Fréttablaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 19

Hannes Sigurðsson, nú for-stöðumaður Listasafns Akur-
eyrar, segir hér sögu sem ekki
hefur komið fyrir sjónir almenn-
ings áður á prenti af frægum við-
burði í tengslum við Listahátíð
1998. Það fer best á því að gefa
Hannesi orðið:
„Þetta er rosalegasta dæmið á
mínum ferli og hef ég þó ýmislegt
séð. Fýlubomban í Kirkjuhúsinu,
sem svo hefur verið kölluð, var á
sýningu árið 1998 sem hét Flögð
og fögur skinn. Þetta var hluti
Listahátíðar og ég fékk Nýlista-
safnið undir mig og bauð fjölda ís-
lenskra listamanna, auk nokkurra
þekktra erlendra listamanna til
leiks. Þeirra á meðal Mathew
Barney sem svo mikið hefur verið
látið með að undanförnu. Þarna
var líka Orlan, sú furðulega kona
frá Frakklandi, sem hefur látið
græða á sig horn og nú nýverið
stærsta nef í heimi.
Auk sýningarinnar í Nýlista-
safninu var hluti af þessu verkefni
að stækka það og teygja út í búðar-
glugga eftir öllum Laugavegi. Um
sextán til sautján listamenn sýndu
í búðargluggum og einn þessara
glugga var hornglugginn á mótum
Laugavegs og Vatnsstígs, sem er
bogadreginn gluggi á Kirkjuhús-
inu. Ég uppálagði öllum þátttak-
endum að hafa samband við við-
komandi aðila sem höfðu um húsin
að segja og láta vita hvað þeir ætl-
uðu að gera, svo ekki sköpuðust
nein leiðindi og ekkert færi á milli
mála. Ólafur Árni Ólafsson og
Libia Perez de Siles de Castro, ást-
kona hans, vildu ólm og uppvæg
sýna í þessum tiltekna glugga. Ég
vissi hvað þau ætluðu að gera og
var í mun að allt þetta gengi eftir.
Verkið þeirra samanstóð af öllum
hugsanlegum mannlegum vessum:
Hori, blóð, svita, tíðarblóði, hlandi,
hægðum og svo framvegis. Í því
var allur mannlegur úrgangur. Ég
sá ekki bréfið sem þau sendu, en
ég var talsvert hissa á því hversu
frjálslyndir kirkjunnar menn
voru, því fyrir þessu fékkst leyfi.
Listafólkið var og er búsett í
Hollandi. Verkið var sýnt í stórri
tíu kílóa glerkrukku, í miklu
formalíni, sem þau komu sjálf með
til landsins. Þau voru stöðvuð með
þetta í tollinum og þurfti bréf frá
Listahátíð í Reykjavík, þess efnis,
að þarna væri um listaverk að
ræða. Þaðan fór þetta í Kirkjuhús-
ið og þar sat krukkan í glugganum,
full af vessunum sem mynduðu
saman drapplitaðan vökva, innan
um dúnafganga. Allir gluggar voru
merktir lógói art.is, heiti verksins
og nafni listamannanna. Verkið hét
tikk-takk, sem síðar átti reyndar
eftir að reynast mjög viðeigandi.
Svo líður og bíður og Listahátíð
hefst. Ekkert gerist fyrr en viku
eftir að sýningin er hafin. Þá
hringir yfirmaður Kirkjuhússins í
mig í öngum sínum. „Hvað eruð
þið búin að láta okkur fá?“ spyr
hann. Ég svara því til að þau ættu
að vita allt um það. „Við vorum að
átta okkur á því núna,“ segir hann.
Kirkjunnar menn höfðu túlkað
hinn mannlega úrgang sem frá
sagði í bréfinu, sem kókdollur,
bananahýði og pappírsklemmur.
Þeir voru því í sjokki. Ég spurði
hvað þeir vildu að við gerðum. Þeir
vildu ekki að við fjarlægðum verk-
ið, þar sem það yrði einungis til að
skapa leiðinlega umræðu.
Það varð því úr að verkið stóð
áfram. Allt gekk að óskum, fjöl-
miðlar voru ekkert að spenna þetta
upp og Listahátíð var að ljúka. Sól
skein í heiði. Það næsta sem ég
veit, klukkan fjögur, rétt áður en
hátíðinni lýkur, er hins vegar það,
að þá springur flaskan. Það mynd-
aðist einhver brennipunktur og
þrátt fyrir lútsterkt formalínið
sprakk allt í loft upp. Ég kom
þarna inn og hef aldrei á ævi
minni fundið aðra eins lykt og þá
sem steig upp eftir allri bygging-
unni og upp í biskupsstofu. Þetta
var lykt frá helvíti. Mér var ekki
hlátur í huga, þó vissulega hefði
mátt túlka þetta í gríni sem ein-
hvers konar kosmísk skilaboð til
kirkjunnar frá undirheimum. Í
stuttu máli ríkti algjör ringulreið.
Pabbi stráksins þekkti til
hreingerninga og hann kom við
þriðja eða fjórða mann í
Chernobil-búningum að hreinsa
þetta upp. Það dugði ekki til og
þurfti að loka búðinni í marga
daga og fá Securitas inn með sér-
stök efni til að vinna á viðbjóðin-
um. Þetta smaug inn um og í allt
saman. Ég sagðist strax ætla að
freista þess að spila málið niður í
fjölmiðlum eins og kostur væri.
Þetta væri smá slys og örlítil
sprunga komið í flöskuna. Svart-
höfði gerði eitthvað grín að þessu
og lítil frétt birtist - sem annars
hefði verið slegið upp á forsíðu ef
menn hefðu áttað sig á því sem
þarna gerðist í raun og veru.
Ég geng við svo búið á fund
biskups, fullur iðrunar með bók
og blómvönd, og bendi honum á
að þetta hafi náttúrlega verið
slys og að sjálfsögðu ekki mein-
ingin að þetta spryngi. Hvernig
mætti það vera? Auk þess út-
skýri ég listasögulega fyrirbær-
ið líkamslist og nefni ýmis dæmi
úr listasögunni. Ég hef aldrei
sagt þessa sögu í fjölmiðlum, en
svör biskups, Karls Sigurbjörns-
sonar sem þá var nýlega sestur í
stólinn, voru: „Mig varðar ekk-
ert um það. Þetta er ófyrirgefan-
legt.“ - Ef biskupinn yfir Íslandi
getur ekki fyrirgefið, ég tala nú
ekki um þegar fyrir liggur ein-
læg iðrun, hver getur það þá?“
segir Hannes og er á honum að
heyra að þarna fyrst hafi honum
verið brugðið. ■
19SUNNUDAGUR 17. ágúst 2003
Fýlubomban
í Kirkjuhúsinu
Hannes Sigurðsson segir hér frá því sem hann
kallar „rosalegasta dæmið á sínum ferli“
um hneykslanlega list.
Árið 1996 stóð Hannes Sigurðs-son fyrir sýningu í Reykjavík
sem fjallaði um dauðann. Hún var
haldin annars vegar á Sjónarhóli og
Mokkakaffi hins vegar. Á Mokka
voru dauðir Íslendingar en á Sjón-
arhóli voru sýndar stórar litljós-
myndir af líkum í líkhúsi eftir
listamanninn Andres Serrano.
„Ég vildi gera
grein fyrir þróun
dauðans,“ segir
H a n n e s . F y r i r
honum vakti með-
al annars að
benda á að dauð-
inn hafi verið ná-
lægari hér áður, að
menn hafi til að mynda
dáið í heimahúsum, en að nú
færu menn veikir á spítala og
hyrfu þar til þeir væru komnir í lík-
kistuna. „Ég vildi koma þessu á
framfæri. Í tengslum við sýning-
una gekk maðurinn með ljáinn log-
andi ljósi um bæinn, ásamt fleiru, „
segir Hannes. „Mönnum þótti þetta
alltof mikið skrum, en það var
með ráðum gert að markaðs-
setja þetta líkt og um
Hollywoodmynd væri að ræða.
Á Mokka fékk ég Úlf Grön-
vold sem reif innvolsið úr
gömlum útvarpsgarmi og
setti í disk, með dánar-
fregnum, sem var spil-
aður linnulaust. Það
fór fyrir brjóstið á
ýmsum ættingjum að við
dirfðumst að gera þetta.
Fólk sem var þarna á Mokka
hlustaði á þetta í kannski
einn til tvo tíma og sagði svo
við afgreiðslustúlkuna for-
viða: „Voðalega eru margir
að deyja í dag.““
Hannes segir manninn
með ljáinn hafa komið
mörgum æði kuldalega fyrir sjónir.
„Þegar við opnuðum sýninguna var
maðurinn með ljáinn mjög skugga-
legur. Fillippía Elíasdóttir hannaði
búninginn og Björgúlfur Egilsson,
stór og mikill lurkur, fór á kostum í
hlutverki dauðans - mjög ógnvekj-
andi,“ segir Hannes. „Hann stillti
sér upp fyrir framan innganginn á
Listasafni Íslands, hinum megin
götunnar, þegar allt fína fólkið
gekk inn. Ég man að kollega mín-
um, Aðalsteini Ingólfssyni listfræð-
ingi, var lítt skemmt og fannst
þetta yfirgengilega ósmekklegt. Ei-
ríkur Þorláksson gagnrýnandi á
Morgunblaðinu jarðaði sýninguna
fyrir ósmekklegheit. Mér var líka
minnisstætt þegar gömul kona
gekk fram á manninn með ljáinn
sem stóð grafkyrr hinum megin
götunnar, og sagði: „Farðu burt ljóti
maður.“ Svona fór þetta alveg öfugt
í fólk. En hneykslunin þarna var
samt aðallega hjá listamönnum og í
listageiranum. Hennar var mun síð-
ur vart hjá almenningi.“ ■
Akureyri þegar Listasafnið
keypti verk af kettinum Loka.
Snorri treður sér í hin helgu vé.
Þetta tengist þeirri þrá mannsins
eftir að útvíkka mörkin og halda í
rannsóknarleiðangra á vit hins
óþekkta.“
Viðkvæmni gagnvart gríni
Kristján Guðmundsson mynd-
listarmaður og fyrrum súmmari
– sá hinn sami og staflaði brauð-
um á Skólavörðuholtið á sjöunda
áratugnum, sem síðar voru fjar-
lægð af lögreglunni – kemur við
sögu í tengslum við sýningu sem
Hannes nefnir til sögunnar. Þetta
er ein þeirra sýninga í Listasafni
Akureyrar sem hann segir að
hafi farið hvað mest fyrir brjóst-
ið á heimamönnum. „Gríðarleg
blaðaskrif urðu um hvað þetta
væri vont og fáránlegt, en Krist-
ján sýndi fjóra vinkla, mót,
ramma og járnvinkla,“ segir
Hannes. „Einhver úr kerfinu,
embættismaður, kom með gesti
og fann sig knúinn til að biðja
hann afsökunar og segja við hann
fyrir framan verkið, að það væri
enn verið að setja sýninguna
upp.“
Hannes segir að það sem pirri
þorra almenning mest, sé ekki
endilega kúkur og piss, nekt
og/eða klám. Slíkt geti farið í
taugarnar á fólki en þó ekkert á
við það þegar fólk fái á tilfinning-
una að verið sé að gera grín að
því með verkum sem „hver og
einn geti gert“. „Flest fólk vill sjá
eitthvað sem það telur bera vott
um óvéfengjanlega hæfileika og
eitthvað fallegt,“ segir Hannes.
Meðaltalsmálverkið
Og Hannes talar af reynslu því
hann stóð á sínum tíma fyrir
hingaðkomu tveggja listamanna,
Komar og Melamid, sem voru
landflótta Rússar. Þeir máluðu
svokallað meðaltalsmálverk,
byggt á skoðanakönnun Hag-
vangs. Þegar niðurstaðan lá fyrir
gerðu þeir málverk sem varð
sambland af Þingvallarvatni,
persónum og dýrum. „Og svo
kom flóðhestur uppúr vatninu,“
segir Hannes. „Tuttugu prósent
litu nefnilega svo á að í verkinu
þyrfti að vera eitthvað persónu-
legt frá listamanninum.“
Hið síst eftirsóttasta, sam-
kvæmt könnuninni, reyndist
strangflatarverk í gráum litum.
Að sögn Hannesar þótti fólki
þetta uppátæki almennt ófyndið.
jakob@frettabladid.is
gs@frettabladid.is
MAÐURINN MEÐ LJÁINN
Í tengslum við dauðasýninguna í
Reykjavík árið 1996 gekk stór og mikill
maður um bæinn í gervi sláttumanns-
ins slinga. Sumum þótti hann of
kuldalegur.
SNORRI ÁSMUNDSSON
Verk hans hafa oftsinnis farið fyrir brjóstið á fólki.
Líklega er hann sá listamaður í samtímanum, ís-
lenskur, sem hvað oftast hefur náð að ögra og
hneyksla, ekki síst í sínum heimabæ, Akureyri. Hér
hefur hann verið krossfestur í einu verka sinna á
sýningu fyrr í sumar.
KOMAR OG MELAMID
Þetta málverk vilja Íslendingar síst.
KOMAR OG MELAMID
Þetta verk er Íslendingum að skapi.
ÓLAFUR OG LIBIA
Hér vinna þau að
gerð verksins með
grímur fyrir vitum
sér áður en þau flut-
tu það til landsins.
TIKK TAKK
í glugganum í Kirkjuhúsinu
„Farðu burt ljóti maður“
Stundum fara sýningar ekki síður fyrir brjóstið á listageiranum sjálfum.