Fréttablaðið - 12.01.2004, Blaðsíða 14

Ríkisstjórnin hefur að tillögu burt-flogins menntamálaráðherra,
Tómasar Inga Olrich, sett á laggirnar
nefnd til að rannsaka og koma með til-
lögur um hvernig haga skuli reglum
um eignarhald á fjölmiðlum. Forsæt-
isráðherra og Morgunblaðið telja allt
vera að fara á versta veg í íslensku at-
vinnulífi vegna samþjöppunar eignar-
halds, nú síðast á fjölmiðlum; sporna
verði við þessu ófremdarástandi sem
er að skapast, með lögum gegn
hringamyndun. Utanríkisráðherra og
verðandi forsætisráðherra hefur sagt
að skoðanir forsætisráðherra séu ekki
hans. Aðstoðarmaður utanríkisráð-
herra, Björn Ingi Hrafnsson, bíður
hins vegar spenntur eftir niðurstöðu
Tómasarnefndarinnar og segir miklar
vonir bundnar við störf hennar. Ekki
kemur hins vegar fram hjá Birni Inga
í grein hans í Morgunblaðinu laugar-
daginn 3. janúar hvaða vonir hann
bindur við Tómasarnefndina. Fróð-
legt væri fyrir þá sem eiga, stýra og
reka fjölmiðla að fá að vita hvaða von-
ir ungir framsóknarmenn bera í
brjósti varðandi reglur um eignarhald
að fjölmiðlum. Vilja þeir sjá einhverj-
ar takmarkanir á eignarhaldi fjöl-
miðla? Og ef svo er, í hvaða formi eiga
þær þá að vera?
Eldri framsóknarmenn, til dæmis
Jón Kristjánsson heilbrigðisráð-
herra, ættu kannski að rifja upp fyrir
ungliðana söguna af Tímanum og þá
staðreynd að um miðjan tíunda ára-
tug síðustu aldar komu Framsóknar-
og Alþýðuflokkurinn dagblöðum sín-
um í fóstur hjá Frjálsri fjölmiðlun,
sem þá gaf út DV. DV var þá annað
tveggja einkarekinna dagblaða lands-
ins eftir samruna Dagblaðsins og Vís-
is. Um líkt leyti keypti Íslenska út-
varpsfélagið stóran hlut í DV en seldi
síðan 1998 til að fjárfesta í Tali.
Rekstur DV á gömlu flokksblöðunum
gekk ekki upp og fór Frjáls fjölmiðl-
un á hausinn árið 2002. Sömu leið
hafði Fréttablað DV-eigendanna far-
ið. Félagið sem þá tók við DV lagði
svo upp laupana á síðasta ári. En þeir
sem tóku við Fréttablaðinu eftir
gjaldþrot fyrri útgefanda reka það
enn og að sögn með hagnaði.
Morgunblaðsfélagið Árvakur vildi
við síðara gjaldþrot DV kaupa leif-
arnar en fékk ekki. Ekki er að sjá að
Morgunblaðið hafi haft sérstakar
áhyggjur af samþjöppun eignarhalds
á dagblöðum eða fjölmiðlum þá. Sag-
an segir okkur líka að Morgunblaðið
hefur aldrei áhyggjur af samþjöppun
eignarhalds eða hringamyndun í ís-
lensku atvinnulífi þegar hagsmunir
vina þess og vandamanna eru í húfi.
Morgunblaðið hafði hvorki áhyggjur
af samþjöppun eignarhalds á fjöl-
miðlum þegar Árvakur tók þátt í
sjónvarpsfyrirtækinu Ísfilm 1985
ásamt SÍS, Frjálsri fjölmiðlun og
Reykjavíkurborg né heldur þegar Ár-
vakur tók þátt í Stöðvar 3 ævintýrinu
1995 til 1997 ásamt Sjóvá-Almennum,
VÍS og fleirum. Morgunblaðið ræddi
ekkert um samþjöppun eignarhalds
þegar allir hlutir í Íslenska sjónvarp-
inu, Stöð 3 voru seldir Íslenska út-
varpsfélaginu í byrjun árs 1997 þegar
rekstur stöðvarinnar var kominn að
fótum fram fjárhagslega.
Við hverju býst Björn Ingi?
Býst Björn Ingi við reglum sem
banna frjáls viðskipti með hluti í fjöl-
miðlum eða eignir þeirra eftir gjald-
þrot; reglum sem banna að hæsta
boði verði tekið, reglum sem banna
hagræðingu og hagkvæman rekstur,
reglum þar sem eignarhald er sett
ofar góðum og ábatasömu rekstri?
Sér Björn Ingi fyrir sér að eignarhald
á fjölmiðlum verði háð einhvers kon-
ar kvótum, sem stjórnarráðið eða
nefnd á þess vegum eða Alþingis út-
hlutar en verða ekki framseljanlegir?
Björn Ingi, segðu okkur sem rekum
fjölmiðla í samkeppni við ríkið
hvernig reglur þú sérð fyrir þér.
Hvers vegna Tómasi Inga var í
mun að koma á laggirnar sérstakri
fjölmiðlanefnd rétt áður en hann vék
af Alþingi og úr stóli menntamálaráð-
herra er með öllu óskiljanlegt þegar
afskipti hans af málefnum útvarps
eru skoðuð allt frá því er hann var
kjörinn á Alþingi 1991. Á þeim vett-
vangi ber hæst skýrslu sem hann
setti saman ásamt Gunnlaugi Sævari
Gunnlaugssyni, Ásdísi Höllu Braga-
dóttur og Páli Magnússyni þann 8.
mars 1996. Í skýrslunni, sem ber heit-
ið „Skýrsla starfshóps um endurskoð-
un á útvarpslögum“, er að finna ítar-
lega umfjöllun um eignarhald á fjöl-
miðlum og hvernig réttarreglum er
hagað þar um í ýmsum löndum undir
fyrirsögninni „Samþjöppun eignar-
halds einkarekinna ljósvakamiðla“.
Tómas Ingi og meðnefndarmenn
hans, en í það minnsta tveir þeirra
eru kunnir sjálfstæðismenn, þau
Gunnlaugur Sævar Gunnlaugsson,
formaður útvarpsráðs Ríkisútvarps-
ins, og Ásdís Halla Bragadóttir, nú-
verandi bæjarstjóri í Garðabæ en þá-
verandi aðstoðarmaður menntamála-
ráðherrans Björns Bjarnasonar,
skrifuðu þá eftirfarandi á blaðsíðu 67
í skýrslunni:
„Aukið frjálsræði á ljósvakamark-
aði og fjölgun útvarpsstöðva hafa
valdið vaxandi áhyggjum ráðamanna
í Evrópu af samþjöppun eignarhalds
á ljósvakamiðlum og fjölmiðlum al-
mennt. Af þeim sökum hafa frá árinu
1986 verið sett margvísleg lög á
þessu sviði í mörgum ríkjum Vestur-
Evrópu sem öll hafa það að markmiði
að takmarka möguleikann á sam-
þjöppun eignarhalds, samstíga auknu
frelsi í fjölmiðlum.“
Vissu þingmen ekki?
Vera má að alþingismenn hafi ekki
vitað af þeim áhyggjum kollega sinna
úti í hinum stóra heimi, sem vikið er
að í hinum tilvitnuðu orðum skýrsl-
unnar þegar útvarpslögin voru af-
greidd frá Alþingi 1985 (nr. 68/1985).
Á grundvelli þessara laga urðu fyrstu
einkareknu ljósvakamiðlarnir, Stöð 2
og Bylgjan, til sitt í hvoru lagi. Hófu
þeir rekstur síðla árs 1986. Síðan
komu Stjarnan 1987 og Sýn 1989.
Steingrímur J. Sigfússon má kallast
guðfaðir Sýnar þar sem hann í krafti
embættis samgönguráðherra úthlut-
aði þáverandi eigendum Sýnar, sem
sumir hverjir voru þá samflokks-
menn hans í Alþýðubandalaginu,
bestu VHF-sjónvarpstíðninni án þess
að spyrja Póst og símamálastofnun,
sem samkvæmt lögum átti þó að fara
með úthlutun tíðna. Fimm árum eftir
gildistöku útvarpslaganna höfðu fé-
lögin sem ráku Stöð 2 og Bylgjuna
runnið saman í eina sæng og sjón-
varpsstöðin Sýn með, sem aldrei
hafði þó hafið útsendingar. Eigandi
Stjörnunnar varð gjaldþrota 1989 eft-
ir að sameining við Íslenska útvarps-
félagið fór út um þúfur. Eignir þrota-
bús Stjörnunnar urðu hins vegar
grundvöllur nýs fjölmiðlafélags, sem
Bandaríkjamaður með íslenskar ræt-
ur fjárfesti í á árinu 1998 en gafst svo
upp á að eiga eftir mikið og linnulaust
tap. Hann seldi hlut sinni í því til Ís-
lenska útvarpsfélagsins árið 2000.
Samruni engra þessara ljósvaka-
miðla var gerður til að ná einhverjum
tökum á fjölmiðlamarkaði heldur til
þess að reyna að skapa einkareknum
ljósvakamiðlum rekstrargrundvöll í
hinni ójöfnu samkeppni þeirra við
Ríkisútvarpið. Fyrst og síðast voru
það hluthafar, bankar og lánastofnan-
ir sem kröfðust aðgerða, samruna til
að tryggja arð og endurgreiðslu
þeirra fjármuna sem lagðir höfðu
verið í hin ýmsu fjölmiðlafélög. Fjöl-
miðlar lúta að þessu leyti alveg sömu
lögmálum og annar atvinnurekstur
einstaklinga og félaga þeirra; fjár-
festar vilja arð af fjárfestingum sín-
um og lánveitendur fé sitt til baka.
Ráðherrum þakkað frelsið
Útvarpslögunum nr. 68/1985 var
breytt nokkrum sinnum á gildistíma
þeirra. Þrátt fyrir augljósa og óhjá-
kvæmilega samþjöppun eignarhalds
á ljósvakamiðlum allt frá upphafi til
dagsins í dag hafa þó hvorki eldri né
yngri útvarpslög nr. 53/2000 haft að
geyma nein ákvæði sem miða að tak-
mörkun eignarhalds á neinn hátt. Frá
1991 hafa málefni útvarps heyrt und-
ir menntamálaráðherra úr Sjálfstæð-
isflokki. Væntanlega er það að þakka
frjálslyndi og víðsýni þessara ágætu
ráðherra og ráðgjafa þeirra að fjöl-
miðlar njóta enn frelsis líkt og at-
vinnulífið fær almennt notið nú um
stundir. Ólafur G. Einarsson,
menntamálaráðherra 1991 til 1995,
og Björn Bjarnason, menntamálaráð-
herra 1995 til 2001, létu samþjöppun
eignarhalds á fjölmiðlum ekki á sig
fá. Má í því sambandi benda á þing-
ræðu Ólafs G. Einarssonar frá því í
febrúar 1995. Björn Bjarnason vissi
af áðurgreindum áhyggjum stjórn-
málamanna í Vestur-Evrópu eigi síð-
ar en í mars 1996, enda skýrslan unn-
in fyrir hann, sem menntamálaráð-
herra. Björn Bjarnason gerði ekkert
til að sporna við samþjöppun eignar-
halds á fjölmiðlum hér á landi við
endurskoðun útvarpslaga sem lauk
með setningu laga nr. 53/2000. Hafði
íslenskur fjölmiðlamarkaður þó ekki
farið varhluta af samþjöppun eignar-
halds, eins og fyrr er vikið að. Sú
samþjöppun hafði hins vegar valdið
þingmönnum Alþýðubandalags og
Alþýðuflokks miklum áhyggjum, ef
marka má umræður á Alþingi í febr-
úar 1995. Guðrún Helgadóttir, þáver-
andi þingmaður Alþýðubandalagsins,
taldi þjóðina þá helst vanta ríkisdag-
blað við hlið ríkisútvarps til mótvæg-
is við fjölmiðla peningaaflanna. Jón
Kristjánsson, Framsóknarflokki, var
ekki sama sinnis og Guðrún Helga-
dóttir og taldi samstarf Framsóknar-
flokksins og DV við útgáfu Tímans
hið besta mál. Kratar voru tvístíg-
andi. Forsætisráðherra vill nú styrk-
ja Ríkisútvarpið og jafnvel leggja
dagblöðum sem seld eru í áskrift lið
fjárhagslega. Segir að svo sé gert í
Svíþjóð en gerðir og yfirlýsingar
sænskra sósíalista virðast nú um
stundir hugnast forsætisráðherra
mjög. Styttra kann því að vera í rík-
isdagblaðið nú en var 1995, enda
íhaldið hið sama hvar í flokki sem
það kann að finnast.
Hvers vegna höfðu Ólafur G. Ein-
arsson og Björn Bjarnason engar
áhyggjur af samþjöppun eignarhalds
á fjölmiðlum og hvers vegna á nýr
menntamálaráðherra ekki heldur að
hafa slíkar áhyggjur? Svarið er að
finna á blaðsíðu 68 í áðurnefndri
skýrslu. Þar segir:
„Ekki skal kveða sérstaklega á um
takmörkun eignarhalds í ljósvaka-
miðlum í útvarpslögum. Þrátt fyrir
aukið frelsi og grósku í ljósvakaiðnað-
inum, ber ekki brýna nauðsyn til þess
að fylgja þeirri þróun eftir með hert-
um reglum um eignarhald. Þvert á
móti skal leitast við að varðveita það
frelsi sem lögin frá 1985 fólu í sér.
Þau lög kveða á um lýðræðislegar
leikreglur, tjáningarfrelsi og óhlut-
drægni í starfi útvarpsstöðva. Séu
þessi atriði tryggð verður hlutfall
eignarhalds síður að alvarlegu máli.
Þessi skoðun er sett fram í ljósi
þeirrar staðreyndar að lög af þessu
tagi hafa í nágrannalöndunum oftar
en ekki orsakað nokkurn glundroða.
Það hefur reynst fremur auðvelt að
fara í kringum slík lög, eftirlit kostn-
aðarsamt og þó þeim sé ætlað að
vernda athafnafrelsi og hlutleysi,
virðast þau stundum hafa skert at-
hafnafrelsið á ósanngjarnan hátt,
jafnvel beinst gegn einstökum aðil-
um.
Auk þess hefur útbreiðsla út-
varpstækni og lækkun stofn- og
rekstrarkostnaðar dregið mjög úr
sérstöðu ljósvakaiðnaðarins, sem
áður var aðeins á færi stórfyrirtækja
og hins opinbera. Í ljósi þessa dregur
úr réttmæti þeirrar skoðunar, að taka
þurfi þennan rekstur öðrum og fast-
ari tökum en annan atvinnurekstur.
Ákjósanlegra er að samkeppni á
ljósvakamarkaði og starfsemi ljós-
vakamiðla í heild lúti sömu almennu
leikreglum og aðrar atvinnugreinar í
landinu. Í þessu sambandi skal eign-
arhald og starfsemi útvarpsstöðva
falla undir almenn ákvæði sam-
keppnislaga um einokun og fákeppni
þótt ef til vill sé nauðsynlegt að að-
laga þau lög betur aðstæðum ljós-
vakans.“
Jafnrétti og jafnræði skiptir
miklu
Þessi orð Tómasar Inga Olrich,
Ásdísar Höllu Bragdóttur, Gunnlaugs
Sævars Gunnlaugssonar og Páls
Magnússonar hafa enn fullt gildi og
ætti Tómasarnefndin því að gera þau
að sínum, afturkalli nýr menntamála-
ráðherra ekki umboð nefndarinnar.
Hér á landi þarf ekki lög sem tak-
marka eignarhald á fjölmiðlum, í það
minnsta ekki meðan Alþingi kýs að
halda úti Ríkisútvarpi. Aðeins þarf að
jafna stöðu einkarekinna fjölmiðla
annars vegar og hins ríkisrekna RÚV
hins vegar, vilji stjórnmálamenn á
annað borð ríkisrekna fjölmiðla. Svo
er að sjá að í Sjálfstæðisflokknum
vilji í það minnsta Pétur Blöndal og
Sigurður Kári Kristjánsson RÚV burt
í núverandi mynd. Vonandi eru þeir
tveir ekki einu fulltrúar frjálslyndis
og athafnafrelsis allra einstaklinga á
Alþingi. Nýr menntamálaráðherra
ætti að afturkalla umboð Tómasar-
nefndarinnar og skipa nýja til að
skoða rekstrarumhverfi fjölmiðla al-
mennt með það að markmiði að jafna
stöðu einkarekinna og ríkisrekinna
fjölmiðla, nema ráðherrann sé svo
frjálslyndur að vilja RÚV burt. Jafn-
rétti og jafnræði skiptir jafnmiklu í
atvinnulífinu og í pólitík. Alþingi hef-
ur tryggt öllum formönnum stjórn-
málaflokka sömu launakjör. Rekstur
þeirra allra er tryggður. Alþingi og
ríkisstjórn hafa dregið ríkið út úr
flestum greinum atvinnulífs, nema
fjarskiptum og fjölmiðlun. Meðan
ríkisvaldið kýs að sinna þessum
greinum atvinnulífsins verður það að
gæta fyllsta jafnræðis alveg eins og í
pólitíkinni.
Standa sjálfstæðismenn ekki
örugglega vörð um frelsi einkarek-
inna fjölmiðla hér eftir sem hingað
til? Spyr sá sem ekki veit.
(MILLIFYRIRSAGNIR ERU BLAÐSINS).
14 12. janúar 2004 MÁNUDAGUR
Umræðan
SIGURÐUR G.
GUÐJÓNSSON
■
forstjóri Norðurljósa
skrifar um eignarhald
á fjölmiðlum.
■ Af Netinu
Bætiflákar
Vildarpunktar með!
Verð á mann frá 19.500 kr.
All
taf
ód‡rast á netinu
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
I
C
E
22
35
0
1
0/
20
03

Standa sjálfstæðis-
menn vörð um frelsið?
Verður sett á dagskrá
„Mér finnst einboð-
ið að offituvandinn
verði tekinn ræki-
lega til skoðunar og
settur á dagskrá í
tengslum við for-
varnarstarf heil-
brigðisyfirvalda. Því miður er
þetta alvarlegt vandamál hér
á landi og og fer vaxandi og
við þurfum að skoða langa
biðlista í formeðferð
offeitra,“ segir Jón Krist-
jánsson heilbrigðisráðherra.
Meira en helmingur þjóðarinnar er of
feitur og yfirlæknir á Reykjalundi segir
sjaldgæft að sjá Íslending í venjulegum
holdum. Fjögurra ára bið er eftir því að
komast í megrunarmeðferð og hafa
beiðnir um slíkt þrefaldast á milli ára.
Tæplega 300 manns, sem allt er lífs-
hættulega feitt fólk, bíður eftir því að
komast í megrunarmeðferð.
Bókin hans Hannesar
„Ég hlustaði síðdegis
á þrjá góðborgara á
Akureyri ræða um
bókina í drjúgan
hálftíma á Rás tvö
og sitt sýndist hverj-
um. Mér fannst þeir
hver öðrum gáfu-
legri og skemmti-
legri. Menntaskólakennari í
hópnum var harðorður og taldi að
höfundi hefðu verið mislagðar
hendur og hefði fáar málsbætur. Í
lok þáttarins kom svo í ljós, eins
og ég átti von á, að enginn þátt-
takenda hafði lesið bókina og
raunar mun stjórnandinn ekki
heldur hafa gert það.
Er þetta til mikillar fyrirmyndar.
Kynni menn sér mál of vel áður
en þeir tjá sig um þau opinber-
lega er hættan sú að þeir verði
þurrir og þreytandi á að hlýða.
„Umræðan“ í þjóðfélaginu má
alls ekki við slíku.“
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON Á
WWW.DAGAR.BLOGSPOT.COM. 9. NÓVEMBER.