Morgunblaðið - 08.07.2005, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. JÚLÍ 2005 31
UMRÆÐAN
ENN EINU sinni, í morgunfrétt-
unum á Rás 2, 5. júlí sl. hljómuðu í
eyrum mér órökstuddar og hæpnar
fullyrðingar um hval-
veiðimál úr munni Ás-
bjarnar Björgvins-
sonar. Þessi maður
virðist láta sér í léttu
rúmi liggja þótt sann-
leikurinn í fullyrð-
ingum hans sé víðs
fjarri. Enn japlar hann
á þeirri gömlu „tuggu“
að markaðir séu
hvergi til fyrir hval-
kjöt erlendis og engir
sjáanlegir markaðir
fyrir hvalkjöt innan-
lands.
Eins og Ásbjörn veit, og marg-
sinnis hefur verið bent á, hafa hval-
veiðar í atvinnuskyni verið bann-
aðar í 20 ár. Af því leiðir að
sjálfsögðu að fullkomlega er eðlilegt
að markaðir séu ekki fyrir hendi
meðan svo háttar til, – en það vita
þeir sem vita vilja að eftirspurnin er
fyrir hendi, enda hafa rannsóknir
leitt það í ljós að hvalkjötið inni-
heldur mikið af ómega 3-fitusýrum
og öðrum hollum og góðum efnum.
Það er því augljóst að markaðir fyr-
ir hvalaafurðir verða ekki vandamál
þegar að því kemur að veiðar verða
leyfðar á ný í atvinnuskyni. Fullyrð-
ingar Ásbjarnar og hans nóta um að
markaður sé enginn fyrir hvalkjöt
innanlands eru nánast hlægilegar
og því læt ég mér þær í léttu rúmi
liggja, enda um fjarstæðu eina að
ræða sem ekki er svaraverð.
Ásbjörn segir að birgðir hvalkjöts
safnist upp í landinu af því að eng-
inn vilji kaupa. Þær eru þó ekki
meiri en svo – þessar miklu birgðir
– að erfitt er orðið að fá kjötið
keypt eða nánast ekki hægt af því
að það virðist uppurið. Um síðustu
helgi ætlaði ég til dæmis að kaupa
hrefnukjöt á grillið, enda eitthvert
besta kjöt til grillunar sem völ er á.
Hrefnukjöt í þeirri
verslun sem ég skipti
við er ekki lengur fá-
anlegt og heldur ekki í
öðrum verslunum sem
ég hafði spurnir af.
Þetta er meira en lítið
undarlegt ef miklar
birgðir eru til í landinu
af jafn hollri og góðri
vöru!
Skyldi það vera að
talið um hrefnukjöts-
birgðirnar væri aðeins
einn liður í ómerki-
legum áróðri hvala-
skoðunarmanna? Ljótt væri ef satt
reyndist. Væri annars til of mikils
mælst að Ásbjörn og félagar létu
mig og aðra vita hvar allt þetta dýr-
indis hrefnukjöt er niðurkomið svo
mönnum takist að fá, þótt ekki væri
nema í eitt skipti, ofurlítinn bita á
grillið!
Ásbjörn virðist halda að vísinda-
rannsóknir tengdar hvalveiðum
stundi menn bara sér til gamans og
niðurstöður rannsóknanna séu lítils
eða einskis virði. Virðist eins og
maðurinn sé í skógarferð – svo vitn-
að sé í fótboltann – því ekki er ann-
að að sjá en hann hafi enga hug-
mynd um um hvað hann er að tala.
Fullyrðingar Ásbjarnar um að
hvalveiðar séu stundaðar á sömu
slóðum og verið er að sýna þá eru í
stíl við annað sem maðurinn lætur
út úr sér, sem sagt: nánast staðlaus-
ir stafir og þvæla. Það mun að vísu
eitt sinn í fyrra hafa „frést“ til eins
hvalaskoðunarbáts að verið væri að
„skera“ hrefnu ekki svo ýkja langt
frá. Var þá stímt með hraði til að
leyfa hvalaskoðunarfólkinu að sjá
aðfarirnar og fjölmiðlar óspart mat-
aðir að hætti hvalaverndarmanna –
og þar var Ásbjörn Björgvinsson í
framlínunni.
Ásbjörn virðist mest stjórnast af
tilfinningum, óháð rökum og sann-
leika. Hins vegar verður að gera
þær kröfur til manns sem er for-
svarsmaður samtaka að hann fari
með rétt mál og láti ekki tilfinn-
ingar eða skort á tilfinningum ráða
orðum sínum og gjörðum.
Þeir sem um þessi mál hugsa sjá
lítið vit í því að hinn gífurlegi fjöldi
hvala sem orðinn er kringum Ísland
fái að fjölga sér óhindrað og raska
þannig jafnvægi náttúrunnar. Það
hafa aldrei verið forsendur fyrir
hvalveiðibanni við Ísland. Það vita
allir, sem til þekkja, að á meðan Ís-
lendingar fengu að stunda hval-
veiðar í friði voru þær stundaðar í
hófi og af mikilli ábyrgð. Nú virðist
svo komið eftir 20 ára hlé að hval-
veiðar eru orðnar þjóðarnauðsyn til
að koma í veg fyrir stórfellda rösk-
un á lífríki sjávarins.
Eru engar forsendur
fyrir hvalveiðum?
Jóhann Elíasson fjallar um
hvalveiðar og svarar Ásbirni
Björgvinssyni ’Þeir sem um þessi málhugsa sjá lítið vit í því að
hinn gífurlegi fjöldi
hvala sem orðinn er
kringum Ísland fái að
fjölga sér óhindrað og
raska þannig jafnvægi
náttúrunnar.‘
Jóhann Elíasson
Höfundur er fyrrverandi stýrimaður.
ÉG ER ekki viss um að við
Kristján G. Arngrímsson, blaða-
maður á Morgunblaðinu, höfum
sama skilning á orðunum. Mér er
þess vegna vandi á höndum nú
þegar ég sest niður til að bregðast
við viðhorfsgrein hans númer tvö
um skáldskap. En ég skal reyna
mitt besta.
Kristján G. sagði í fyrri við-
horfsgrein sinni að
með „því rithöfundar
hætta að hugsa um
þjóðfélagið og ein-
beita sér að les-
endum verður líka
önnur breyting sem
eðlileg má teljast, og
hún er sú, að skáld-
sagnahöfundar og
skáldsögurnar sem
þeir skrifa verða
sjálfhverfari …“ Í
framhaldinu fjallar
Kristján um M. Hou-
ellebecq og þjóð-
félagsrýni hans, og
endar síðan á að
spyrja hvort íslenskir
höfundar hverfi „frá
sjálfhverfu skreytilist-
inni“ og taki upp
„grimma þjóðfélags-
rýni sem selst í met-
upplögum“.
Mér hefur alltaf leiðst þegar
fólk tekur stórt upp í sig um mál-
efni sem það virðist ekki þekkja
sérlega vel, og ég gat ekki séð á
fyrri viðhorfsgrein Kristjáns, og
ekki heldur þeirri síðari, að hann
þekki nógu vel til íslensks nútíma-
skáldskapar til að geta hengt á
hann þennan merkimiða: sjálf-
hverf skreytilist. Maður sem af-
greiðir alla þá rithöfunda sem nú
eru uppi sem sjálfhverfa skreyti-
listamenn, og heldur því í viðbót
fram að þeir séu hættir að hugsa
um þjóðfélagið, getur einfaldlega
ekki vitað um hvað hann er að
tala. Hann slær tóm vindhögg, og
haldi hann því áfram, sem Krist-
ján virðist albúinn að gera, endar
með því að hann skaðar sig. Ein-
hver mætti leiða Kristján gegnum
íslenskan skáldskap síðustu tíu
ára og sýna honum gróskuna sem
þar er að finna, fjölbreytileikann,
og enda á því að fletta með honum
í gegnum splunkunýja ljóðabók
Gyrðis Elíassonar þar sem ort er
um hina nýja iðnbyltingu á einum
stað, og sársauka lífsins á öðrum.
Eða skyldi sársauki lífsins kannski
flokkast sem sjálfhverf skreytilist?
Ég er annars sammála Kristjáni
G. að það sé alger óþarfi að vega
að heilli starfstétt, jafnvel þótt ég
sjái ekki betur en Kristján geri
það sjálfur nokkuð hressilega í
fyrri viðhorfsgrein sinni – ég er
aftur á móti ósammála því að ég
hafi vegið „að fjölmiðlafólki al-
mennt“ í svari mínu. Ég var að
gagnrýna ákveðnar áherslur, og
bakka ekki einn millímetra með þá
fullyrðingu mína að fjölmiðlafólki
hættir til að meta bækur eftir
fréttagildi, ekki skáldskap. Sölu-
tölur bóka eru frétt í fjölmiðlum,
en af hverju kemur aldrei frétt
þess efnis á baksíðu Morgunblaðs-
ins að í þessari ljóðabók sé óvenju
skemmtileg, sláandi eða falleg
myndlíking, í þessari skáldsögu
athyglisverð mannlýsing, áleitnar
spurningar, eftirminnilegar setn-
ingar? Væru slíkar fréttir ekki
meinholl tilbreyting, gætu þær
ekki breytt einhverju?
Metsala og skáldskapur koma
hvort öðru ekkert við, skrifaði ég,
og það þykir Kristjáni ekki góð
latína. Metsala kemur skáld-
skapnum víst við, segir hann: „Það
hlýtur að vera keppikefli skáld-
sagnahöfunda að ná til lesenda …
Ekki vegna þess að sölumagn sé
til marks um gæði skáldskapar
þeirra heldur einfaldlega vegna
þess að sölumagn gefur smáv-
ísbendingu um að þeim hafi tekist
að koma á blað hugmyndum sem
ríma við hugarheim annarra …“
Auðvitað vill höfundur ná til les-
enda, hvað er bók án lesenda, en
að sækjast eftir metsölu er allt
annar handleggur. Metsala þarf
nefnilega ekki að þýða að höfundi
hafi heppnast að ná til ótal les-
enda; hún er oftar en ekki vitni
um vel heppnaða
markaðssetningu,
sameiginlegt átak for-
lags, höfundar og aug-
lýsingastofu. Bók sem
selst í stórum upp-
lögum getur lent hjá
mörgum lesendum
sem hún rímar sáralít-
ið við, og fer því er-
indisleysu. Ef hægt að
tala um hlutverk höf-
unda, þá hlýtur það að
vera hið sama og allra
annarra; að gera eins
vel í starfi sínu og
hann getur, að sýna
sjálfum sér og verki
sínu trúnað. Hafi
hann hæfileika og
eitthvað fram að
færa, þá koma les-
endurnir, hvort sem
það gerist samstundis
eða hægt og bítandi. Fyrir nokkr-
um árum var skáldsagan Kongens
Fald eftir Johannes V. Jensen
kosin bók aldarinnar í Danmörku.
Bókin kom út í 1250 eintökum á
árunum 1900–1902: það tók ríflega
tíu ár að selja upplagið. Í dag hef-
ur bókin selst í næstum 300 þús-
und eintökum. Það sem ég er
segja er þetta; metsala þarf ekki
að segja neitt um það hvort hug-
myndaheimur bókar rími við sam-
tíma sinn. En sem betur fer selj-
ast sumar góðar bækur í
þúsundum eintaka árið sem þær
koma út, og auðvitað vilja margir
höfundar selja vel, bæði vegna
þess að þeir trúa að bókin eigi er-
indi, og líka vegna þess að hégóm-
inn fylgir oft sköpuninni eins og
skugginn. Og það er svo sann-
arlega kynnt undir hégómann í
þessu hálfbrjálaða umhverfi sem
við búum við í dag og gengur und-
ir nafninu jólabókaflóð, þar sem
kastljósþættir sjónvarps, í krafti
áhorfs síns og áhrifamáttar miðils-
ins, fara langt með að stýra um-
ræðunni, sem er ekki gott, ekki
fyrir lesendur, ekki fyrir höfunda,
ekki fyrir bókmenntir.
Kannski er umræðan um skáld-
skap á villigötum. Kannski er of
mikið hugsað um útlit, of sjaldan
um innihald, og kannski er of mik-
ið rætt um höfundinn í stað þess
að hugsa um sjálfan skáldskapinn.
Ég lýsi eftir fjölbreyttari umræðu.
Dýpri og meira gefandi en þeirri
sem býr í sölufregnum; dýpri og
meira gefandi en þeirri að kalla
samtímaskáldskapinn eins og hann
leggur sig sjálfhverfa skreytilist.
og svo
gerast undrin
án þess að vera sérstaklega
hringd inn
Svona orti Þorsteinn frá Hamri
fyrir fáeinum árum, og ég vek aft-
ur máls á því að dagblöðin átti sig
á að góður skáldskapur er frétt
því hann getur, kannski ekki
breytt heiminum á einni svip-
stundu – og af hverju ætti hann
líka að gera það – en í það
minnsta snert ólíka strengi í
brjósti lesandans, gefið kaffinu
annað bragð, birtunni annan blæ,
myrkrinu annan tón, snert sárið
sem er djúpt inni í okkur.
„og svo ger-
ast undrin“
Jón Kalman Stefánsson fjallar
um skáldskap
Jón Kalman
Stefánsson
’Kannski erumræðan um
skáldskap á
villigötum.‘
Höfundur er rithöfundur.
HIÐ nýja Samkeppniseftirlit
mun innan tíðar fjalla um eins og
hálfs árs gamla kæru Iceland Ex-
press á hendur Icelandair fyrir
brot á samkeppnislögum. Við
starfsmönnum eft-
irlitsins blasir und-
arleg staða.
Meðal helstu gagna
sem Icelandair hefur
lagt fram í langvar-
andi deilum Iceland
Express og Ice-
landair er álitsgerð
Gylfa Magnússonar,
dósents við viðskipta-
og hagfræðideild Há-
skóla Íslands. Þar
kemst Gylfi að þeirri
fræðilegu niðurstöðu
að Icelandair hafi
verið frjálst að því að
misnota markaðsráðandi stöðu
sína með því að undirbjóða far-
gjöld í samkeppni við Iceland Ex-
press. Ennfremur segir Gylfi í
áliti sínu að Icelandair hafi mátt
selja farmiðann undir 500 kr. ef
því sýndist – sem er auðvitað
langt undir kostnaði við að flytja
farþegann.
Um síðustu mánaðamót gerðist
þessi sami Gylfi Magnússon for-
maður stjórnar Samkeppniseft-
irlitsins. Einhverjir starfsmenn
Samkeppniseftirlitsins – starfs-
menn Gylfa – munu fá það verk-
efni að vega og meta kæru Iceland
Express gegn Icelandair og kveða
upp úrskurð. Þá þurfa þeir að
gera upp við sig hvort þeir ætla
að taka mark á fræðimanninum
Gylfa Magnússyni eða ekki. Ef
þeir ætla ekki að taka mark á
honum, þá standa þeir frammi fyr-
ir því að hafa gert lítið úr áliti
fræðimannsins – og stjórnarfor-
mannsins – Gylfa Magnússonar.
Það þarf sterk bein
hjá starfsfólki Sam-
keppniseftirlitsins að
ætla að ganga gegn
skjalfestri skoðun
stjórnarformannsins á
því hvað Icelandair
leyfist í samkeppninni
við Iceland Express.
Gylfi hefur að vísu
lýst því yfir að hann
muni víkja sæti þegar
þetta mál verður tek-
ið fyrir. Hann ætti
reyndar að vera búinn
að því, vegna þess að
málið er komið til
meðferðar hjá Samkeppniseftirlit-
inu.
En það nægir engan veginn að
stjórnarformaðurinn, ráðgjafi Ice-
landair, víki sæti þar til málið hef-
ur verið afgreitt. Hann verður að
segja af sér fyrir fullt og allt.
Starfsfólk Samkeppniseftirlitsins
getur ekki tekið óvilhalla afstöðu
ef það þarf að lokinni ákvörðun í
málinu að standa andspænis Gylfa
sem æðsta yfirmanni sínum.
Stjórn Samkeppniseftirlitsins hef-
ur víðtæk afskipti af rekstri stofn-
unarinnar. Hún fjallar meðal ann-
ars um ráðningarkjör,
starfsframa, stöðuhækkanir,
endurmenntun og þar fram eftir
götunum. Við slíkar aðstæður er
hætta á að faglegt álit starfs-
manna Samkeppnisstofnunar í
máli Iceland Express gegn Ice-
landair verði litað. Áhrifavald
stjórnarformannsins er hið sama,
þótt hann komi ekki sjálfur að af-
greiðslu málsins.
Samkeppnisyfirvöld eru búin að
fara illa með Iceland Express. Þau
höfðu ekki dug í sér til að stöðva
misnotkun Icelandair á markaðs-
ráðandi stöðu sinni. Nýjasta kæra
Iceland Express vegna brota á
samkeppnislögum er búin að vera
til meðferðar hjá samkeppnisyfir-
völdum í 18 mánuði. Nú er hún
komin inn á borð hjá hinu nýja
Samkeppniseftirliti. Það væri að
bíta höfuðið af skömminni að
bjóða Iceland Express upp á að
einn helsti sérfræðingur Ice-
landair í ólögmætum undirboðum
fengi sem stjórnarformaður Sam-
keppniseftirlitsins að gnæfa yfir
ákvörðun þess.
Þess vegna á
Gylfi að hætta
Ólafur Hauksson fjallar um
deilur Flugleiða og Iceland
Express ’Það væri að bíta höf-uðið af skömminni að
bjóða Iceland Express
upp á að einn helsti sér-
fræðingur Icelandair í
ólögmætum undirboð-
um …‘
Ólafur
Hauksson
Höfundur er fyrrv. talsmaður
Iceland Express.