Tíminn - 12.07.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Miðvikudagur 12. júli 11)72
Miðvikudagur 12. júli 11)72
TÍMINN
11

Skýrsla Gunnars Guðbjartssonar á aðalfundi Stéttarsambands bænda -

Mi1

FRAMLEIÐSLU -
RAÐSLÖGIN
Eftir aukafundinn i vetur tók
nefndin, sem undirbjó frv. um
Framleiðsluráðslögin, tillögur
aukafundarins til yfirvegunar og
umræðu.
Og ákvörðun nefndarinnar
varð sú, að taka þær að efni til inn
i frv.
Siðan var frv. sent landbúnað-
arráðherra sem lagði það fyrir
rikisstjórnina á nýjan leik og fékk
hann heimild hennar til að flytja
það óbreytt á Alþingi.
Frv. var rætt nokkuð við 1. um-
ræðu- i Neðri-deild Alþingis og
siðan visað til nefndar. Strax kom
fram á Alþingi bergmál af þeim
ágreiningi, sem var hér á auka-
fundinum, varðandi fóðurbætis-
gjaldið. Einnig kom fljótlega
fram ágreiningur um 14. 15. og 16.
gr. frv. Sumum þótti 14 gr.
þrengja um of valdsvið rikis-
stjórnarinnar varðandi ákvörðun
niðurgreiðslna vöruverðs á inn-
lendum markaði. Þá kom fram
gagnrýniá geymsluákvæði 15. gr.
og andstaða gegn þvi ákvæði
hennar að verja mætti afgangsfé
útflutningsbóta til annarra verk-
efna i þágu landbúnaðarins að
tveim árum liðnum.
Mjög mikil gagnrýni var á
ákvæði 16. gr. Hvort tveggja var,
að ýmsir töldu, að með þeim
ákvæðum væri farið inn á verk-
svið Byggðastofnunar rikisins
sbr. lög um Kramkvæmda-
stofnunina, sem samþykkt voru á
Alþingi i vetur og einnig væri
verið að binda hendur fjár-
veitingavaldsins um of með þvi
að ákveða fjárveitingu til þessara
verkefna utan fjárlaga.
Um öll þessi atriði var þrefjað
og þjarkað all lengi i land-
búnaðarnefnd, og við okkur í
stjórninni og var orðin nokkur
samstaða um sum þeirra i
breyttu formi, þó ekki 16 gr. og
var þá von um framgang málsins
á Alþingi.
En þá kom upp ágreiningur um
meginefni löggjafarinnar þ.e.
ákvæði 5. gr. og önnur atriði sem
tengd væru henni.
Það sannaðist hér eins og oft
áður, að sameinaðir stöndum vér
en sundraðir föllum vér”. Þegar
bændastéttinni ekki auðnaðist að
standa saman um þær tillögur,
sem búið var að bræða i
undirbúningsnefnd frv. og rikis-
stjórninni, notuðu andstæðingar
stéttarinnar sér það og þeim
vannst timi til að finna grundvöll
til að standa á og stöðva þannig
allar umbætur á löggjöfinni,
bændum til handa.
Ég hefi margsinnis átt við-
ræður við landbúnaðarráðherra
um þetta mál. Sú skoðun hefur
fest rætur i huga mér, að ekki sé
rétt að leggja áherzlu á neina
breytingu á löggjöf þessari að
sinni, ef ekki verður hægt að eyða
ágreiningi um 5. gr. frv. Ég tel að
verði þvi ákvæði breytt verulega,
svo ég tali ekki um, ef ætti að fella
það niður, þá sé kippt öllum
meginstoðum undan verð-
lagningarákvæðunum og staða
bænda yrði svo veik á eftir að
einskins árangurs væri þá að
vænta i kjarabótum þeim til
handa.
Ég tel mér skylt að skýra
fundinum frá gangi þessa máls
eins og hann var, svo fundurinn
geti mótað afstöðu samtakanna
til frekari aðgerða, ef honum
sýnist svo.
FRAMLEIÐSLA OG
SÖLUMAL
Mjólkurframleiðslan jökst á s.l.
ári um 4,6%. Alls staðar er
aukning, nema i Grundarfirði, en
þar er litilsháttar samdráttur.
Aukning varð i sölu mjólkur og
mjólkurvara á inníendum
markaði i öllum greinum. Mest
er aukningin i smjörsölunni,
37,2% og i rjóma 23,9%.
Kjötframleiðslan varð nokkru
minni s.l. haust en haustið áður.
Dilka- og geldf járkjötið
reyndist um 167 tonnum minna og
ær- og hrútakjöt358 tn. minna eða
samtals 525 tn. minna i heild eða
4,7%
SKRA
um sauðfjárslátrun 1970 og 1971
ásamt birgðum l.sept. fyrra árs.
Dilkakj. + Geldf.kj. i kg.
Birgðir
1970 98.295
1971 395.024
Mism.
Slátrað Útfl.
10.215.976 1.535.346
10.049.354 597.478
166.622 4- 937.868
Innl. sala Birgðir 31/12
2.178.978 6.599.245
2.969.805 6.877.095
+ 790.827 + 277.850
Ærkjöt + Ilrútakjöt
1970 22.708
1971 43.338
Mism.
1.064.306 0
0.705.746 0
4- 358.560 0
382.669 703.193
415.698 + 33.029
4- 369.807
Sala innanlands jókst mjög
mikið allt s.l. ár og mest þó á
haustmánuðunum. Meðal sölu-
aukning ársins var 26,27%. Af
þessu leiddi það, að minna magn
var hægt að flytja út af kindakjöti
heldur en áður hefur verið eða
innan við 2.000 tn. Útflutnings-
kjötið fór allt til Norðurlandanna,
Noregs, Sviþjóðar, Danmerkur
og Færeyja , en ekkert til
annarra landa. Gera má þvi ráð
fyrir að þeir kjötmarkaðir sem
búið var að vinna upp i öðrum
löndum tapist, þegar ekkert er
hægt að sinna þeim.
Framleiðsla nautgripakjöts var
einnig minni s.l. ár en áður. Af
þessu hefur leitt að nokkur
skortur er á nautgripa- og ærkjöti
til vinnslu.
Vinnslustöðvarnar óskuðu i vor
eftir þvi að fá að flytja inn
vinnslukjöt, svo þær gætu haft
verkefni i sumar. Ekki hefur
landbúnaðarráðuneytið treyst sér
tii að verða við þeirri beiðni.
Það sem af er þessu ári hefur
mjólkurframleiðslan haldið
áfram að vaxa og á timabilinu 1.
jan. -1. júni er hún 5,48% meiri en
á sama timabili fyrra árs. Sala
mjólkur og mjólkurvara innan-
lands hefur lika verið meiri en
áður og virðist ekki hafa tekið
Frá aðalfundi Stéttarsambands bænda I fyrradag
verulegum breytingum viö verð-
hækkanir og breyttar niður-
greiðslur i vetur. Kaupgeta al-
mennings er svo mikil, að verð-
breytingarnar hafa ekki haft
sömu áhrif til samdráttar i sölu
þessara vara eins og oft áður.
Sama er að segja um kjötið.
Þar virðist enn vera um sölu-
aukningu að ræða, þó má vera að
hún sé að einhverju leyti fölsk,
þ.e. að kaupmenn hafi birgt sig
upp fyrir 1. júní af þvi að þeir
vissu að verðhækkun var i aðsigi.
Söluaukn. 1. sept. - 1. júní er
22.9% miðað við sama tima fyrra
árs.
Augljóst er, að fyrir hverja
verðhækkun örvast sala búvar-
anna verulega og það er vegna
birgðasöfnunar smásala og ef til
vill einstaklinga. Sá galli fylgir
verð1agningarkerfinu, að
samningar um verðbreytingar og
vinna við verðútreikninga
tekur alllangan tima og þetta
fréttist út meðal almennings og
alveg sérstaklega til smásalanna
og þeim gafst þvi timi til að birgja
sig upp af þessum vörum.
Þetta vinnutimabil hefur lengst,
siðan verðstöðvunarákvæðin eða
ákvæðin um samþykkt rikis-
stjórnarinnar á hverri verð-
hækkun.komu til sögunnar, þvi oft
verður einhver dráttur hjá rikis-
stjórninni á samþykki hennar.
Með þessum hætti tekst matvöru-
kaupmönnum að ná til sin tals-
verðum hluta þeirra verð-
hækkana sem bændur eiga að fá
hverju sinni.
Uppskera garðávaxta varð
meiri s.l. haust en verið hefur um
langt skeið. Var á haust-
mánuðunum talið, að kartöflu-
framleiðslan væri langt umfram
neyzluþarfir þjóðarinnar. Var þvi
leitað ýmissa úrræða i því máli.
Ekki voru teknar i sölu nema 1. fl.
kartöflur. Leitar var markaða er-
lendis og var nokkurt magn
kartaflna selt til b’æreyja fyrir
mjög lágt verð.
Reynt var að fá II. og III fl.
kartöflur greiddar niður til fóðurs
en án árangurs, og fleiri úrræði
voru athuguð m.a. hugsanleg
mjölvinnsla úr kartöflum.
Nokkur brögð voru að
skemmdum kartöflum og urðu
einstakir framleiðendur fyrir
stóráföllum af þeim sökum.
Þessu veldur myglusveppur. sem
kemst i sár á hýði kartaflnanna
og grefur sig inn i hold þeirra og
gerir það svart. Þurft hefur að
fleygja allmiklu af slikum
kartöflum. Mest ber á þessu,
þar sem menn beita vélum og
hafa mikinn vinnuhraða við upp-
töku. Svo virðist sem einstakir
framleiðendur leggi of mikið upp
úr þvi að hafa mikið magn, en
minni áherzlu á gæðin en æskilegt
væri. Þá hefur heldur ekki verið
almennt reynt að sótthreinsa
kartöflugeymslurnar. Gera má
þvi ráð fyrir, að allmikiö magn
kartaflna hafi skemmzt hjá bænd-
um. Svo hefur farið, að allar not-
hæfar kartöflur sem nú eru s'eld-
ar, þær sem á markað koma og
farið er að flytja inn nýjar er-
lendar kartöflur.
Æskilegt væri að komið yrði á
auknu öryggi um afsetningu
kartaflna, þegar góð uppskeruár
koma eins og var s.l. ár.
NIÐURGREIÐSLUR OG
UTFLUTNINGSBÆTUR
A siðasta verðlagsári voru út-
flutningsbætur notaðar svo til að
fullu eins og lög heimila eða kr.
397.681.000.00 þ.e. 168,8 millj. á
kjöt og 228.8 millj. á mjólkur-
vörur.
Á þessu ári eru horfur á, að
verulegur afgangur verði af
áætlaðri fjárhæð. Þar kemur til
minni útflutningur kjöts og einnig
hærra söluverð á erlendum
mörkuðum.
Aftur á móti mun niður-
greiðslufé vegna innlenda
markaðarins verða mun meira en
áður, vegna stóraukinnar sölu,
þrátt fyrir lækkun niðurgreiðslna
á einstökum vörum við siðustu
áramót um 25%, nema á smjöri
og kartöflum en á þeim vöru-
flokkum hefur niðurgreiðslan i
krónutölu heldizt óbreytt frá
verðlagningu s.l haust en þá
lækkaði niðurgreiðsla kartaflna
verulega.
Niðurgreiðslur á einstökum
vörutegundum eru nú sem hér
segir:
Kjöt:
1. verðfl.
2. verðfl.
3. verðfl.
4. verðfl.
5. verðfl.
6. verðfl.
kr. 39.30 pr. kg.
kr. 30.00 pr. kg.
kr. 28.40 pr. kg.
kr. 21.00 pr. kg.
kr. 18.50 pr.kg.
kr. 16.40 pr. kg
Mjólk og mjólkurvörur:
Mjólk i lausu máli kr. 12.65 pr. ltr.
Mjólk i hyrnum, fernum og
plastumbúðum 12.85 pr.ltr.
Mjólk i flöskum 12,75 pr.ltr.
Rjómi 35.00 pr.ltr.
Smjör 211,60 pr. kg.
Ostur 45% 60,00 pr. kg.
Ostur 30% 33,00 pr.kg.
Kartöflur:
kr 7,84 pr. kg
VERÐLAGSMAL
Þegar aðalfundur Stéttarsam-
bandsins var haldinn að Höfn i
Hornafirði á siðasta ári var búið
að ganga frá framreikningi verð-
lagsgrundvallar fyrir yfir-
standandi verðlagsár. Hækkun á
kostnaðarlið grundvallarins var
7,3552% frá árinu áður. Hækkaði
afurðaverð til framleiðenda til-
svarandi, þó hækkuðu ekki ein-
stakar sauðfjárafurðir nákvæm-
lega i þessum hlutföllum. Gærur
hækkuðu ekkert, ullin hækkaði
aftur á móti verulegu meira og
kjötið einnig nokkru meira en
meðaltalið. Aðrar afurðir
hækkuðu nákvæmlega eftir
þessari prósentu.
Samkomulag varð um vinnslu
og dreifingarkostnað mjólkur,
sem hækkaði þá um 30 aura pr.
ltr. Einnig varð siðar samkomu-
lag um slátur- og heildsölukostn.
kjöts, sem var ákveðinn kr. 25.25
pr. kg. og hækkaði frá fyrra ári
um 2.00 pr kg.
Einnig varð samkomulag um
aðra þætti verðlagningarinnar
svo sem pökkunarkostnað
kartaflna, smásöluálagningu o.fl.
Þá varð samkomulag um að
geymslugjald kjöts yrði 52 aurar
pr. kg. á mánuði frá 1. nóv. til 31.
ágúst og vaxtakostnaður á sama
tima 90aurar pr. kg. á mánuði og
hækkaði kjötkilóið af þessum
ástæðum mánaðarlegaum kr. 1,42
pr. kg. sem rikið hefur greitt
niður til viðbótar áðurgreindum
niðurgreiðslum.
Revkjavik við vinnuveitendur i
aprilmánuði s.l.
Ekki er tekið með i þessa
hækkun 7% visitöluviðbót er tók
gildi 1. júni hjá launþegum. Sam-
kvæmt gildandi lögum verða
bændur jafnan að biða þrjá
mánuði eftir slikum launabótum.
Við þessa verðbreytingu var
meðalverð ullar hækkað um c.a.
I9kr. pr. kg. eða um 53%. Er með
þeirri hækkun komið nokkuð til
móts við óskir bænda i þessu efni.
Þessi hækkun grundvallast á
greiðslu útflutningsbóta á útflutta
ull, en að litlu leyti á hækkun
ullarverðs til verksmiðjanna hér
innanlands.
Gærur stóðu i stað eins og venja
er i ársfjórðungsverðbreytingum.
Kjötið hækkaði aðeins minna en
meðaltalið en allar aðrar vörur
tóku sömu hlutfallshækkun
6,99%).
Samkv. framansögðu hækkar
verðlagsgrundvallarverð kinda-
kjöts og veröur sem hér segir:
(Timamynd —GE)
Næsta verðbreyting búvöru
varð um áramótin s.l. Þá varð
samkomulag um að hækka
vinnslu- og dreifingarkostnað
mjólkur um 57,25 aura pr. ltr.
vegna hækkaðra vinnulauna i ný-
gerðum launasamningum og lög-
boðinnar styttingar vinnu-
vikunnar.
Þá kom einnig til framkvæmda
skerðing á niðurgreiðslum
rikisins eins og áður var frá
greint.
Næst kom til verðbreytinga 1.
marz. Þá varð samkomulag um
hækkun á launalið bóndans um
21% sem gerði kr. 97.692,00 og
þýddi um 11% hækkun grund-
vallarverðs. Þessi hækkun kom
ekki á ull og gærur en hlutfalls-
lega þeim mun meiri á kinda —
kjötið. Þessi launahækkun batt i
sér launabót til bóndans, til sam-
ræmis við grunnlauna- og visi-
töluhækkun launa i almennri
vinnu er varð i des. s.l. Einnig
launabót vegna styttingar vinnu-
vikunnar og nokkuð til viðbótar,
vegna tilfærslu láglaunafólks i
hærri launaflokka, þar sem talið
var, að hluti bænda yrði að teljast
i þeim hópi. Ekki var þá tekin
með i launaliðinn lenging orlofs.
Gerð var hækkun á umbúða-
kostnaði mjólkur um 5 aura pr.
ltr.
Einnig var gerð hækkun á krónu-
tölu smásölulagningar sem hér
segir:
Á mjólkurvörum og kartöflum
hækkaði krónutalan um ll%,en þó
hækkaði hún á smjöri um 12%
Krónutala álagningar á kjöti og
kjötvörum hækkaði um 14%.
Siðar varð enn verðbreyting er
tók gildi 1. júni. Þá hækkaði
grundvöllurinn vegna áburðar-
verðshækkunar, flutnings-
kostnaðarhækkunar og launa-
hækkunar samanlagt um kr.
68.486,00 sem var 6,99%.
Áburðurínn hækkaði um 13,05%
flutningsliðurinn um 19,41% og
launaliðurinn um 8,92%.
1 hækkun launanna er 4%
grunnlaunahækkun, 0,85% visi-
töluhækkun frá 1. marz 1,24%
hækkun vegna lengingar orlofs og
2,85% vegna tilfærslu á milli
launaflokka o.fl. til samræmis við
launabreytingarnar, samkvæmt
sérsamningum Dagsbrúnar i
1. verðfl.
2. verðfl.
3. verðfl.
4. verðfl.
5. verðfl.
6. verðfl.
kr. 121,12
kr. 106,20
kr. 82,06
kr. 51,32
kr. 42,08
kr. 35,09
Ber sláturleyfishöfum að hafa
þetta i huga við endanlegt upp-
gjör til bænda á komandi hausti.
Hækkaður var pökkunar-
kostnaður kartaflna um 20 aura
pr. kg. Vinnslu- og dreifingar-
kostnaður mjólkur um 75 aura pr.
ltr. og er hann nú orðinn 8.12,25
pr. ltr. mjólkur. Þá var einnig
samþykkt 7% hækkun krónutölu
smásöluálagningar. Allar þessar
hækkanir á milliliöakostnaðinum
eru vegna launahækkana, sem
orðið hafa i vetur.
Fulltrúar smásöluverzlana hafa
sótt mjög á um að fá meiri hækk-
un á smásöluálagningu en leyfð
hefur verið, þar á meðal fulltrúar
kaupfélaganna. Þessir aðilar
hafa fært sterk rök að nauðsyn
slikrar hækkunar. Kaupfélögin
geta ekki notið ágóða af þvi að
birgja sig upp áður en verð-
hækkanir verða eins og kaup-
menn gera, þvi þau eru yfirleitt
heildsöluaðilar búvaranna lika og
þeirra aðstaða er þvi að þessu
leyti önnur en kaupmannanna.
Nú hefi ég fengið bráðabirgða-
tölur frá Hagstofu Islands um
framreikning verðlagsgrundvall-
ar i öllum greinum eins og verð-
lag og kaupgjald var 1. júli s.l..
Sýnirsá framreikningur lækkun á
kjarnfóðurverði frá fyrra ári um
9% en hækkun á öllum öðrum lið-
um nema áburðarliðnum, sem er
óbreyttur eins og frá honum var
gengið 1. júni.
Hækkanir skv. þessum fram-
reikningi nema, miðað við haust-
grundvöll i fyrra ca. 5,7%. Og eru
þá hækkanir alls á grundvellinum
frá fyrra ári um 24,45%
Stjórn Stéttarsambandsins
ákvað á s.l. vori að segja grund-
vellinum upp frá 1. sept n.k. og
óskaði breytinga á honum i sam-
ræmi við samþ. aðalfundar I
fyrra. Þá er einkum haft i huga að
fá breytt magntölum kjarnfóðurs
og áburðar-fjármagnsliðnum o.fl.
Búizt var við þvi i vor, þegar
þessi ákvörðun var tekin, að frv.
um Framleiðsluráð yrði samþ. á
Alþingi og að fært mundi vera að
koma við samningum um lækkun
eða niðurgreiðslu á rekstrarliðum
o.fl., þannig að bændur gætu
fengið kjaraþætur án þess að
verðlagið til neytenda hækkaði að
sama skapi.
Nú verður það ekki og má þvi
búast við ýmiskonar erfiðleikum
eins og áður með að fá eðlilegar
leiðréttingar. Búið er að ráða
mann til Framleiðsluráðs land-
búnaðarins, Guðmund Sigþórs-
son, búnaöarhagfræðing, til þess
m.a. að vinna að upplýsingaöflun
i sambandi við verðlagsmálin.
Nú eru uppi ráðagerðir hjá i
stjórnvöldum um að koma á !
timabundinni verðstöðvun . Er
það talið nauðsynlegt til að út-
flutningurinn sigli ekki i strand. ,
Ekki er hægt að segja að slik að- !
gerð þó svo að hún sé þjóðfélags-
lega nauðsynleg, komi vel við
bændur ntk þegar i hönd fer
samningsgerð hjá þeim til
tveggja ára, en aðrar stéttir eru
búnar að ná með tveggja ára
samningum umtalsverðum
kjarabótum. Ég mun gera verð-
lagsnefnd fundarins grein fyrir
þessum málum eins og efni
standa nú til.
FRAMLEIÐSLURAÐ 25
ÁRA
Hinn 1. júli s.l. hafði Fram-
leiðsluráð landbúnaðarins starfað
i 25 ár. Lögin um Framleiðsluráð
voru samþykkt á Alþingi 1947 og
staðfest i júnimánuði það ár.
Segja má, að með þeirri laga-
setningu hafi verðlags- og sölu-
mál landbúnaðarins fengið fast
form og ákveðið markmið. Bænd-
um var ætlað með þeirri laga-
setningu að fá tryggðar sambæri-
legar tekjur við aðrar stéttir.
Einnig var tryggt i meginatrið-
um, að bændur fengju sama verð
fyrir sams konar vöru komna á
markaðsstað. Og verulegt átak
var gert til að nýta skipulega all-
an markað i landinu og koma um-
fram framleiðslu til sölu á erlend-
an markað.
Ekki ætla ég að fara að rekja
störf Framleiðsluráðsins hér né
heldur meta það, hvernig eða
hversu vel markmiðum laganna
hafi vérið náð i einstökum atrið-
um.
f Arbók landbúnaðarins, sem
kemur út i sumar eða i haust
munu verða rakin i grófum drátt-
um störf Framleiðsluráðs og þró-
un verðlagsmálanna.
Ekki verður um það deilt,að
áhrif þeirrar löggjafar á þróun is-
lenzks landbúnaðar eru mjög
mikil. Um það má aftur á móti
deila hvort löggjöfin hafi veitt
svigrúm til nauðsynlegra aðgerða
á ýmsum sviðum, þar sem þjóð-
lifsbreytingar hafa verið m jög ör-
ar á þessu 25 ára timabili. Ætlun-
in var að gera löggjöfina
sveigjanlegri með þeim breyting-
um, sem settar voru fram i frv.
sem lá fyrir siðasta Alþingi. Mér
finnst að allmargir bændur og
raunar alþingismenn lika hafi
ekki skilið þetta og ekki veitt þvi
athygli, hversu miklar breytingar
fólust i frumvarpinu.
Nauðsynlegt er, að slik löggjöf
sem þessi taki breytingum i sam-
ræmi við breyttar þjóðfélagsað-
stæður og i samræmi við kröfur
nýrra tima, þó megin markmiðin
hljóti jafnan að vera þau sömu.
Ég fjölyrði ekki meir um þetta.
Ég þakka stjórn Stéttarsambands
bænda, Framleiðsluráði og öllum
starfsmönnum samtakanna fyrir
ágætt samstarf á liðnu ári og óska
fundinum heilla i störfum sinum.

Magnús Magnússon
Ritstjóri
bókaflokks
um
fornleifafræði
Eftir Hearst, stórmógul i
blaðaheiminum, eru höfð þessi
orð: ,,Ég vil láta skrifa um
þrennt: Kvenfólk , peninga og
fornleifafræði.” Vegur fornleifa-
fræðinnar hefur þó aukizt
stórlega siðan þetta var sagt, og
þar má benda á, að timarit, sem
eingöngu fjalla um fornleifafræði,
hafa náð mikilli almenningshylli
á Norðurlöndum.
Magnús Magnússon er sjón-
varpsmaður og blaðamaður.
Hann segir, að góðir blaðamenn
verði að vera fæddir með þeim
hæfileika að geta sagt sögu —
forvitnin verður að vera þeim i
blóð borin, og þeir verða að hafa
gaman af þvi að miðla öðrum af
uppgötvunum sinum.
Og nú hefur Magnús tekið að
sér ritstjórn bókaflokks, sem
fjalla um fornleifafræði. Fyrstu
bækurnar þrjár eru þegar
komnar út: Eins konar aðfararrit
eftir Magnús sjálfan, rit um
bibliulöndin eftir Ronald Harker
og bók um Egyptaland eftir
T.G.H. James. Næstu tvær bækur
koma út um jólin, önnur þeirra
eftir Magnús um sókn vikinganna
vestur á bóginn. Fyrirhugað er,
að siðan komi tvær til þrjár
bækur á ári.
Þegar skrifa skal bækur handa
almenningi um slikt efni, er eitt,
sem gildir: Að finna þá menn,
sem geta brúað bilið milli vísind-
anna og þess ritháttar, sem fellur
alþýðu manna i geð. Þetta er það
verkefni, sem Magnúsi hefur
verið falið að leysa — að matreiða
og fá aðra til þess að matreiöa
forna vitneskju um lif og hætti
fólks á þann veg, að sem flestum
þyki lystugt. Takist það, er
enginn hörgull á lesendum.
Þeir, sem gefa sig þessu verk-
efni á vald, hrifast sjálfir, enda
gætu þeir ekki leyst þaö af
höndum án þess. „Þegar ég hélt á
þessum steini i lófa mér”, segir
Magnús á einum staö I inngangs-
riti sinu,” fann ég hvernig
eftirvæntingin hrislaöist um mig.
Og enn finn ég það. Hann var eins
og nokkurs konar tlmavél, sem
flutti mig á einu andartaki
langt aftur i aldir inálægöog nána
snertingu við fólk, sem lifað hafði
og dáið i þessum vallgrónu
rústum”.
„Við horfum til baka”, segir
hann enn fremur, „af þvi að þar
er sæði framtiðarinnar”. Þar er
þess að leita, hvað við mennirnir
erum i raun og veru, hvernig við
höfum barizt i bökkum og hvernig
við höfum orðið það, sem við
erum. Það fylgir þvi jafnmikil
eftirvænting og nautn að finna
leifar horfins menningarskeiðs og
að komast til Mars. Þeim, sem
það tekst, hefur fallið mikið i
skaut, hvort sem hann hefur
notað til þess graftól, eða önnur
meðöl. Með þvi er lifi blásið i
nýjan þátt sögunnar, og þó að það
séu munir, sem slikir menn finna
i jörðu, eða leifar muna og
mannvirkja, þá er i raun og veru
verið að vekja þá upp frá
dauðum, er lengi hafa sofið.
Fornleifafræðin er full af
leyndardómum: Hvers konar fólk
var þetta — hvers vegna haföist
það hér við — hvers vegna dó þaö
frá öllu, kannski skyndilega og
margt samtimis? Þannig vaknar
spurning af spurningu. Og
imyndunaraflið fær sitt svigrúm
hugkvæmnin gengur I lið með
visindalegri þekkingu.
1 frásögnum enskra blaða' af
þessari fornfræðiritaútgáfu er
vitnað til þess, að Magnús sé
Islendingur að uppruna, þótt
hann hafi alizt upp og lengst af
dvalizt i Skotlandi, og honum sé
fornöld tslendinga og forsaga
þeirra mjög ofarlega i huga, og
það þykja að sjálfsögðu heidur
betur tiðindi þar I landi, aö
þekkjast skuli með nafni fjöldi
bænda og búaliðs, er uppi var
fyrir þúsund árum, og hverjir
áttu heima um skeið I sögualdar-
bænum að Stöng. Sjálfur segir
Magnús:
„Hvers vænta fornleifa-
fræðingar af fornleifafræðinni?”
spyr hann. „Nú á dögum leikur
þeim ekki slzt hugur á aö vita, á
hverju þessar löngu liðnu
kynslóðir nærðust, hvernig þeir
höguðu viöskiptum sinum og
hvenær búskapur hófst og á hvern
hátt.”

pll