvað að skilja
Jón Ásgeir eftir bíllausan og allslaus-
an í veiðihúsi í Húnavatnssýslu seint
um kvöld. Hvernig Jón Ásgeir komst í
bæinn á endanum í það skiptið veit ég
ekki. Hann komst alla vega, enda
maðurinn ekki þekktur fyrir annað en
að klára sín verk, þó á móti blási.
Þrátt fyrir allt þetta get ég vottað
að fáum ef nokkrum einstaklingum á
lífsleiðinni hef ég kynnst, sem hafa að
geyma jafn mikla mannkosti og Jón
Ásgeir. Í á annan áratug hef ég, eins
og þjóðin öll, orðið vitni að sigurgöngu
þessa manns frá kjallaranum undir
fyrstu Bónusversluninni í Skútuvogi
13 til innsta kjarna bresks viðskipta-
lífs. Munurinn á mér og flestum er þó
sá að ég hef verið þeirrar gæfu aðnjót-
andi að fá að fylgjast með úr návígi.
Sú reynsla hefur verið mér ómetanleg.
Fyrir mér er ekki vafi á því að Jón
Ásgeir hefur á umliðnum árum gert
meira fyrir íslenskt samfélag en aðrir
samtíðarmenn hans og þótt aftar í
söguna væri farið. Ég læt það þó
liggja á milli hluta að reyna að finna
honum verðugan stað í sögu merkra
Íslendinga á liðinni öld og þessari, en í
mínum huga er það full-
ljóst að þar mun sagan
skipa honum í fremstu
röð. Jón Ásgeir var og er
alfa og omega þeirrar út-
rásar og uppbyggingar
sem einkennt hefur ís-
lenskt viðskiptalíf á um-
liðnum árum. Hann hefur
verið leiðandi í útrás ís-
lenskra fyrirtækja sem
hefur haft gríðarleg áhrif
á lífskjör og sjálfstraust
okkar litlu þjóðar. Um
það get ég sjálfur vottað.
Án Jóns Ásgeirs og frum-
kvöðlastarfs hans, hefði ég aldrei lagt
af stað til annarra landa í leit að við-
skiptatækifærum. Án Jóns Ásgeirs
væri því fjórða stærsta lággjaldaflug-
félag Evrópu ekki í eigu Íslendinga í
dag. Á fáum árum hafa Íslendingar
orðið gjaldgengir í alþjóðlegum við-
skiptum og er það einkum og sér í lagi
Jóni Ásgeiri að þakka.
Nú hefur það gerst að þessi sómi
landsins er sestur á sakamannabekk.
Ekki veit ég hvort það eigi rætur að
rekja í pólitík, öfund, vanþekkingu á
því hvað sé debet og hvað sé kredit í
reikningshaldi og hvað þá flóknari at-
riðum reikningshalds eða misskilningi
kerfiskarla á eðli viðskipta. Ég leyfi
mér hins vegar að fullyrða að ástæða
þess getur ekki verið óheiðarlegt at-
ferli Jóns Ásgeirs. Ég hef bæði gert
fjölda samninga við Jón Ásgeir og
með honum. Ég get staðfest og lagt
drengskap minn að veði fyrir því að
Jón Ásgeir hefur aldrei svikið, hann
hefur aldrei sagt ósatt, hann hefur
aldrei farið á bak við neinn, hann hef-
ur fremur verið of örlátur við við-
skiptamenn sína og samfélagið að
mínu mati en hitt. Jón Ásgeir er ekki
þeirrar manngerðar að ætla sjálfum
sér allt og skilja ekkert eftir. Slíkir
menn stunda ekki auðgunarbrot eða
annars konar refsiverða háttsemi.
Prófessor Jónatan Þórmundsson,
sem manna mest þekkir til refsiréttar,
enda verið lærifaðir allra þeirra sem
hafa farið í gegnum lagadeild Háskóla
Íslands síðustu tæp fjörutíu ár, geng-
ur nú fram fyrir skjöldu og lýsir því
yfir að sakargiftirnar séu rangar og
ýmislegt í rannsókn lögreglu sé ábóta-
vant í verulegum atriðum. Hann bæði
kemst að því að lög sem Jóni Ásgeiri
sé gert að sök að hafa brotið séu ekki
viðhlítandi refsigrundvöllur, auk þess
sem hann fullyrðir að engar sönnur
hafi verið færðar á aðra háttsemi sem
Jóni Ásgeiri hefur verið gefin að sök.
Þá verður ekki annað lesið út úr áliti
Jónatans en að þeir menn sem hafi
stýrt þessari rannsókn, sem nú hefur
staðið yfir í tæp þrjú ár, hafi ekki farið
vel með vald sitt.
Fyrir liggur að ákæra hefur verið
gefin út á hendur sex einstaklingum,
sem allir hafa látið til sín taka í ís-
lensku viðskiptalífi svo eftir hefur ver-
ið tekið á sl. árum. Slíkt er alvarlegt
mál, enda liggur fyrir að ákæran veg-
ur að rótum eins stærsta og stöndug-
asta fyrirtækis landsins, sem veitir
þúsundum manna atvinnu, bæði hér
heima og erlendis.
Þegar sú staðreynd er skoðuð í því
ljósi sem prófessor Jónatan Þór-
mundsson nálgast málið er það mitt
mat að valdhafar þessa lands geti ekki
setið hjá aðgerðarlausir. Til þess er
málið einfaldlega of alvarlegt.
Vegna þess skora ég hér með á
dómsmálaráðherra, Björn Bjarnason,
og forsætisráðherra, Halldór Ás-
grímsson, að þeir hlutist nú þegar til
um að skipa nefnd þriggja valin-
kunnra einstaklinga til að fara yfir
gögn málsins, aðgerðir og háttsemi
lögreglu á rannsóknartímanum, hvort
þau ákæruefni sem hafa verið birt
sakborningum eigi rétt á sér og hvort
Jón H.B. Snorrason saksóknari hafi
verið hæfur til útgáfu ákærunnar.
Hvað svo sem verður lýsi ég a.m.k.
fyrir mitt leyti fullum stuðningi við
Jón Ásgeir Jóhannesson.
Ákærurnar á hendur 6 Baugs-
félögum dapurleg tíðindi
Pálmi Haraldsson fjallar um
ákæruna á hendur Jóni Ásgeiri
Jóhannessyni ’Hvað svo sem verðurlýsi ég a.m.k. fyrir mitt
leyti fullum stuðningi
við Jón Ásgeir
Jóhannesson.‘
Pálmi Haraldsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Eignarhaldsfélagsins Fengs og með
meistaragráðu í reikningshaldi.