Fréttablaðið - 20.09.2003, Blaðsíða 14

14 20. september 2003 LAUGARDAGUR
Já, þessi mikla ferð... Tilefnið?Hingað kom samgönguráð-
herra Mongóla fyrir þremur
árum. Ég hélt sendinefndinni boð
með nokkrum Íslendingum og
þeir buðu mér út. Þeir ítrekuðu
það árlega en ég kom því ekki við
að þekkjast boðið. Svo gerist það
að Sameinuðu þjóðirnar voru með
ráðstefnu í Mongólíu um endur-
reist lýðræðisríki. Ferð mín var
því tvíþætt: Ég fór fyrir sendi-
nefndinni íslensku á ráðstefnuna
og ákvað ég að þekkjast hið ítrek-
aða boð í leiðinni,“ segir Guðni
Ágústsson landbúnararráðherra,
sem nýverið kom heim frá hinu
framandi landi Mongólíu eftir
mikla ævintýraferð.
Mongólar vilja samstarf við Ís-
lendinga, að við látum þekkingu af
hendi rakna í ákveðnum málefn-
um landbúnaðarins, ekki síst varð-
andi það sem snýr að landgræðslu,
eyðingu lands, uppblæstri, jarð-
rækt og síðan búfjárrækt, sem og
nýtingu vatna og veiðiáa. „Mjög
vannýtt auðlind,“ segir Guðni. „En
ég sem sagt skrifaði undir sam-
starfsyfirlýsingu ásamt mong-
ólska landbúnaðarráðherranum.“
Með Guðna og konu hans, Mar-
gréti Hauksdóttur, í för voru Þor-
steinn Tómasson, framkvæmda-
stjóri RALA, og Sigurður Guðjóns-
son, forstjóri Veiðimálastofnunar,
auk Eiðs Guðnasonar, sendiherra í
Kína og þar með Mongólíu, og
Ragnars Fransis Munasinghe,
ræðismanns Mongólíu.
Dásamleg nótt í hirðingja-
tjaldi
„Þetta er mjög framandi land.
Maður kemur til þjóðar sem telur
um 2,4 milljónir manna sem eru
að losna undan helsi kommúnism-
ans. Þetta land hefur nánast verið
lagt í rúst af mannavöldum. Þetta
er þjóð sem er að vakna og veit að
hún á mikla möguleika og getur
mikið. En óskaplega fátæk..“
Fréttablaðið fékk Guðna landbún-
aðarráðherra til að segja undan og
ofan af ævintýrum sínum í
Mongólíu.
„Auðvitað hafði það mikil áhrif
á mig að sjá alla þessa fátækt.
Maður finnur það vel í Ulan Bator,
höfuðborg landsins, sem er mjög
skítug. En fólkið lítur vel út og er
duglegt,“ segir Guðni, sem reynd-
ar sér ýmsa möguleika fyrir land
og þjóð með nýrri kynslóð að stór-
bæta sín lífskjör og nýta landið
með öðrum hætti. „Landið liggur
fjarri hafi en ég held að þetta land
geti með lýðræðisstjórn og sam-
starfi við Sameinuðu þjóðirnar
bjargað sínum efnahag á næstu
áratugum. Þeir eiga auðlindir; kol,
málma í jörðu og jarðhita og þar
getum við komið að málum með
þekkingu okkar.“
En mesta ævintýrið sem sneri
að landbúnaðarráherra var ferða-
lagið um landið. „Við fórum lang-
an veg strax á fyrsta degi til
Karakorum, hinar gömlu höfuð-
borgar landsins frá dögum Djeng-
is Khan. Þar gistum við Margrét í
hirðingjatjaldi. Þegar við komum
að Karakorum klukkan tvö um
nótt fengum við að borða og svo
beint inn í hirðingjatjaldið þar
sem voru uppbúin rúm. Þarna var
kamína sem þeir brenndu í tré,
funhiti, og þarna sváfum við
þessa nótt eins og englar. Þetta er
einhver ullarvoð sem þolir veður
og vind. Við sváfum mjög vel, eins
og englar, og undir morgun kom
inn í tjaldið fulltrúi þeirra, konan
sem kyndir ofninn minn, og bætti
í kamínuna þannig að við vöknuð-
um í hita.“
Hirðingjar á faraldsfæti
Guðni ferðaðist um verstu vegi
sem hann hefur farið um í lífinu.
„Að vísu lagðir slitlagi, en verk-
þekking hefur ekki verið nein
þegar þeir voru lagðir. Undir-
bygging er engin. Miklu verri en
hér. Allir íslenskir vegir eru góðir
vegir í þessum samanburði. Þarna
sá maður ýmislegt merkilegt en
það sem stendur upp úr í mínum
huga er mörg þúsund ára lifnaðar-
hættir sem enn eru við lýði. Að
185 þúsund fjölskyldur í þessu
framandi landi skuli enn lifa á
hirðingjabúskap og í tjöldum,
taka upp tjaldhæla sína fjórum
sinnum á ári til að skipta um bú-
setu eftir beitinni og árstíðinni og
hreyfa sig um set í landinu, reika
um landið árið um kring... það er
með ólíkindum. Hinir mongólsku
hirðingjar halda búfé, nautgripi,
geitur, úlfalda og fleira. Þetta er
auðvitað vanþróað, engin tún og
enginn heyskapur. Hirðingjalíf.
Þarna eru gríðarlega harðir vetur
með miklum frostum, 30 til 40
stiga, en á sumrin fer hitinn upp í
30 stig. Þarna eru miklar veður-
farslegar sveiflur.“
Kaplamjólkin mögnuð
Guðni og föruneyti komu til
hirðingjafjölskyldu, miðaldra
hjóna sem áttu fjögur börn. Þau
höfðust við í afskekktum dal með
hjörð sína. „Þau tóku okkur af-
skaplega vel. Í tjaldinu var aleiga
þeirra. Allt mjög snyrtilegt og
formfast. Þau buðu gesti sína vel-
komna og ég sá fljótlega að þar
var mjólk á hlóðum. Þau gáfu okk-
ur það besta og eina sem þau áttu.
Og það var þá merarmjólk eða
kaplamjólk sem við Íslendingar
könnumst nú við. Svo var kanna
látin ganga hringinn. Mongólarnir
teyguðu þennan drykk stórum.
Mér þótti nú mjólkin súr og fór
varlega í hana. Alltaf var bætt í
meiri mjólk eftir því hvað hver
teygaði. Ég fór að spyrja Mongól-
ana hvernig þeir nærðust. Yfir
vetrarmánuðina borða þeir gríð-
arlega mikið af kjötinu sem er alla
vega. En yfir sumarmánuðina lifa
þeir eingöngu á kaplamjólk. Mér
þótti það nú fábrotin fæða. En
þeir sögðu að þegar þeir vinni
mikið þurfi þeir lítið að borða og
hreinsi líkamann með þessu móti.
Kaplamjólk er mögnuð, öðruvísi
samansett og öll önnur mjólk.
Hún er próteinsnauðari og orku-
ríkari en önnur mjólk. Það er
meiri sykur í henni. Þetta er dúnd-
ur. Ég lét mér detta í hug, þar sem
við erum með mikla framleiðslu,
til dæmis lyfjaframleiðslu, úr
merarblóði og merarhlandi, að við
ættum vannýtta heilsulind sem er
merarmjólkin.“
Guðna þótti merkilegt að 14
ára sonur þeirra hjóna, yngsta
barnið, kom inn í taldið og var þá
búinn að taka þá ákvörðun að
verða hirðingjabóndi. „Það gladdi
foreldrana. Hann kaus það líf en
hin þrjú systkini hans fóru í skóla.
Þetta þótti mér merkilegt. Landið
er rýrt, mikið af belg- og laukjurt-
um. Þarna er ekki svörður eins og
hér og við sjáum það af myndum
að þegar þeir fara um á sínum
miklu hlaupahestum er jóreykur í
loftinu. Opinn svörður og landið
ber ekki bústofninn né þá beit
sem honum fylgir.“
Á hest í mongólsku stóði
Hinum erlendu gestum var
boðið upp á annað og meira en
kaplamjólkina eina. „Það sem við
fengum að borða var auðvitað
bara feitt lambakjöt á diskinn
minn og kartöflur og rófur. Þau
voru þeim mun glaðari sem
lambakjötið var feitara. Mér þótti
nú nóg um. Það voru kjötsúpur
sem þeir gáfu okkur sem sína
bestu hátíð. Mér þótti að vísu
merkilegt hvernig þeir matreiddu
margt af þessu. Við fundum til
dæmis sviðalykt af kjötinu og
þegar þeir vilja gera gestum vel
eru þeir með sérstaka steina sem
þeir leggja yfir lag af kjöti, svo
annað lag, og annað, binda svo vel
fyrir og bera gæruna yfir eld.
Ágætt kjöt svosem.“
Eins og kunnugt er hefur
Guðni mikinn áhuga á hestum og
hestamennsku. Lengi hefur leikið
grunur á að íslenski hesturinn
eigi uppruna sinn í Mongólíu sem
og reyndar bústofn, þar eru sömu
mörk notuð á sauðfé og á Íslandi.
„Hesturinn þeirra er á stærð við
okkur og þar kannast þeir við
ganginn tölt. Þeir eru ánægðir
með sinn hest sem greinilega er
mikill hlaupahestur. En ég verð
auðvitað að viðurkenna, og sann-
færðist um það enn frekar, að ís-
lenski hesturinn einn er hestur
guðanna. Hann er miklu fallegri í
reið og er meiri hestur undir
manni.“
Guðni segir Mongóla mikið
með hesta og að þeir séu reið-
menn góðir. „Hirðingjahöfðinginn
hélt yfir mér ræðu. Þeir höfðu
frétt að ég hefði mikinn áhuga á
hestum, og vildu gera mér sem
mestan heiður. Þeir gáfu mér því
hest, hann Skjóna, og þetta er það
besta sem þeir gera vinum sínum.
Ég þakkaði náttúrlega bóndanum
fyrir og bað hann um að varðveita
Skjóna í stóði sínu áfram. Þennan
hest á ég í Mongólíu og verð sjálf-
sagt að telja hann fram til skatts.
Ég hafði nú ekki hug á að taka
hann með heim enda bannað lög-
um samkvæmt.“
jakob@frettabladid.is
Landbúnaðarráðherra Íslands fór nýverið í opinbera heimsókn til
Mongólíu. Þetta reyndist mikil ævintýraför, líkt og að hverfa árþúsundir
aftur í tímann. Guðni Ágústsson kynntist lifnaðarháttum hirðingja og
var gefinn hestur af hirðingjahöfðingja, sem þykir mikill heiður.
Guðni í Mongólíu
GUÐNA Á MÓNGÓLSKUM GÆÐINGI
Mongólar eru mikilir reiðmenn og þykja
hestar þeirra svipa til hinna íslensku.
Guðna þótti hnakkstaðan sérkennileg,
hann situr mjög hátt og Guðni virkar því
stærri og hesturinn minni. Þetta er
Brúnn en Guðni hlaut Skjóna að gjöf frá
mongólskum hirðingjahöfðingja.
GUÐNI MEÐ SKJÓNA SINN
Hirðingjarnir sýndu Guðna þann mikla
heiður að gefa honum hest, það besta
sem þeir gera vinum sínum. Þennan hest
á Guðni nú í Mongólíu og telur víst að
hann þurfi að telja fram til skatts.
GUÐNI OG MARGRÉT
Fyrir utan hirðingjatjald en þar eyddu þau hjónin dásamlegri nótt og sváfu eins og englar.
„Þarna inni er kamína og funheitt.“
Þarna sá maður
ýmislegt merkilegt
en það sem stendur upp úr í
mínum huga er mörg þús-
und ára lifnaðarhættir sem
enn eru við lýði.
,,
LJÓ
SM
YN
D
IR: EIÐ
U
R G
U
Ð
N
ASO
N