Tíminn - 17.06.1972, Blaðsíða 12
12
TÍMINN
Laugardagur 17. júni 1972.
I.augardagur 17. júni 1972.
TÍMINN
13
Aldarfjórðungsafmæli millilandaflugs Loftleiða
iausir
sýni og einlægu
1 dag, 17. júni 1972, eru 25 ár liðin
frá þvi er fyrsta millilandaflugvél
i eigu íslendinga fór frá tslandi i
fyrstu áætlunarferðina til út-
landa. Hinn 17. júni 1947 hófst
„Hekla”, Skymasterflugvél Loft-
leiða á loft frá Reykjavikurílug-
velli og stefndi til Kaupmanna-
hafnar, þar sem hún lenti eftir sjö
klukkustunda flug með þá 57
farþega, sem fóru þessa sögu-
frægu l'erð. tsienzkar áhafnir
höfðu fyrr flogið farþegum frá ls-
landi til utlanda, og þess vegna
má eflaust um það deila hvaða
dag islenzkt millilandaflug hófst,
en hitt orkar ekki tvimælis, að 17.
júní 1947 var farin fyrsta ferð
þeirrar flugvélarsem lslendingar
keyptu eingöngu til þess að halda
uppi ferðum milli tslands og
annarra landa, en fyrir þvi eru
þessi timamót merkur áfangi i is-
lenzkri flugsögu, sem rétt er, og
skylt að minnast.
Inn i framtið flugtækninn-
ar
Þótt það kunni mjög að orka tvi-
mælis, hvort styrjaldarátök stór-
þjóðanna hafi orðið til þess, að
beina framförum flugtækninnar,
til þess, sem þeim er saman þurfa
aö búa i friði. sé æskileeast. þá er
Úrvalsvörurnar frá Marks & Spencer
fást í Gefjun Austurstrœti og hjá
kaupfélögum um land allt.
Fatnaöur á alla fjölskylduna.
Vörurnar, sem eru þekktar og rómaóar
um víöa veröld.
Framleiddar undir strangasta gæðaeftirliti.
•I Samband ísl. samvinnufélaga > J
INNFLUTNINGSDEILD
þaö óumdeilanlegt, að afleiöing
þeirra verður sú, að flugvélin
gerist á skömmu árabili, það
samgöngutæki sem framsvn.ir
menn sannfæíásí um, að hljóti i
vaxandi mæli að leysa önnur af
hólmi til úrlausnar ferða- og
flutningaþörfum. Lað er sú full-
vissa, sem var aflvaki þeirra,
sem stofnuðu fyrsta islenzka flug-
félagiðáriðil919 16árum eftir flug
Wright-bræðranna, þegar ibúa-
tala tslands var ekki nema rúm-
lcga 92 þúsundir, og það er hún
sem olli þvi i lok siðari heims-
styrjaldarinnar, að raunsæir Is-
lendingar sannfærðust um þaö,að
ef viö eignuðumst ekki sjálfir
flugvélar til þess að halda uppi
ferðum milli tslands og annarra
landa, þá myndi vofa yfir okkur
sú hætta að einangrast í heimi
hinnar nýju samgöngutækni. Hér
var saga þjóðarinnar viti til
varnaðar. Sjálfsbjörg hlaut að
vera okkur lifsnauðsyn, og þá,
sem hugsuðu djarflegar, dreymdi
um, að við gætum ekki einungis
eignast flugvélar til þess að flytja
fólk og varning til og frá landinu
sjálfu, heldur einnig oröið hlut-
gengir i þeirri samkeppni, sem
augljóst var aö hefjast myndi um
flugsamgöngur á þeim leiðum,
sem hlutu að liggja um eða yfir
eylandið, sem við byggjum.
Fyrsta flugvélin keypt
Þaö var stjórn Loftleiða sem
ákvað árið 1946 að stiga þetta
skref inn i framtið hinnar nýju
flugtækni.
Félagið hafði verið stofnað af
mikilli bjartsýni en litlum fjár-
munum árið 1944. t ársbyrjun
1946 hafði það ekki flutt nema
4.811 farþega frá upphafi og
heildarveltan frá stofnun
felagsins ekki orðið nema rúm-
lega ellefu hundruð þúsund
krónur. Slarfsliðiö allt var
samtals 15 manns, skuldir miklar
en lánstraust litiö. Fjársterkir
aðilar stórþjóöa voru að leggja
traustan grundvöll að áætlunar-
ferðum yfir Atlantshafið um ts-
land. Við þessar aðstæður var
samþykktin gerö á stjórnarfundi
Loftleiða um kaup á islenzkri
millilandaflugvél, og þeir sem
hann sátu, voru þáverandi for-
maður félagsstjórnarinnar,
Kristján Jóhann Kristjánsson,
framkvæmdastjóri Kassagerðar
Reykjavikur, Alfreð Eliasson
flugstjóri, Óli J. Ólason stór-
kaupmaður. Ólafur Bjarnason
skrifstofustjóri Loftleiða, og
Þorleifur Guðmundsson fram-
kvæmdastjóri á lsafirði.
Eftir að kannaðir höfðu verið i
Bandarikjunum möguleikar á
kaupum af flugvél af Skymaster-
gerð og leitað til þeirra fjárhags-
aðstoðar heima og erlendis, fóru
þeir Alfreð Eliasson og Kristján
Kristjánsson vestur um haf i mai-
mánuði 1946 til þess að ganga frá
kaupum á flugvélinni, og láta
gera á henni þær breytingar, sem
nauðsynlegar voru taldar. uíyrir-
sjaániegir örðugleikar, sem ollu
félaginu miklu fjártjóni urðu þess
valdandi, aðekki reyndist unnt að
fá flugvélina til íslands árið 1946,
eins og upphaflega hafði verið
ákveðið. Var þá afráðið að stefna
til þess að hún kæmi til tslands i
júnímánuði 1947, og gert ráð
fyrir, að upp úr þvi færi hún i
fyrstu áætlunarferðina til út-
landa.
Árnað allra heilla
Þegar rifjað er upp,að i þessari
fyrstu millilandaflugvél ts-
lendinga voru einungis sæti fyrir
44 farþega, að með henni var um
sólarhrings ferð frá Kaupmanna-
höfn til New York.en til saman-
burðar er sú ferð nú farin með
viðdvöl á tslandi á hálfri niundu
klukkustund, og að i farþega-
sölum DC-8-63 flugvéla Loftleiða
eru nú sæti fyrir 249 farþega, þá
verður ,,Hekla” eflaust i vitund
einhverra fátæklegur flugkostur.
En svo ber að hafa i huga, að fyrir
25 árum þótti þessi tegund flug-
véla svo frambærileg, að ef óhöpp,
óviðráöanleg forystumönnum
Loftleiða, hefðu ekki komið til
sögu, þá hefði fyrsta millilanda-
flugvél Islendinga komið hingað
um sama leyti og hið nýstofnaða
SAS fór i jómfrúför sina til New
York á flaggskipi flugflota sins,
er var af sömu gerð og „Hekla”,
en það var i september árið 1946.
Það væri freistandi að rifja upp
margar fróðlegar og gaman-
samar minningar frá heimkomu
„Heklu til tslands, hinn 15. júnf
1947, en fyrsta ferð hennar til
Kaupmannahafnar á þjóðhá-
tiöardaginn. En þar sem það var
gert fyrir fimm árum, verður hér
einungis stiklað á stóru, og
fremur reynt að fáyfir.sýn um
það, sem áunnizt hefir á þvi ára-
bili, sem nii er að baki milli þjóð-
hátiöardaganna tveggja, 17. júní
1947 og 1972.
Fimmtudaginn 12. júni 1947, er
hin nýja Skymasterflugvél Loft-
leiða loks fullbúin i New' York til
fyrstu tslandsferðar sinnar.
Gömul og nýleg ætta- og vináttu-
bönd valda þvi, að ákveðiö er að
flúga fyrst norður til Winnipeg og
lá þar. til viðbótar farþegum frá
New York, hóp, sem biður flug-
fars, til tslands. Við stjórnvölinn
er gamalreyndur og góðkunnur
flugstjóri frá American Airlines,
Byron Moore, sem ákveðið hafði
að fá sér fri frá störfum til þess að
fullþjálfa flugmenn Loftleiða til
stjórnar á þessum nýja farkosti.
Honum til aðstoðar var Alfreð
Eliasson. sem nokkrum
mánuðum siðar varð fyrirliði
fyrstu alislenzku áhafnarinnar á
Skymasterflugvél. Er Byron
Moore einn þeirra mörgu sem
minnast má meö þökkum fyrir
giftudrjúg störf á þessum
bernskutiffiá miiiilandaflugs
Loftleiða.
F"östudaginn 13. júni er „Hekla”
ferðbúin i Winnipeg. Þá eru far-
þegarnir orðnir 27. Farið er til
Gander, og þar verður nokkur töf,
en 10 klukkustundum eftir brott-
för þaðan, laust fyrir klukkan 3,
sunnudaginn 15. júni, sjá Reyk-
vikingar nýja farkostinn svifa
yfir borginni. Á flugvellinum beið
mikill mannfjöldi og eftir að
gestir höfðu gengið á land, hóf
formaður félagsstjórnarinnar,
Kristján Jóhann Kristjánsson,
mál sitt með þvi að rekja aðdrag-
anda flugvélakaupanna, þakka
þeim er til þess höfðu veitt
stuðning og árna „Heklu" allra
heilla.
Þáverandi samgöngumaiaráð-
herra, Emil Jónsson, taldi komu
„Heklu” hliðstæða fyrstu Gull-
fossferð Eimskipafelags Islands
til Reykjavikur og bað viöstadda
að taka undir árnaðaróskir sinar
með ferföldu húrrahrópi.
„Hekla” var komin heim. Nýr
kapituli var hafinn i flugsögu ís-
lendinga.
i sviösljósi samtíðarinnar
Meðan unnið var að heimkomu
flugvélarinnar vestanhafs höfðu
starfsmenn Loftleiða hér heima
undirbúið i skrifstofu fe'lagsins,
brottför flugvélarinnar i fyrstu
áætlunarför hennar til Kaup-
mannahafnar á þjóðhátiðar-
daginn. Arangur þess varð sá, að
sjö klukkustundum eftir að flug-
vélin sveif upp frá Reykja-
vikurflugvelli i Kaupmannahöfn,
þar sem islenzki sendiherrann og
fyrirmenn flugmála voru staddir,
en i einkaskeyti frá Kaupm.-
höfn sem birt var i einu dag-
blaðanna i Reykjavik, segir m.a.
að flugvélin hafi „aðeins” verið
sjö tima á leiðinni til Kaup-
mannahafnar og myndi nú
raunar einnig i dag ýmsum þykja
það frásagnaverður flugtimi is-
lenzkrar áætlunarflugvélar.
Hér verður látið staðar numiö við
upprifjun minninga frá þessum
timamótum en á þvi vakin
athygli, aö þá eru Loftleiðir hvort
tveggja i senn, fjárvana og
reynslulaust fyrirtæki ásviðumal-
þjóðlegrar samkeppni, á i
rauninni ekkert nema ódrepandi
bjartsýni og einlægan vilja
fámenns hóps til öruggrar sam-
vinnu. Þessi vonglaða sveit
ákveður að leggja til orrustu,
brjóta sér leið út úr hrjóstrugum
auðnum aldalangrar einangrunar
inn á frjósamt viðerni alþjóðlegra
samskipta. þarsem tsland verði í
sviðsljósi þeirrar miklu byltingar
í samgöngu- og feröamálum
framtiðarinnar, sem hafin er
vegna hinnar nýju flugtækni sam-
tiðar okkar.
l:>að væri freistandi að rifja upp
ts
'1; ■fj
If
pa
söguna um fyrstu ár millilanda-
flugs Loftleiða, minna á þá sigra
sem unnir voru, áföllin, sem
stundum mátti ætla að yrðu
félaginu óviðráðanleg, en á
þessum afmælisdegi er einnig
fróðlegt að fá vitneskju um, hvar
félagið sé á vegi statt i dag, hvað
áunnizt hafi á þeim aldar-
fjórðungi, sem nú er liðinn frá 17.
júni 1947.
Gildur þáttur
atvinnulífs
íslenzks
Eins og fyrr sagði voru starfs-
menn Loftleiöa 15 i ársbyrjun
1946. Við árslok 1971 voru þeir
1287. Af þeim unnu þá 715 á ts-
landi. Þeim fjölgar mjög um há-
annatimann, og má þess vegna
fullyrða, að fjöldi þeirra sem
þiggja laun hjá Loftleiðum sam-
svari um 1% af öllum verkfærum
lslendingum. Meðallaun starfs-
manna Loftleiða eru i hærri flokki
vinnustétta, og eru Loftleiðir þvi
mikill og góður atvinnurekandi á
islandi. Við árslok 1956 var
starfsmannafjöldinn alls orðinn
rúmlega 100 manns, en óx svo ár-
lega upp i rúmlega 1000 árið 1967,
og hefur svo aukist upp i 1287,
sem fyrr segir, við lok sl. árs.
Tölur um fjölda starfsmanna,
gjaldeyrisöflun, beina skatta
félagsins og starfsmanna, gefa
ekki heildarmynd þess hve styrk
stoð Loftleiðir hafa verið, og eru
enn, islenzku atvinnulifi, þar sem
starfsemi félagsins veitir óbein-
linis miklum tekjum inn i þjóðar-
búið til annarra en þeirra, sem
beinlinis fá árslaun sin greidd hjá
félaginu. En þó má færa að þvi
fullgild rök.aðallt frá upphafi
föstu áætlunarferðanna til og frá
Bandarikjunum árið 1952 hafi
þáttur Loftleiða i islenzku at-
vinnulifi orðið æ gildari, og sé i
dag orðinn einn þeirra, sem stór
hópur tslendinga byggir á tifsaf-
komu sfna'.
tsland ferðamannaland
Þegar tekið er til við að gera sér
þess grein hvert annað sé fram-
lag Loftleiða til islenzkra at-
vinnumála en það sejn finna má i
óvéfengjanlegum tölum um opin-
berar greiðslur félagsins og
starfsmanna þess, þá hljóta
ferðamálin að verða mjög ofar-
lega á baugi. Árið 1947 komu 4389
útlendingar til lslands. Árið sem
leið var tala erlendra ferða-
manna, annarra en þeirrar, sem
komu með skemmtiferðaskipum
59.418 og er talið að beinar og
óbeinar gjaldeyristekjur vegna
þeirra hafi numið um 9.3% af
heildarútflutningsverðmætum
þessárs. Aukningin, 14,8% miðað
við fyrra ár, var sú þriðja mesta i
Evrópu, næst á eftir Grikklandi
og Fortúgal. Hún ein reynist 3422
farþegum fleiri en öllum þeim.
sem hingað komu árið 1947.
Þegar árlegur fjöldi ferðamanna
nú er borinn saman við heildar-
tölu landsfólksins verður út-
koman sú. að tsland er nú. tölu-
lega séð, komið ofarlega á skrá
þeirra landa. sem freista er-
lendra ferðamanna. Er augljóst,
að ef óvænt óhöpp vera ekki muni
tslendingar sjálfir geta farið að
ákveða hve gildi þeim sé
hyggilegt að ferðamálin verði á
búskaparmeiði þeirra. Fábreyttir
atvinnuhættir valda þvi, að nýrra
ér þörf, en á hinn bóginn jafnan
nokkurt ihugunarefni hve styrk
ar stoðir þeirra eiga að verða i
hlutfalli við þær sem fyrir eru.
Landkynning Loftleiöa
Þegar Loftleiðir hófu áætlunar-
flug sitt milli landa var félagin'u
mik.il iiáuösyn á að ikynna það
erlendis, að tsland væri a.m.k.
ekki jafn ófýsilegur
áningastaður og nafn þess benti
til. Félaginu hlaut einnig að verða
það kappsmal að sem allra flestir
af farþegum þess kysu að eiga
viðdvöl á tslandi. Afleiðingin varð
sú, að tslandskynning varð svo
samofin allri viðleitni Loftleiða til
þess að vekja athygli á ferðum
sinum, að i dag má oft ekki á milli
greina, hvort fremur er lagt kapp
á að sannfæra útlendinga um að
tsland sé frábært til fugla-
skoðunar, eldfjallarannsókna,
mannfræðiiðkana eða hitt, að
hagkvæmt sé að ferðast milli
Evrópu og Ameriku með flug-
félagi sem nefnt er Loftleiðir. Til
þessa hafa Loftleiðir, einkum
siðustu tvo áratugina, varið
svipuðum hundraðshluta heildar-
tekna sinna og önnur flugfélög til
kynningar á flugferðum sinum og
lætur nærri að sú upphæð
hafi árið sem leið numið um 145
milljónum islenzkra króna. Það
er mjög örðugt að áætla hve hár
hundraðshluti þessara fjár-
veitinga hafi runnið til beinnar is-
lenzkrar landkynningar, en hann
er áreiðanlega ekki óverulegur.
Hér er beitt öllum tiltækum
ráðum, heimboðum til frétta- og
ferðaskrifstofumanna, kvik-
myndagerð, beinum auglýsingum
i fjölmiðlum og kynningaritum.
Allt er gert af hálfu Loftleiða,
sem unnt er til að sannfæra út-
lendinga um að lsland sé þeim
forvitnilegt.og tslendingar góðir
heim að sækja.
1 byrjun nóvembermánaðar árið
1963 hófu Loftleiðir boð skipu-
lagðra viðdvala erlendra farþega
á íslandi, og var fyrst um einn
sólarhring að ræða, en siðar voru
viðdvalir lengdar, og gefst far
þegum Loftleiða nú kostur á
þriggja daga skipulagðri viðdvöl
á Islandi allan ársins hring. Alla
daga eru farnar tvær kynnisferöir
um Reykjavik með leiðsögu-
manni, og alla daga ein austur
um fjall, Gullfoss - Geysis - Þing-
vallarhringinn að sumarlagi, en
til Hveragerðis á öðrum árs-
timum. Fyrsta árið urðu þeir ekki
nema 1798, sem tóku viðdvalar-
boði Loftleiða, en i fyrra reyndust
þeir 14.888 og nam aukningin
19,8% miðað við fyrra ár.
Árangur viðdvalarboðanna.og sú
stefna aö efla islenzk ferðamál
með öllum tiltækum ráðum olli
þvi að stjórn Loftleiða ákvað að
reisa hótel i Reykjavik. Það var
opnað 1. mai 1966 og varð þá
stærsta og nýtízkulegasta hótel
landsins. Siðar var áfráðið að
bæta 110 herbergjum við þau 108
sem fyrir voru, og var sú
nýbygging opnuð 1. maí 1971. Er
m.a. i þvi húsrými hinn eini
ráðstefnusalur sinnar tegundar á
tslandi og er þaö sannmæli að
Hótel Loftleiðir sé i alla staði svo
vel búið, að samjöfnuð þoli við
það sem bezt má finna erlendis.
Sú lslandskynning sem Loftleiðir
halda uppi vegna erlendra ferða-
manna, verður einnig þeim til
góðs, sem selja islenzkar afurðir
á útlendum mörkuðum, og öllum
sem vilja að tsland njóti
góðvildar og skilnings erlendis.
Að duga eða drepast
F'rá upphafi innanlandsferða
Loftleiða, 7. april 1944, hafði sam-
keppni islenzku flugfélaganna
farið harðnandi.Húnleiddi til þess
árið 1951, að stjórnvöldin skiptu
flugleiðunum milli þeirra. Stjórn
Loftleiða sannfærðist um að þar
hefði hlutur félagsins verið
gerður svo rýr að hann myndi
ekki risa undir útgerðarkostnaði.
Þess vegna taldi hún þá eina leið
opna að selja flugvélarnar og
hætta rekstrinum. Var siðasta
innanlandsferð flugfélagsins
farin 3. janúar 1952.
Hér var komið aö örlagarikum
timamótum. Innanlandsfluginu
var lokið. Búið var að selja allar
flugvélar félagsins. Áttu allar
þær vonir, sem menn báru i
brjóstum 10. marz 1944 að verða
að engu? Átti að duga eða
drepast?
Á árabilinu frá 1947 til 1952 höföu
Loftleiðir Skymaslerflugvél i
förum en tókstekki aö koma upp
föstum áætlunarferðum i milli-
landaflugi. Félagið fékk flug-
réttindi til og frá Bandarikjunum
og fór þangð fyrstu áætlunar-
ferðina árið 1948. Það voru þessi
réttindi, sem höfð voru i huga,
þegar um það var rætt, hvort
reyna skildi aö kaupa flugvél og
koma upp föstum áætlunar-
ferðum til og frá Bandarikjunum.
Ákveðið var að reyna að freista
þess. Flugvélin var keypt og
ákveöiö að koma upp föstum
ferðum. Skyldu þær verða viku-
legar og farnar til og frá
Skandinaviu með viðkomu á ts-
landi.
Fyrsta ferðin var farin 12. júni
1952, og eru nú þess vegna tveir
áratugir frá upphafi þeirra.
Ef rifjaðar eru upp minningar frá
timabilinu frá 3. janúar 1952 til 12.
júní, þegar ekki var flogið, er
margs að minnast og mikiö að
þakka þeim, er ákváðu að reisa
hið fallna merki flugreksturs
Loftleiöa. Þegar sleppir þeim, er
úr hópi forystumanna félagsins
sjálfs ákváðu að berjast enn til
sigurs, er ljúft og skylt að
minnast nú með þökkum þess
góða samstarfs, sem þá var efnt
til milli Braathen’s S.A.F.E. og
Loftleiða, en það varð báðum til
mikilla heilla. Braathen’s
S.A.F'.E. gætti hagsmuna Loft-
leiða i Noregi, allt frá 1952 til 1971
og á timabilum Skymaster- og
Cloudmasterflugvélanna, sem
lauk árið 1968, var endurnýjunar-
og eftirlitsþjónusta þeirra
keypt af Braathen’s S.A.F.E. i
Stafangri.
Lág fargjöld Loftleiöa
Þar sem saga áætlunarflugferða
yfir Norður-Atlantshafið siðasta
aldarfjórðunginn verður varla
skráð án þess að getið verði þeirr-
ar sérstööu Loltleiða að bjóða á
þvi timabili lægri fargjöld en önn-
ur IJugfélög, þá verður nú ekki
hjá þvi komizt aö vikja til hennar,
enda þótt hér sé einkum stefnt til
þessaðgefa yfirsýn um starfsemi
félagsins eins og hún er i dag.
Þar sem félagið notaði árið 1952
llugvél af sömu gerð og þeirri,
sem upphaflega hafði verið
keypt, en önnur fluglélög voru þá
búin að afla sér hraðskreiðari
flugvéla, var auðsælt að sam-
keppnisaðstaða Loftleiða yrði
mjög iirðug, nema leiðir væru
fundnar til að bæta hana. Stjórn
l’élagsins tóku þá ákvörðun að
bjóða lægri largjöld en önnur
flugfélög á grundvelli þess aö við-
Framhald á 20. siðu.
SEMGLEflUR
1947: Sólarhringsferð með 44 farþega milli New York og Kaupmannahafnar
1972: Sama ferð tekur 8 tíma með 249 farþega
Hittumst í kaupfélagínu