Fréttablaðið - 02.02.2004, Blaðsíða 14

Heyrst hefur að það sé ein-kennilegt að Íslendingar
skuli seint og um síðir gera veður
út af heimastjórninni – og eitt-
hvað rámar mig í að hafa séð haft
eftir valinkunnum manni að lítil
tíðindi hefðu í sjálfu sér gerst
þann fyrsta febrúar 1904. Það
var hraustlega mælt. Ætli sé ekki
nær sanni að þá hafi orðið þátta-
skil í lífi íslensku þjóðarinnar og
upp hafist nýtt tímabil sem átti
eftir að einkennast af miklum
vexti á öllum sviðum.
Hitt er einkennilegra: hvers
vegna svo hljótt hefur í rauninni
verið um þessi miklu þáttaskil,
því að þarna hófst ferðin sem 1.
desember 1918 og 17. júní 1944
voru áfangar á. Getur kannski
hugsast að menn hafi verið í hálf-
gerðum vandræðum með þessa
sögu?
Sjálfur sökkti ég mér sem
barn og unglingur ofan í hinn
mikla bókaflokk Þorsteins
Thorarensen um aldamótaárin
sem kom út á sjöunda áratugn-
um, en þar tekst Þorsteini að
gera íslenska stjórnmálasögu
ljóslifandi og æsispennandi, því
hann skrifar á sundurgreinandi
og fjölbreytilegan hátt með hæfi-
legri innlifun, án þess þó að þykj-
ast vera skáldsagnahöfundur og
þótt maður hafi heyrt að háskóla-
mönnum þyki hann ekki vanda
nægilega vel til heimildavinnu –
taki ekki alltaf orðrétt upp – þá er
hann fundvís á bitastæða hluti í
bréfum – og þykist ekki hafa
skrifað þá sjálfur...
Þriggjaflokkakerfið
Nokkurn veginn svona minnir
mig að myndin sé, sem Þorsteinn
dregur upp af íslenskum alda-
mótastjórnmálum:
Fyrir og upp úr aldamótunum
1900 voru í meginatriðum þrír
flokkar í landinu: Valtýingar sem
nefndir voru eftir foringja sínum
Valtý Guðmundssyni, Landshöfð-
ingjaflokkurinn, sem seinna tók
upp nafnið Heimastjórnarflokk-
urinn, og loks Benedikt Sveins-
son eldri og félagar sem héldu að
eigin mati uppi merki Jóns Sig-
urðssonar.
Fyrirrennari flokks Valtýinga
var flokkur sem kenndur var við
Miðlunina og var undir forystu
þeirra Páls Briem og Jóns Ólafs-
sonar. Fyrir þeim vakti að hætta
ófrjóu þrefi um Gamla sáttmála
við Dani en einbeita sér heldur að
innihaldi en formi: þeir vildu fá
erlent fjármagn í stórum stíl inn í
landið og tengjast öðrum Evrópu-
löndum með þeim hætti, bæta
lífskjör, koma hér á markaðs-
hagkerfi. Valtýskan snerist um
tvennt: að íslenskur ráðherra yrði
í Kaupmannahöfn og að stofnaður
yrði Íslandsbanki. Landshöfð-
ingjaflokkurinn var íhaldssamur
hópur í kringum höfðingjana í
Reykjavík og laut forystu Magn-
úsar Stephensen landshöfðingja
sem í umræðum á Alþingi um er-
lent fjármagn sagði: „Mig sundlar
við milljónunum“. Þessi hópur
var dansklundaður með afbrigð-
um en einkum áhugasamur um að
viðhalda völdum sínum með öll-
um ráðum. Helsta vonarstjarna
þessa hóps var glæsimennið unga
Hannes Hafstein sem starfaði
sem ritari hjá landshöfðingjan-
um. Við stjórnarskipti í Dan-
mörku tókst þessum hópi að ná til
sín völdunum og tryggja sér yfir-
ráð yfir heimastjórninni, í spenn-
andi atburðarás sem Þorsteinn
rekur af mikilli íþrótt. Þriðji hóp-
urinn var í raun að leysast upp
kringum aldamótin en kom aftur
fram í átökunum kringum upp-
kastið 1908 og átti sinn blómatíma
fram til 1918 undir heitinu Land-
varnamenn. Þetta var hópur þeir-
ra sem gerðu ýtrustu kröfur í
sjálfstæðismálunum en voru í
raun íhaldssamir í sjálfum lands-
málunum, að minnsta kosti Bene-
dikt Sveinsson eldri sem vildi
beint samband við konung og jarl
yfir Íslandi.
Seinna átti þetta allt eftir að
renna saman á ýmsa vegu þegar
stéttastjórnmál leystu sjálfstæð-
isstjórnmál af hólmi 1916 með
stofnun Alþýðuflokks og Fram-
sóknarflokks. Upp úr þessu
runnu í raun saman Valtýingar og
Heimastjórnarmenn – og meira
að segja Landvarnamenn í eina
hreyfingu, að vísu með nokkrum
krókaleiðum. Sú hreyfing heitir
Sjálfstæðisflokkurinn, sem er
þannig arftaki sjálfstæðisstjórna-
málanna, vettvangur málamiðl-
ana, kirkjan þar sem hátt er til
lofts og vítt til veggja, ekki hefð-
bundinn hægri flokkur eða mark-
aðshyggjutrúboð, heldur sam-
bærilegur flokkur við Kongress-
flokkinn á Indlandi, valdamið-
stöð, nokkurs konar alþingi í
sjálfum sér.
Þarna er ef til vill komin skýr-
ingin á því hvers vegna fremur
lítið hefur verið gert með þessi
tímamót til þessa: þegar lofdýrð-
arbók Kristjáns Albertssonar
um Hannes Hafstein kom út log-
aði Sjálfstæðisflokkurinn af deil-
um og sár voru ýfð upp sem
reyndust furðu lítt gróin.
En Evrópumálin gera að verk-
um að við virðumst vera að þró-
ast í átt að flokkakerfi sem end-
urspeglar það sem var fyrir
hundrað árum. Sjálfstæðisflokk-
urinn nú er að breytast í Heima-
stjórnarflokkinn, íhaldssaman
höfðingjaflokk, Samfylkingin
líkist Valtýingum, pragmatísk og
markaðssinnuð, og vinstri græn-
ir eru stoltir arftakar Land-
varnamanna. Framsóknarflokk-
urinn stendur svo ekki fyrir
neitt en er alltaf í stjórn. ■
Það er ekki rétt hjá Davíð Oddssyniforsætisráðherra að samruni
Fréttar og Norðurljósa myndi brjóta í
bága við lög í flestöllum nágranna-
löndum okkar. Það er líka vafasöm
ályktun í kjölfar þessa samruna þeg-
ar Morgunblaðið segir í forsíðufyrir-
sögn á laugardaginn að Ísland og
Danmörk væru einu löndin innan
Evrópska efnahagssvæðisins sem
ekki hefðu sett ákvæði í lög til að
stemma stigu við samþjöppun á fjöl-
miðlamarkaði. Í grein, sem forsíðu-
fréttin byggir á, sést að samruni
Fréttar og Norðurljósa fellur ágæt-
lega að lögum í Belgíu, Bretlandi,
Danmörku, Finnlandi, Hollandi, Ír-
landi, Ítalíu, Lúxemborg, Portúgal,
Svíþjóð, Spáni og Þýskalandi. Blaða-
menn DV tóku dæmi af lagaumhverfi
nokkurra landa fyrir fáeinum vikum
og þar birtist sambærileg mynd:
Samruni Fréttar og Norðurljósa
myndi ekki brjóta í bága við lög nema
í fáeinum löndum. Á Evrópska efna-
hagssvæðinu hafa aðeins Frakkar og
Grikkir lög sem banna að sami aðili
hasli sér völl á öllum sviðum fjölmiðl-
unar. Slík ákvæði – sem einkenna fjöl-
miðlamarkað í Bandaríkjunum og
Ástralíu – þekkjast ekki annars staðar
í Evrópu.
Það er hins vegar rétt í Morgun-
blaðinu að Danir og Íslendingar eru
einu þjóðir Evrópska efnahagssvæð-
isins sem ekki hafa flóknar reglur um
úthlutun útvarps- og sjónvarpsleyfa.
Slík ákvæði byggja á því að útvarps-
rásir eru takmörkuð auðlind. Í stærri
samfélögum þar sem mikil eftirspurn
er eftir slíkum leyfum er skiljanlegt
að stjórnvöld reyni að tryggja fjöl-
breytni dagskrár við úthlutun leyfa.
Hér á landi er þetta ekki raunveru-
legt vandamál. Allir sem vilja hefja
útsendingar fá rásum úthlutað. Með
stafrænni útsendingu margfaldast
sendingargeta núverandi kerfis. Það
er því bæði ástæðulaust að setja tak-
markandi ákvæði í íslensk lög og
kjánaleg tímaskekkja.
Það er athyglivert að þeir sem tjá
sig mest um þörf á lögum sem tak-
marka atvinnufrelsi fjölmiðlafyrir-
tækja ganga út frá ímynduðum veru-
leika fremur en staðreyndum. Þrátt
fyrir að margir glæsilegir fjölmiðlar
tilheyri Norðurljósasamsteypunni er
sameiginleg markaðshlutdeild þeirra
varla meiri en 40 prósent af áskriftar-
markaði og sambærilegt hlutfall af
auglýsingamarkaði. Ríkisútvarpið er
með stærri hlutdeild á sjónvarps- og
útvarpsmarkaði. Morgunblaðið er
með stærri hlutdeild á samanlögum
áskriftar- og auglýsingamarkaði en
Fréttablaðið og DV samanlagt. Ef
menn vilja keyra í gegn lög gegn sam-
runa Fréttar og Norðurljósa með ótt-
ann að vopni þá er það ótti stórfyrir-
tækja við aukna samkeppni. Það má
vel vera að eðlilegt sé að setja lög sem
hindra að eitt fjölmiðlafyrirtæki geti
keypt upp alla fjölmiðla landsins – ef
menn sjá raunverulega hættu á slíku.
Það er hins vegar hætt við að slík lög
myndu þrengja meira að starfsemi
Ríkisútvarpsins og útgáfufélags
Morgunblaðsins en Norðurljósa. ■
Í Ríkisútvarpinu var nýlega fréttfrá Algzeera um ofsóknir gyðinga
á aðra gyðinga sem styddu ekki mál-
stað Ísrael í átökum þeirra við
araba. Það er eitt að Algzeera hafi
slíkar fréttir, hún er fréttastofan
sem útvarpar segulböndum bin
Laden, annað þegar Ríkisútvarpið
endurtekur þær.
Uppistaðan í þeirri frétt var um
konu af gyðingaættum í London sem
studdi málstað Palestínu og hefði
sætt hótunum annarra gyðinga,
jafnvel að henni hefði verið sent
bréf um að Hitler hefði átt að út-
rýma henni líka.
Nú veit ég ekki hvað Íslendingar
eru saklausir gagnvart gyðinga-
hatri, ég man auðvitað eftir kristin-
fræðinni sem barn, hvað mikið var
lagt upp úr því þegar Jesús henti
gyðingapröngurunum úr hofinu og
flestir vita líklega hvernig íslensk
yfirvöld brugðust við þegar gyðing-
ar reyndu að flýja undan nasistum
til Íslands, en gyðingahatur er ekki
það fyrsta sem manni dettur í hug
þegar maður hugsar til Íslands.
Þjóðarstoltið
Bæði frændi minn íslenskur, og
frændi konu minnar af íslenskum
ættum voru á því að Íslendingar
væru ein týnda ættkvísl Ísrael. Ég
þekkti minn frænda, hann hélt blá-
þræði í raunveruleikann, en frænda
Temmu þekkti ég ekki. Faðir minn
var haldinn þeirri trú að við Íslend-
ingar værum leifar hers Alexanders
mikla, safnaði bókum um það efni og
undarlegum staðreyndum til að
sanna þá teóríu. Hvar hann fékk þá
hugmynd er mér ráðgáta.
Ein af undirstöðum gyðinga-
haturs er að gyðingar séu öðruvísi.
Íslendingar geta auðvitað skilið þá
hugsun, þjóðarstoltið stöðugt að
segja okkur að við séum afkomend-
ur höfðingja og kónga, bestir í öllu
miðað við höfðatölu og málið
hreinna en fjallalækurinn. En um
leið gerum við grín að okkur fyrir,
vitum að við erum afkomendur fólks
sem endaði á Íslandi eingöngu
vegna þess að það gat ekki flúið
lengra.
Heimurinn of lítill
Gyðingar, Rómarveldi og kristni
eru samvafin sögu Evrópu og erfitt
að skilja í sundur, það má jafnvel
segja að gyðingar hafi skapað það
borgarsamfélag sem við búum við í
dag, þeir hafi komið og breitt Evr-
ópu meðan við tókum kristni sem er
afsprengi gyðingatrúar. Spennan á
milli kristinna og gyðinga er upp-
haflega frá þeim skyldleika. Einnig
var að gyðingar kunnu miklu betur
en Evrópubúar borgarlega lifnaðar-
hætti, verslun, bankamál, vísindi.
listir o.fl., höfðu í raun yfirburði á
þeim sviðum komandi úr vöggu
borgarmenningarinnar.
Í þessu sambandi vil ég sérstak-
lega benda á að gyðingahatur er evr-
ópskt fyrirbæri, í Miðausturlöndum
tíðkaðist það ekki fyrr en átökin í
kringum Ísrael heltóku heim araba.
Þessi frétt í Algzeera var auðvit-
að ekkert nema liður í því stríði
„stríðsáróður“, en þegar hún var
endurtekin í Ríkisútvarpinu var hún
orðin að gyðingahatri. Íslendingar
verða að læra mismuninn, heimur-
inn er orðinn of lítill til þess að við
getum falið okkur á bak við að við
skiljum ekki þessa hluti.
Áróður
Það er auðvelt að skilja málstað
araba, þeir líta á Ísrael sem krabba-
mein í þeirra heimi, framhald kross-
ferðanna og síðan nýlendustefnu,
meðan gyðingar eru að berjast fyrir
lífi sínu og föðurlandinu sem þeir
misstu.
Eðlileg gagnrýni á Ísrael og gyð-
ingahatur er tveir aðskildir hlutir,
mér sýnist að vinstri elítan í Evrópu
hafi misst sjónar á þeim mun, hafi
látist glepjast af áróðri araba. Eða
hefur gamla gyðingahatrið í Evrópu
skotið upp kollinum í gervi samúðar
með Palestínumönnum? Ísraelar
eiga auðvelt með að skilja á milli,
hafa búið við gyðingahatrið í
aldaraðir og margir þeirra telja að
það hafi blossað upp síðustu árin í
Evrópu.
Arabar nota gyðingahatrið í
sínum áróðri, eru jafnvel farnir að
grafa upp ógeðslegheit sem allir
héldu að hefðu horfið með þriðja
ríkinu, þeir framleiða sjónvarps-
þætti þar sem notast er við það
hryllilegasta sem Þjóðverjar gátu
soðið upp. Þessir þættir eru síðan
sýndir í arabaríkjunum, meðal ann-
ars á Algzeera
Þegar turnarnir tveir féllu, sáum
við fjölskyldan þá hrapa í sjónvarp-
inu jafnt og milljónir manna um all-
an heim. Þó svo að við búum nálægt
borginni og vissum af dóttur okkar í
næsta nágrenni við, þá var þetta allt
óraunverulegt. En tveimur vikum
seinna þegar við áttum erindi í bæ-
inn og turnarnir sáust ekki á sjón-
deildarhringnum hitti það okkur
hjónin í alvöru, ég byrjaði að gráta.
Það er eins og mannsálin verði að
snerta á hlutunum til að trúa þeim.
Fórnarlömb
Ég veit ekki hve mörg ykkar hafa
hitt gyðinga sem voru í útrýmingar-
búðunum eða haft vini og komist síð-
an að því að viðkomandi eigi hvorki
afa né ömmur, þau hafi öll horfið í
tortíminguna. Ég veit að þetta var
mér lífsreynsla og þóttist ég vita um
þessa hluti, faðir minn átti margar
lífreynslubækur um þann atburð
sem ég las sem barn.
Ísrael varð til vegna þess sem
gerðist í Evrópu og ég vil minna Ís-
lendinga á stuðning þeirra við Ísrael
hjá Sameinuðu þjóðunum þegar Ísr-
ael var stofnað. Það má vel vera að
Palestínumenn séu fórnarlömb í dag
en þeir eru ekki fórnarlömb Ísraels-
manna heldur araba sem vilja reka
þjóð Ísrael í sjóinn. Það eru arabar
sem hafa lokað Palestínumenn í
þessum flóttamannabúðum sem
vopn í þeirri styrjöld. Palestínu-
menn eru peð þeirra afla sem borga
fjölskyldum fyrir að láta börnin
þeirra sprengja sig í tætlur. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um lög um fjölmiðla.
14 2. febrúar 2004 MÁNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Þótt fyrr hefði verið
Þótt að eiginkonur forseta Banda-
ríkjanna hafi í gegnum tíðina ver-
ið dyggir stuðningsmenn eigin-
manna sinna og verið í fullu starfi
í Hvíta húsinu sem eiginkonur
forsetans, má nú sjá merki um
breytta tíma. ...
En auðvitað er ástæðulaust að
láta nútímavæðinguna stöðvast
við að forsetafrú haldi áfram að
sinna frama sínum þegar maður
hennar nær kjöri sem forseti. Er
ekki kominn tími á að konur færi
sig alla leið í sviðsljósið og eigin-
menn þeirra fari í hlutverk „for-
setaherra“? Það er ljóst að slíkt
mun ekki gerast í næstu kosning-
um þar sem einungis ein kona
hugðist bjóða sig fram í forkosn-
ingum demókrata fyrir forseta-
kjörið í haust, hin svarta Carol
Moseley Braun, en hún náði afar
litlu fylgi og hefur hætt við
frekari þátttöku.
- ERLA TRYGGVADÓTTIR Á WWW.TIKIN.IS
Ekkert gaman
Menn sem lifa eftir pólitískri rétt-
sýni koðna niður. Grunnstef
þeirra er að segja ekki það sem
þeim finnst af ótta við að það
veki alltof hörð viðbrögð. Bannað
er að segja fólki að það sé orðið
akfeitt, öllum eru veitt verðlaun á
íþróttamótum og á verðlauna-
hátíðum er ekki lengur sagt: „Sig-
urvegarinn er“ – slíkt myndi telj-
ast alger hneisa, heldur er sagt:
„Verðlaunin hlýtur“. Ef fram fer
sem horfir, verður grunnstef verð-
launahátíða í framtíðinni: „Bara
báðir jafngóðir. Jibbý-Cola!
Cheerios!“
Þá verður sko ekki gaman að lifa.
- HALLDÓR BENJAMÍN ÞORBERGSSON
Á WWW.DEIGLAN.COM
Krónískt hugmyndaharðlífi
Ríkisstjórnin reynir að fela úr-
ræðaleysi sitt og skort á framtíð-
arsýn í heilbrigðismálum með því
að beina spjótum sínum að heil-
brigðisstofnunum og starfsmönn-
um þeirra. Þannig lætur ríkis-
stjórnin þá skoðun sína í ljós að
starfsmenn og stjórnendur heil-
brigðisstofnana séu ekki starfi
sínu vaxnir og fari illa með fé
skattborgaranna.
-OKTAVÍA JÓHANNESDÓTTIR Á WWW.POLITIK.IS
Um daginnog veginn
GUÐMUNDUR
ANDRI
THORSSON
■
skrifar um
stjórnmál.
Um daginnog veginn
INGIMUNDUR
KJARVAL
■
búsettur í New York,
skrifar um
gyðingahatur.
Aldamóta-
stjórnmálin aftur
■ Af Netinu
Gyðingahatur
Samruni í samræmi við lög í nágrannalöndunum
ÓDÝRT
HÖFÐABAKKI 9 112 REYKJAVÍK
SÍMI: 544 5330 FAX: 544 5335
en gott
Við bjóðum
14
34
/
T
A
K
T
ÍK
n
r.
4
0
C
Stærð:
D: 50 cm
B: 30/40 cm
H: 180 cm
Stál-
skápar
fyrir
vinnustaði
kr. 7.719,-
Verð frá
Stálskápar
(Fyrsti skápur
kr. 8.840,-)