Fréttablaðið - 12.01.2004, Blaðsíða 12

Það er ekki hægt að kennakvótakerfinu um að byggðir
víða um land standi höllum fæti.
Vel má vera að kvótakerfið hafi
flýtt fyrir óumflýjanlegri stöðu
þessara sveitarfélaga, vel
flestra. En það er ódýrt og ekki
verjandi að saka kvótakerfið um
hvernig komið er víðast hvar.
„Ástæðan er náttúrlega sú að
við þurfum að halda uppi
ákveðnu þjónustustigi en það
fækkar alltaf fólki,“ segir
Ragnar Jörundsson, sveitar-
stjóri í Hrísey, hér í blaðinu, en
Hríseyingar hafa óskað eftir
sameiningu við Akureyri.
Sveitarstjórinn segir atvinnu
hafa verið háða sjávarfangi en
þar sem kvótinn er nánast allur
horfinn hefur atvinnutækifær-
um fækkað verulega. Kröfur
okkar til lífsins hafa breyst það
mikið að allsendis er óvíst að
komandi kynslóðir sætti sig við
það sem þær fyrri gerðu.
Menntun er nauðsyn öllu nú-
tímafólki og eðlilega verða seint
sömu tækifæri til menntunar í
fámenni. Leiða má líkur að því
að framhaldsskólar í fámennum
byggðum leiði jafnvel af sér
fólksflótta. Ungt fólk sem ann-
ars hefði ekki farið í nám
menntar sig og þarf meira,
meira nám eða atvinnu sem er
ekki í boði heima fyrir. Þing-
menn Vestfjarða hafa viðrað
hugmyndir um háskóla fyrir
vestan, þeir sjá þróunina.
En verður hún stöðvuð? Er
fámennið þegar orðið það mikið
að ekki verður spornað við þró-
uninni? Ragnar sveitarstjóri í
Hrísey segir þróunina vera
afleiðingu af kvótakerfinu og
að lítil sveitarfélög á borð við
Hrísey hafi ekki bolmagn til að
kaupa til sín veiðiheimildir.
„Þetta er svokölluð þróun. Ég
veit ekki hvort þetta er van-
þróun eða rétt þróun,“ segir
Ragnar. Viðbrögð Ragnars eru
eðlileg hjá manni sem hefur
það hlutverk að halda byggð-
inni gangandi og veita íbúunum
sem mesta og besta þjónustu,
þarf jafnvel að hafa mikið fyrir
því að veita þá þjónustu sem
ber að gera samkvæmt lögum.
En ef þessi vandi væri ekki til
staðar í Hrísey í dag, yrði hann
það eflaust á morgun.
Auðvitað er sárt fyrir allt
það fólk sem berst við að halda
lífi í sínum byggðum að hugsa
til þess að oftar en ekki hafa
einhverjir fyrrverandi sveit-
ungar þess selt kvótann frá
byggðunum og lifa áhyggju-
lausu ríkramannalífi fjarri
heimahögunum. Gerðir þeirra
manna flýttu fyrir vandanum,
en hann hefði komið hvort eð
er, vegna þess að breytingar á
lífi okkar eru miklar og krafa
unga fólksins er ekki bara að
hafa vinnu og það mikla. Unga
fólkið vill miklu meira og það
er á mörkunum að Ísland sé
nóg. ■
Hin rómaða íslenska umræðu-hefð getur tekið á sig dásam-
legar myndir. Hefðin er sú að tek-
ið er fyrir málefni, og einstakling-
ar skipta sér upp í hópa eftir
áhugamálum og beita svo öllum
brögðum svo koma megi höggi á
andstæðinginn. Takist ekki að slá
andstæðinginn út snemma í ferl-
inu er voðinn vís. Þá gerist hið
óumflýjanlega. Umræðurnar
dragast svo á langinn að enginn
man lengur tilefni þeirra. Gott
dæmi um þetta
er sú deila sem
nú tröllríður
s a m f é l a g i n u .
Tilefnið er lík-
lega völd. Fyrir
hópunum fara
annars vegar
f o r s æ t i s r á ð -
herra og helstu
f y l g i s v e i n a r
hans, Flokkur-
inn, Morgun-
blaðið og fleiri
sem láta sér
annt um mann-
inn, og hins vegar forsvarsmenn
Baugs og fylgisveinar þeirra.
Þeir sem Flokkurinn sam-
þykkir
Deilan hefur farið um víðan
völl. Viðkomustaðir hafa verið
London, Reykjavík, Stjórnarráðið
og reyndar hvar sem hægt hefur
verið að bera niður. Allir hafa fyr-
ir löngu misst sjónar á því um
hvað er deilt, enda er öllum sama.
Líklega má þó rekja upphaf þess-
ara deilna til gamalla heimiliserja
innan Flokksins. Sumir hafa, í hita
leiksins, þó viljað tengja Samfylk-
inguna við þessar deilur. Líklega
verður sá málflutningur rakinn til
þess að heimilt er að beita öllum
brögðum, svo koma megi höggi á
andstæðinginn. Sagnfræðingar
fullyrða þó að upphaf deilnanna
megi rekja til þess að einhverjir
Flokksmenn hafi trúað þeirri
ósvinnu að Flokkurinn stæði fyrir
frelsi einstaklingsins; að allir
ættu að fá jöfn tækifæri. Þeir hafi
ekki gert sér grein fyrir því að
þegar Flokkurinn talar um alla, á
hann ekki við alla, heldur „alla“
sem flokkurinn samþykkir. Þar
liggur hundurinn líklega grafinn.
Já, stundum getur lítil þúfa velt
þungu hlassi, því lítið hefur þessi
deila með almannahagsmuni að
gera.
Hvað koma þessar deilur
almenningi við?
Jú, þær koma honum við. Það
skiptir almenning miklu hverjir
sitja að völdum hverju sinni. For-
sætisráðherra og hans fólk hefur
setið lengi að völdum. Nú óttast
hann og hans menn að þau völd
séu í uppnámi. Óprúttnir einstak-
lingar hafi komist í aðstöðu til að
geta gert honum lífið leitt. Það er
vont fyrir hann.
En hvernig birtist þetta al-
menningi? Helstu dagblöð landsins
fjalla varla um nokkur mál nema
þessar deilur liti þau. Það er án efa
tilhlökkun í hugum margra þegar
þessum „fáránleik“ í leikhúsinu
loks lýkur. Sýningar á „leiknum“
hafa haft slæm áhrif á umræðu í
landinu. Þær hafa ekki skilað
neinu. Helstu fjölmiðlar landsins
og stjórnarráð Íslands er helsjúkt
vegna þessa. Síðustu útspil deilu-
aðila voru þau að eftir að stjórnar-
ráðið boðaði löggjöf bauð við-
skiptaveldið upp á fjölmiðlaráð.
Það er orðið tímabært að menn láti
af þessum sýningum í leikhúsi fá-
ránleikans því almenningur hefur
fengið nóg. Farið heim, það er beð-
ið eftir ykkur þar. ■
Mál manna
SIGURJÓN M. EGILSSON
■ skrifar um vanda fámennra byggða.
12 12. janúar 2004 MÁNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Rétt eins og til er sósíalísk listog trúarleg list – þá er til
frjálshyggjulist. Og rétt eins og
sósíalrealisminn átti sér nokkra
iðkendur hér á landi sem lítt
náðu eyrum almennings vegna
þess að fólkið gerir sér ekki
grein fyrir því að boðskapurinn
er svo miklu mikilvægari en
eitthvert listrænt prjál – þá á
frjálshyggjulistin sér einnig
iðkendur nú á dögum. Eða
kannski öllu heldur: iðkanda.
Eiginlega er hann bara einn:
Hrafn Gunnlaugsson.
Sósíalísk list, frjálshyggju-
list: er þetta ekki ögn líkt?
Hvort tveggja er kennslulist,
hvort tveggja sækir styrk
sinn í að ögra okkur til að
hugsa upp á nýtt viðtekn-
ar hugmyndir. Boðskap-
urinn er alltaf í fyrirrúmi
í þessari tegund listar,
sagan sem borin er fram
á að vera dálítil kennslu-
stund, sögð til að við
drögum ályktanir af
henni og fyllumst eld-
móði til að breyta samfélaginu.
Þessi líkindi komu vel í ljós í því
hvernig Hrafn stælir höfund
hins sósíalíska kennsluleikhúss,
Bertolt Brecht, þegar hann læt-
ur Jóhönnu Vigdísi Arnardóttur
söngla eftir sig pólitískan leið-
ara á meðan einhver glamrar
undir á píanó.
„Áttunda afrit af eyðublaði
númer níu“
En þeir voru sem sé bæði fáir
og misskildir sem iðkuðu af al-
vöru sósíalíska list. Halldór Lax-
ness skrifaði ekki sósíalískar
skáldsögur þótt hann fjallaði um
aðstæður fólks og vanda-
mál sem hann taldi sjálf-
ur að myndu ekki vera
fyrir hendi í sósíalísku
samfélagi; Jóhannes úr
Kötlum orti mörg sósíal-
ísk ljóð en sá kveðskapur
myndar þrátt fyrir allt
ekki kjarnann í æviverki
hans. Klár og kvitt sósíal-
ísk list á Íslandi var oft flatrím-
aður kveðskapur sem stóð varla í
hljóðstaf raulaður við lagboða úr
smiðju Hjálpræðishersins við
undirleik þriggja hljóma á svolít-
ið vanstilltan gítar og fjallaði
ýmist um „ódáminn í Miðnes-
heiði“ eða var herhvöt til verka-
mannana. En þetta var engu að
síður list andófsins og miðlaði
ástríðu og þrá eftir réttlæti
mönnum til handa – sem er þó
alltaf nokkurs virði. Sósíalísk list
kann að virðast spaugileg en hún
var ekki meinsemd nema þegar
hún varð ríkislist í alræðisríkj-
um.
Í þessari list brá stundum fyr-
ir persónu sem í senn var frá-
hrindandi og brjóstumkennan-
leg. Þetta var kerfiskarlinn. Það
var náungi sem var lítill kassi.
Af einhverjum ástæðum þótti
kynslóðinni sem kennir sig við 68
það lítilmótleg iðja að starfa hjá
hinu opinbera. Sérlega ömurlegt
þótti að vera fulltrúi einhvers
staðar sem leggur ríkulega upp
úr því að formsatriðum sé full-
nægt, með öðrum orðum: starfar
af trúmennsku og samviskusemi
í þágu almennings og gætir þess
að farið sé að settum reglum.
Þessi persóna er í aðalhlutverki í
mynd Hrafns Gunnlaugs-
sonar, Opinberun Hannes-
ar, nema nú heitir stofnun-
in Eftirlitsstofnun ríkis-
ins. Hér er um að ræða
bældan mann og fársjúk-
an af reglusemi og svo illa
er meira að segja fyrir
honum komið í lífinu að
kona er yfirmaður hans.
Arfurinn frá 68 starfar
stundum eftir óútskýrðum leið-
um...
Ríkið í myrkrunum lá...
Hver er boðskapurinn? Til
dæmis þetta: við erum borin
frjáls. Ríkið er óvinur okkar.
Þjóðfélagsgerð okkar er slæm.
Við fáum ekki að vera í friði.
Ríkið meinar okkur að njóta lífs-
ins með eilífum lagasetningum,
reglugerðum og formsatriðum,
það gerir okkur að þrælum.
Hvað er Ríkið? Það er svolítið
eins og Meinvill í jólakvæðinu,
óskilgreind, óskiljanleg og
hroðaleg vera sem vakir óséð
yfir lífi okkar, fylgist með
okkur úr felum og lifir
fyrir það að gera okkur
lífið leitt. Í Morgun-
blaðsviðtali við höfund
myndarinnar og höfund
þeirrar upphaflegu smá-
sögu sem byggt mun hér á
– og er reyndar óvart líka
forsætisráðherra landsins
– var þetta ógnareðli ríkisins
nokkuð rætt, og þar tilgreint
sérstaklega ósamþykkt laga-
frumvarp sem á að gera kaup á
vændi refsiverð og lög um
tóbaksvarnir sem ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar bar fram á
sínum tíma og samþykkt voru
frá alþingi.
Það er nú svo og það held ég.
Það sem þó stendur upp úr og má
heita nokkurt afrek er að við gerð
þessarar myndar tókst höfundin-
um að haga málum svo að myndin
er algerlega ótrufluð af mark-
aðslögmálum, og ekki nóg með
það, ekki er annað að skilja en að
hann þurfi ekki á einum einasta
áhorfanda að halda – hann græðir
samt. Þannig verður ekki hjá því
komist að líta á þessa afurð hans
sem ríkisstyrkta frjálshyggjulist
– opinbera frjálshyggjulist – list
sem Ríkið sendir okkur um það
hversu slæmt það sjálft sé. Æjá.
En við hin – við þessi sem búum í
samfélaginu – við vitum að þegar
allt kemur til alls þá erum það við
sem borgum. Því að ríkið – það
erum við. ■
Vondur stal
giftinga-
bjöllunni
Hrafn Sæmundsson skrifar:
Ég ætla að skrifa lesendumFréttablaðsins örstutt bréf.
Þetta bréf er um lífið og tilveruna
og hvaða afstöðu við tökum til dags-
ins í dag og umhverfisins og fjöl-
skyldunnar og þeirra endaloka sem
allra bíða og auðvitað hamingjuna.
Í þessu bréfi ætla ég að spyrja
þig – lesandi – beint sömu spurning-
ar og ég spyr sjálfan mig. Getur ver-
ið að það sé ekki allt í lagi í þjóðfé-
laginu? Getur verið að við borgum
of mikið fyrir of lítið? Getur verið að
„við hefðum getað vakað lengur“?
Getur verið að fjölskylduvænni tími
hefði gefið meira, Getur verið að við
hefðum getið notið lengur hverrar
stundar með börnunum.
Af hverju þessar vangaveltur
einmitt núna? Ég held þrátt fyrir
allt að lífskjör séu góð og verði
„góð“ næstu árin, sé aukin neysla
mælikvarði á lífskjör alls almenn-
ings. En þjóðfélagið er að gliðna
sundur, og það er fleira að gliðna
sundur.
Í svona stuttu bréfi er ekki hægt
og ekki rétt að fara inn í kjarnann.
Þó er hægt að taka tvö dæmi sem
eru núna að gerast – í hnotskurn.
Lýðveldið stendur á þrem stólpum.
Löggjafarvaldi, dómsvaldi og fram-
kvæmdavaldi. Framkoma og
ósvífni ráðamanna við að fara fram-
hjá eða skáskjóta sér framhjá er-
stundum lögleg en siðlaus.
Ekki meiri pólitík. En nú kemur
niðurstaða mín. Orrustan um
grundvallarsiðfræði kristni í sam-
félaginu er hafin, Nú er sótt að heil-
brigðiskerfinu, Framsóknarflokk-
urinn og Sjálfstæðisflokkurinn ætla
að færa þessa fórn fyrir flokkshags-
munum sínum – ef til vill dauða-
stríði! Ég öfunda ykkur ekki, les-
endur, ef þið sitjið heima þegar heil-
brigðiskerfið verður boðið upp.
Ég bið ykkur lesendur að staldra
nú við. Þegar næst verður minnst á
pólitík, í öllum guðanna bænum
svarið ekki „það er sami rassinn
undir þeim öllum“. Þetta er niður-
læging vitsmunalegs sjálfstrausts
og sjálfvirðingar.
Í næstu kosningum verða tveir
kostir. Engin útkoma og mörg
flokksbrot. Eða tveir háir turnar.
Sjálfstæðisflokkurinn og Samfylk-
ingin. Nýir forustumenn þurfa að
taka við nú þegar og þeir eru tilbún-
ir. Til þess að þetta verði þarf nýja
pólitíska hugsun. ■
Um daginnog veginn
LÚÐVÍK
BERGVINSSON
■ alþingismaður
skrifar um deilur for-
sætisráðherra við for-
svarsmenn Baugs.
Frjálshyggjulist
■ Bréf til blaðsins
Leikhús fáránleikans
Engu um að kenna
„Forsætis-
ráðherra og
hans fólk hef-
ur setið lengi
að völdum.
Nú óttast
hann og hans
menn að þau
völd séu í
uppnámi.
Um daginnog veginn
GUÐMUNDUR
ANDRI
THORSSON
■
fjallar um Rás 2
og leiðina að
hlustendum.