Morgunblaðið - 20.12.2005, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 2005 35
Kjarasamningar borgar-innar við Starfsmanna-félag Reykjavíkurborgar,Eflingu og Tæknifræð-
ingafélag Íslands hafa verið til um-
fjöllunar og vísaði borgarstjóri í
tekjublað Frjálsrar verslunar til rök-
stuðnings um kostnaðarauka samn-
inganna. Var því haldið fram að
samningarnir kostuðu 1.500 milljónir
króna og það bæri að skoða þá fjár-
hæð í ljósi þess að laun 100 tekju-
hæstu forstjóranna hefðu hækkað
um 500 milljónir króna í fyrra sam-
kvæmt tekjublaðinu. Hér eru nokkur
tíðindi á ferð þar sem ég hygg að það
sé nýmæli hér á landi að niðurstaða
kjarasamninga sé réttlætt með til-
vísan í tekjublaðið og hlýtur að vekja
sérstaka athygli að fulltrúi launa-
greiðandans grípi til röksemdar af
þessu tagi.
Um tekjublað Frjálsrar
verslunar
Tekjublað Frjálsrar verslunar er
ekki fagleg heimild um laun og launa-
breytingar í tilteknum störfum og
getur ekki verið það samkvæmt eðli
máls. Tekjublaðið er ekki annað en
upptalning á tekjuskattstofni þeirra
einstaklinga sem blaðið kýs að birta,
en heimild þess eru skattskýrslur
einstaklinga. Tekjublaðið er ekki
launakönnun þar sem úrtakið er valið
af handahófi með töl-
fræðilegum aðferðum í
þeim tilgangi að gefa
óbjagaða mynd af
heildinni. Í tekju-
blaðinu eru störf ekki
skýrt afmörkuð og þær
tegundir endurgjalds
sem fyrir þau eru
greiddar. Árstekjur
þær sem birtar eru
geta stafað af tekjum af
fleiri en einu starfi,
starfsskiptum á árinu
sem leitt hafa til
greiðslu fleiri en 12
mánaðarlauna, skattlagningu dag-
peninga og bifreiðahlunninda og þær
geta átt rætur sínar í fjármagns-
tekjum, þ.e. kaupréttarsamningum
sem nýttir eru. Þá rata ríflegar áætl-
anir skattstjóra á óskilvísa framtelj-
endur inn í tekjublaðið, eða er það
kannski svo að fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri Samfylkingarinnar
hafi haft 2,5 milljónir króna í mán-
aðarlaun hjá flokknum árið 2004 eins
og sagt er í tekjublaðinu? Í ljósi þess
að tekjublaðið er ekki vísindaleg eða
fagleg launakönnun er vitanlega ekki
boðlegt að bera á borð að breytingar
milli ára samkvæmt þessari heimild
endurspegli raunverulega þróun.
Hvaðan komu 500 milljónirnar?
Ekki tekst mér að finna út hvernig
þessi 500 milljóna króna hækkun,
sem borgarstjóri gerði að umtalsefni,
er fundin út. Ég gerði það sem mér
skildist að heimildarmaður borg-
arstjóra hefði gert og skráði 100
hæstu tekjuskattstofna árin 2003 og
2004 í flokknum forstjórar skv. tekju-
blaðinu og fékk út að hækkunin hefði
numið 350 m.kr. Við nánari skoðun
kom í ljós að allmikil breyting hafði
orðið á samsetningu einstaklinga í
þessum hópi og voru 82 þeirra sem
voru í síðasta tekjublaði einnig í því
árið áður. Ef breytingar í þeim hópi
eru skoðaðar (svokallaðar paraðar
breytingar, sem jafnan er byggt á við
gerð launavísitalna) kemur í ljós að
sumir þeirra hækka um 100% eða
meira og aðrir lækka um marga tugi
prósenta. Slíkar breytingar ganga
undir nafninu útlagar (outliers) í töl-
fræðinni og er gjarnan sleppt í út-
reikningum á meðaltölum. Í þeim
hópi eru forstjórar nokkurra útrás-
arfyrirtækja sem notið hafa fádæma
velgengni og hafa tekið þátt í þeirri
velgengi með því að nýta sér kaup-
rétt á hlutabréfum í þessum fyr-
irtækjum og greitt af því tekjuskatt.
Ef þeim sem hækka og lækka meira
en 50% er sleppt í samanburðinum,
þá standa 64 einstaklingar eftir, og
nam hækkun tekjuskattstofns þeirra
11% að meðaltali milli áranna og ef
miðað er við hópinn sem hækkaði eða
lækkaði minna en 30% þá nam hækk-
un tekjuskattstofnsins 9%. Augljóst
er að eftir standa áhrif af starfs-
skiptum á árinu, tekjum af fleiri en
einu starfi og nýtingu sumra þessara
einstaklinga á kauprétti á hlutabréf-
um í þeim fyrirtækjum sem þeir veita
forstöðu.
Gróf afbökun í Kastljósi
Starfsfólk þáttarins Kastljóss í
Ríkissjónvarpinu bætti
heldur um betur sl.
þriðjudagskvöld þegar
það birti súlurit byggt
á tekjublaðinu þar sem
gat að líta upplýsingar
sem ekki hafa birst áð-
ur. Í súluritinu kom
fram að á árabilinu
2000–2004 hefðu tekjur
forstjóra hækkað um
139%, starfsmenn á
fjármálamarkaði um
182%, næstráðendur í
fyrirtækjum um 75%,
embættismenn og for-
stjórar ríkisfyrirtækja um 35%,
læknar um 24% og félagsmenn ASÍ
um 36%. Til samanburðar kom fram
á súluritinu að launavísitala Hagstof-
unnar hefði hækkað um 29% á tíma-
bilinu. Þessi gögn taldi annar þátta-
stjórnandinn sýna þróun sem ekki
væri hægt að efast um (þótt auðvitað
kynni að vera hægt að „deila um ein-
hver smáatriði“) og stjórnuðu þau
umræðu á þeim grundvelli að þetta
væru hinar bláköldu staðreyndir
málsins. Eitt þeirra atriða sem ekki
flokkast undir smáatriði er að það
varpar engu ljósi á launaþróun for-
stjóra á þessu tímabili að bera hópinn
sem taldist til 100 hæstu árið 2000 við
hóp þeirra 100 hæstu árið 2004 í ljósi
þess að hópurinn gerbreytist á örfá-
um árum, jafnt einstaklingarnir sem
fyrirtækin sem þeir starfa hjá, þar
sem árlega falla u.þ.b. 20 ein-
staklingar brott og aðrir 20 bætast
við.
Staðreyndin er sú að eina talan á
súluriti Kastljóssins sem var í ná-
munda við raunverulega tekjuþróun
á tímabilinu var hækkun launavísitöl-
unnar. Aðrar tölur geta vart talist
annað en gróf afbökun á því sem op-
inber gögn um raunverulega þróun
sýna og ámælisvert að slengja þess-
um röngu tölum fram. Í fyrsta lagi þá
er engar upplýsingar um tekjur fé-
lagsmanna ASÍ að finna í tekju-
blaðinu, en allir kunnáttumenn á sviði
kjaramála vita það að laun á almenn-
um vinnumarkaði hafa hækkað
minna en launavísitalan og laun op-
inberra starfsmanna meira, þvert á
það sem súluritið gaf til kynna.
Hækkanir skv. launavísitölu á þessu
árabili, 2000–2004, voru þannig að al-
mennur markaður hækkaði um 26%,
opinberir starfsmenn og bankamenn
um 33% og meðaltal þessara hópa var
29%. Tölurnar um tekjur læknanna
eru dæmi um bjögun þessara upplýs-
inga tekjublaðsins. Læknar eru með-
al þeirra stétta sem notið hafa hvað
jákvæðastrar tekjuþróunar á und-
anförnum árum, en samkvæmt súlu-
riti Kastljóss-fólksins hækkuðu með-
allaun þeirra sem fyrr segir
langminnst þeirra hópa sem þar birt-
ust eða aðeins um 24%. Trausta
heimild um tekjuþróun 500 sjúkra-
húslækna er að finna í fréttabréfum
Kjararannsóknarnefndar opinberra
starfsmanna en í þeim kemur fram að
tekjur þeirra hækkuðu um 54% á ár-
unum 2000–2004. Á tölur tekjublaðs-
ins um launaþróun hópanna næstráð-
endur, embættismenn og forstjóra
ríkisfyrirtækja er ekki ástæða til að
eyða orðum í ljósi þeirra að-
ferðafræðilegu galla sem hér hefur
verið bent á. Sama gildir um hina
gríðarlega háu prósentutölu um
hækkun skattskyldra tekna starfs-
manna á fjármálamarkaði sem koma
fram í súluritinu en veruleikinn þar
að baki er útrás bankanna á þessu
tímabili, aukning fjárfestingarbanka-
starfsemi og gríðarleg fjölgun há-
launastarfa í bankakerfinu og jafn-
framt fækkun lægri launaðra starfa.
Launaþróun forstjóra
og verkafólks
Hagstofa Íslands, og áður Kjara-
rannsóknarnefnd, hafa birt upplýs-
ingar um launabreytingar stjórnenda
frá árinu 2002. Þessar breytingar
ásamt launabreytingum verkafólks á
tímabilinu sjást á meðfylgjandi línu-
riti. Þær sýna að verkafólk hefur
hækkað meira en stjórnendur allan
þennan tíma. Hagstofa Íslands og
Kjararannsóknarnefnd hafa einnig
birt upplýsingar um meðaltekjur
stjórnenda á því tímabili sem súlurit
Kastljóssins lagði til grundvallar.
Þær upplýsingar byggjast á um 500–
600 stjórnendum og sýna þær að
meðaltekjur þeirra hækkuðu um 29%
á tímabilinu, eða nákvæmlega jafn
mikið og launavísitalan. Þessir
stjórnendur eru fjarri því að vera all-
ir forstjórar eða framkvæmdastjórar,
því auk þeirra teljast til hópsins fjár-
málastjórar, markaðsstjórar, skrif-
stofustjórar, sölustjórar, starfs-
mannastjórar, framleiðslustjórar,
verslunarstjórar o.fl. (sjá línurit).
Launakönnun ParX
Fyrirtækið ParX Viðskiptaráðgjöf
IBM gerir einnig könnun á launum
fjölmargra starfsgreina, m.a. for-
stjóra. Könnunin á sér langa sögu og
var upphaflega á vegum Hagvangs,
síðan PWC og hefur rekjanleika til
ársins 1979. Könnunin er ekki tilvilj-
anakennd úrtakskönnun, (frekar en
tekjublað Frjálsrar verslunar), held-
ur óska fyrirtæki eftir þátttöku og
greiða fyrir upplýsingarnar. Nið-
urstöðurnar eru með öðrum orðum
ekki opinberar. Könnunin er mjög
fagmannlega unnin hvað varðar skil-
greiningar, flokkun og framsetningu.
Eigendur könnunarinnar hafa veitt
leyfi til þess að í þessari grein birtist
eftirfarandi niðurstöður fyrir tímabil-
ið 2000–2005. Könnunin er gerð í
september ár hvert og tóku 87 fyr-
irtæki þátt í henni á þessu ári og hef-
ur fjöldinn verið svipaður frá ári til
árs. Hlutfallslegar breytingar í ein-
stökum störfum eru reiknaðar út frá
þeim fyrirtækjum sem þátt taka í
könnuninni tvö samliggjandi ár. Nið-
urstöður könnunar ParX eru þær að
föst laun forstjóra (alls 41 í sept.
2005) hafi hækkað um 37% frá sept-
ember 2000 til september 2005, en á
sama tíma hækkaði launavísitala
Hagstofunnar um 37%. Föst laun
framkvæmdastjóra (alls 117) hækk-
uðu um 38% á sama tíma. Á þessu ári,
frá september 2004 til september
2005, hækkuðu föst laun forstjóra um
3,4%.
Niðurstaðan er því sú að launa-
tekjur forstjóra og stjórnenda al-
mennt hafa á undanförnum árum
þróast í takt við laun almennt sam-
kvæmt fyrirliggjandi heimildum.
Launakönnun Hagstofunnar sýnir að
tekjur stjórnenda hafa hækkað í takt
við launavísitölu og hækkað minna en
tekjur verkafólks. Launakönnun
PARX sýnir að föst laun forstjóra og
framkvæmdastjóra hækkuðu ná-
kvæmlega jafn mikið og launavísitala
á tímabilinu september 2000 til sept-
ember 2005. Loks sýnir úrvinnsla á
upplýsingum úr tekjublaði Frjálsrar
verslunar, þar sem verstu agnúar eru
sniðnir af, að breyting á tekjuskatts-
tofnum þeirra forstjóra sem valið er
að birta í blaðinu var eins stafs pró-
sentutala að meðaltali. Allar tiltækar
og trúverðugar heimildir benda sem
sagt til þess að föst laun forstjóra hafi
hækkað í samræmi við almenna
launaþróun, en ekki hækkað næstum
því fimm sinnum meira eins og
starfsfólk Kastljóssins bar á borð á
þriðjudagskvöldið.
Betri upplýsingar um
laun og launabreytingar
Tekjublað Frjálsrar verslunar
selst grimmt á hverju ári og svalar
forvitni fjölmargra um tekjur þekkts
fólks. Tekjublaðið sem slíkt getur
hins vegar ekki orðið grundvöllur
staðtalna um laun og launabreyt-
ingar. Til þeirra nota höfum við Hag-
stofuna og kjararannsóknarnefndir
og á þeim vettvangi er reynt að gefa
sem skýrasta mynd af launakjörum
og launabreytingum í einstökum
störfum og atvinnugreinum. Þetta
ætti bæði borgarstjóra og frétta-
mönnum Ríkisútvarpsins að vera
ljóst. Um þessar mundir er unnið að
miklum endurbótum á launaupplýs-
ingum Hagstofunnar og er fyr-
irhugað að gefa út breyttar og bættar
upplýsingar á næstu mánuðum. Á
grunni upplýsinga Hagstofunnar ber
að ræða fjárhæðir sem greiddar eru í
laun og breytingar þeirra. Umræða á
grundvelli tekjublaðs Frjálsrar versl-
unar er hins vegar villandi og mark-
laus og það er fráleitt að tengja sam-
an hækkun hlutabréfaverðs skráðra
fyrirtækja í Kauphöll Íslands og
kaupréttarákvæði í samningum
stjórnenda þeirra við launabreyt-
ingar í kjarasamningum.
Launabreytingar forstjóra
Eftir Hannes G. Sigurðsson
’Niðurstaðan er því súað launatekjur forstjóra
og stjórnenda almennt
hafa á undanförnum ár-
um þróast í takt við laun
almennt samkvæmt fyr-
irliggjandi heimildum.‘
Hannes G. Sigurðsson
Höfundur er aðstoðarframkvæmda-
stjóri Samtaka atvinnulífsins.
fi verið
iða fyr-
kniefni,
æktun-
sé svo
ð borgi
það er-
eiðslu í
hann
kað það
Einnig
huga að
ld séu
ekki á
agnvart
i frá
glið því
n ella.
n
ur fyrir
í íbúð
r langt
kinn á
alsvert
n sýran
mleiðslu
skýrslu
nafram-
m 2003–
mfarir í
a. orðið
tamíns
fari nú
g versl-
auðsyn-
tamíns
a til um
é fram-
é á hinn
um að
n áður
t fyrir
að eiga
flókinn tækjabúnað eða kunna góð
skil á efnafræði. Í dag fari fram-
leiðslan þannig fram að þeim
grunnefnum amfetamíns sem eru
leyfisskyld er smyglað en síðan
kaupi menn afganginn í iðnaðar-
vöruverslunum. Síðan sé amfeta-
mínið einfaldlega framleitt með því
að blanda þessum efnum saman í
ákveðnum hlutföllum. Sú blöndun
geti farið fram hvar sem er og er-
lendis sé algengt að menn leigi hót-
elherbergi í þeim eina tilgangi að
geta þar blandað efnunum saman
og þannig framleitt amfetamín.
Meira með skipum
Í fyrrnefndri skýrslu Europol
kemur einnig fram að fíkniefnum er
í auknum mæli smyglað með skip-
um en síður sé notast við burðar-
dýr. Ásgeir segir alveg ljóst að
stærstu fíkniefnasendingarnar ber-
ist til landsins með skipum og þann-
ig hafi það verið um langa hríð.
Hann vill aðspurður ekki segja til
um hvort auka þurfi viðbúnað við
hafnir landsins en bendir á hinn
bóginn á að samkvæmt upplýsing-
um frá tollgæslunni nái hún að
skoða um 1% af öllum vörusending-
um með gámum til landsins. Þá hafi
um helgina komið fram upplýsing-
ar um að aðstaða til tollgæslu í
Seyðisfjarðarhöfn og á Egilsstaða-
flugvelli væri afleit. „En síðan
verða menn að hafa í huga að lög-
regla og tollgæsla geta ekki staðið
ein í því að sporna við eftirpurn eft-
ir fíkniefnum. Meðan eftirspurn er
fyrir hendi verða fíkniefni flutt til
landsins. Þetta er samfélagslegt
vandamál sem allir verða standa
saman um að berjast gegn,“ segir
Ásgeir Karlsson, yfirmaður fíkni-
efna.
rot en
niefnum
ísbendingar um að
Kaupmannahöfn
     !"##$
"##* "##) "##" "## "### 
456

54
6



484
4
8
5

57



874
8

5
5
8
4

 4

657
56
7
8

445
4 78

4587
6

4
4 4

8
56

6

64



4 75
8
5



78
5
7

657
7


44



4





 48

6

554
7
84

0
0

58
6

8

5

4
6
6
5

 0
0

 87

8


8687


447

 1 )  ær, og segir augljóst að vöruverð hækki
arnan í hafi. Fram komi í skýrslu sam-
ppnisyfirvalda að samþjöppun á matvöru-
arkaði og ónóg samkeppni sé hluti af skýr-
gum á háu verðlagi, auk þess sem smæð
arkaðarins og fjarlægð frá öðrum löndum
gi þátt í því.
Haraldur segir að samkvæmt tölum frá
agstofunni fari samtals um 16% af útgjöld-
m heimilanna í matarkaup. Um þriðjungur
því, 5,6% útgjalda heimilana, fari í kaup á
nlendum búvörum og 0,7% í kaup á inn-
ndu og erlendu grænmeti. Haraldur bendir
að þau 10% sem eftir standi fari í kaup á
atvörum öðrum en íslenskum búvörum, og
yrja megi hvort ekki megi líka leggja
erslu á að lækka verð á þeim vörum um
%, neytendum til hagsbóta, enda meira
nið með því.
ling tolla
um 30%