Morgunblaðið - 10.10.2005, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. OKTÓBER 2005 21
UMRÆÐAN
FLESTIR þekkja til einhvers
sem hefur lent í þeirri erfiðu stöðu
að vera í fyrirsvari fyrir atvinnu-
rekstur sem ekki hefur gengið upp.
Leiður fylgifiskur slíkra málalykta
vill æði oft vera sá, að ekki tekst að
greiða allar skuldir sem til hefur
stofnast í rekstrinum. Það er hins
vegar bitur raunveruleiki, að ekki er
sama hver skuldareigandinn er í
slíkum tilvikum. Þannig njóta sumar
kröfur ríkari réttarverndar en aðrar
og um enn aðrar kröfur er það svo,
að við því liggur refsing fyrir hlut-
aðeigandi, hafi þær kröfur ekki verið
greiddar. Jafnvel er það svo um
tvær tegundir krafna, að þrátt fyrir
að þær hafi verið greiddar að fullu,
en bara of seint, og meira að segja
með álagi og dráttarvöxtum, er við-
komandi samt sem áður refsað án
nokkurra griða. Þetta kann að
hljóma ótrúlega, en er engu að síður
tilfellið og skýrt dæmi um laga-
reglur og réttarframkvæmd, sem í
senn stríða gegn réttlætisvitund og
grundvallarhugmyndum flestra um
sanngirni. Enn verra er til þess að
vita að kröfuhafinn í þessum til-
vikum skuli vera íslenska ríkið. Þær
kröfur sem hér um ræðir eru annars
vegar virðisaukaskattur og hins veg-
ar staðgreiðsla opinberra gjalda
launamanna rekstraraðilans.
Blákaldur raunveruleikinn
Til að skýra framangreint örlítið
betur skulum við taka raunhæft
dæmi.
Jón er sjálfstætt starfandi iðn-
aðarmaður með nokkra launamenn í
vinnu. Jóni hefur gengið illa að fá
greitt frá þeim sem hann hefur
starfað fyrir, sem leiðir til þess að
greiðslur Jóns, m.a. á virðis-
aukaskatti og staðgreiðslu op-
inberra gjalda launamanna hans,
fara að dragast. Alltaf stendur Jón
samt skil á réttum skýrslum til
skattyfirvalda. Þá sjaldan að Jón
fær fé til að greiða innheimtumanni
ríkissjóðs er greiðslum hans ráð-
stafað upp í álag og dráttarvexti á
skuldina, í samræmi við reglur þar
um. Rekstur Jóns endar í þroti. Jón
skuldar orðið 10.000.000 kr. í höf-
uðstól staðgreiðslu og virðis-
aukaskatts. Nú horfir Jón fram á að
verða ákærður og dæmdur fyrir
vanskil á framangreindum gjöldum
til ríkissjóðs. Þrátt fyrir að Jón tæki
sig til og seldi íbúðarhúsnæðið ofan
af sér og fjölskyldunni og greiddi
skuldina, sem með álagi og drátt-
arvöxtum væri sennilega orðin um-
talsvert hærri, þá mætti hann sam-
kvæmt gildandi lögum vænta þess
að verða dæmdur í 20.000.000 kr.
sekt, enda mæla lögin fyrir um að
sektin skuli að lágmarki nema tvö-
faldri þeirri skattfjárhæð sem ekki
var greidd á réttum tíma. Geti hann
ekki greitt þá sekt innan fjögurra
vikna frá dómsuppkvaðningunni, þá
sér hann fram á að fá að sitja í 10
mánuði í fangelsi, sem væri líkleg
vararefsing vegna sektarinnar.
Þetta er sorglegt dæmi, en raun-
verulegt, og eru tugir mála af þess-
um toga leidd til lykta fyrir skatt-
yfirvöldum, lögreglu og dómstólum
á ári hverju. Langflest málin eiga
það sameiginlegt að þar er mann-
legur harmleikur af einhverjum toga
að baki, ekki harðnaður ásetningur
til skattundandráttar. Það skynja
menn og nú um nokkurn tíma hafa
heyrst raddir um að þessu þurfi að
breyta.
Nýtt lagafrumvarp
Fyrir Alþingi hefur verið lagt
frumvarp til breytinga á refsi-
ákvæðum laga um staðgreiðslu op-
inberra gjalda og laga um virð-
isaukaskatt, sem stefnt er að því að
milda framangreinda framkvæmd.
Nánar tiltekið er í frumvarpinu gert
ráð fyrir því að hafi viðkomandi
staðið skil á hluta fjárhæðar rétti-
lega tilgreinds virðisaukaskatts eða
staðgreiðslu, þá skuli lágmarksfé-
sektin (tvöföldunin)
einungis eiga við um
þann hluta skatt-
fjárhæðarinnar sem
er í vanskilum. Að
frumvarpinu standa
þingmenn úr öllum
flokkum og er því
augljóslega breið
pólitísk samstaða um
málið. Þessu frum-
varpi ber að fagna
sem mikilvægu skrefi
til réttarbótar og von-
andi að Alþingismenn
allir beri gæfu til að veita því braut-
argengi.
Því miður er það hins vegar svo,
að lagabreytingatillögurnar, eins og
þær standa nú, munu
litlu breyta fyrir stóran
hluta af þeim ein-
staklingum sem lenda í
þeirri skelfilegu stöðu
sem hér um ræðir. Mun
það verða svo meðan af-
nám refsilágmarksins er
bundið við greiðslu
skuldarinnar. Ástæð-
urnar eru þessar helst-
ar:
1. Fyrir það fyrsta þá
komast viðkomandi
einstaklingar í þessa
stöðu vegna þess að þeir hafa ekki
aðgang að fjármagni til að greiða
vanskilin. Í fæstum tilvikum hafa
þeir einhver frekari tök á því að
greiða niður skattskuldina, nema
t.d. með því að selja íbúðar-
húsnæði ofan af fjölskyldu eða
leita eftir aðstoð nákominna, en
jafnvel er það svo, að menn hafa
þegar reynt allt slíkt.
2. Í annan stað hafa það gjarna verið
fyrirsvarsmenn gjaldþrota lög-
aðila sem hafa sætt refsiábyrgð
vegna slíkra mála. Við gjaldþrot
lögaðilanna missa þeir sömu aðilar
heimild til að hlutast um fjármál
þeirra lögaðila, þ.á m. greiðslu
skulda þeirra.
Hvað þarf til?
Betur má ef duga skal. Réttast
væri að refsilágmarkið (tvöföldunin)
yrði afnumið í þeim tegundum mála
sem hér um ræðir og dómendum
treyst til að mæla viðkomandi þá
refsingu sem hæfir „brotinu“ í hvert
sinn. Með því væri gerður skýr að
lögum sá skilsmunur sem er í reynd
á annars vegar vanskilum og hins
vegar skattsvikum.
Betur má ef duga skal
Garðar G. Gíslason fjallar um
nýtt frumvarp til breytinga á
refsiákvæðum laga um stað-
greiðslu opinberra gjalda og
laga um virðisaukaskatt
’… þrátt fyrir að kröf-urnar hafi verið greidd-
ar að fullu, en bara of
seint, og meira að segja
með álagi og drátt-
arvöxtum, er viðkom-
andi samt sem áður
refsað án nokkurra
griða.‘
Garðar G. Gíslason
Höfundur er lögmaður á Lex-Nestor
lögmannsstofu og fyrrum for-
stöðumaður við embætti skattrann-
sóknarstjóra ríkisins.