Tíminn - 02.08.1972, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Miðvikudafiur 2. ágúst 1972
Miðvikudagur 2. ágúst 1972
GUNNVORBRAGA:
• •
ÞAR SEM NATTURULOG-
MÁL 0G MANNKÆRLEIK-
UR RÁÐA RÍKJUM
Flatey er töfraland, perla i hinu breiðfirzka eyja-
handi — sú dagslátta drottins, sem fangar hvern
næman huga, er þar stigur fæti á jörð. Fyrir
skönnnu birtist hér i blaðinu grein um Flatey eftir
ungan mann, sem gist hafði eyna skamma stund, og
nú kemur Iram a sjónarsviðið ung stúlka, sem þar
hefur ,,fundið sterkastan ilm af þvi lifi”, sem hana
dreymir um að lifa.
Þann sama ilm mun Halldór Laxness hafa fundið
lyrir löngu, þegar hann var i Flatey, og Jökull Jak-
obsson og Baltazar siðar, og vafalaust mun Flatey
kveikja viðlika kenndir i mörgu brjósti á ókomnum
árum.
Þessi mynd er tekin frá Flateyjarkirkju, og sér hér yfir þorpið. Alheimur er á miðri mynd.
Ég held að ég sé búin aö vera
fimm mánuði á leiöinni i Flatey,
paradisina, sem alla dreymir um
aö heimsækja og dveljast i. Ég
haföi heyrt svo mikiö um fegurð-
ina, sem streymdi úr öllu þar, og
sú fegurð hélt áfram að birtast
fyrir hugskotum minum: Mig
langar — mig langar, söng inn i
höfðinu á mér, — komdu —
komdu, heyrðist mér hún segja i
fjarska — i daga og vikur. Nú er
ég að fara, fara, FARA. Svona
með öllu tilheyrandi: Kossum,
fallegum kveðjuorðum og smá-
tárum. En nú langar mig alls ekki
til þess, en verð...
Sólin hefur þeytt öllum skýj-
unum það langt i burtu, að þau
sjást ekki, og á óraunverulegum
hraða hossast ég i rútubil gegnum
fegurstu myndabók, sem ég hef
séð, blaðsiðu eftir blaðsiðu.
Skyldir þú, sem fórst höndum um
lögun alls á landinu minu, ekki
hafa haft gaman af að raða
saman ótrúlegustu steinteg-
undum og litum i þessa heildar-
fegurð?
Þaö er meira að segja gullf jall
á leiðinni vestur. Mér var sögð
saga af Englendingi, sem hafði
heyrtaf gullinu. Hann lagði land
undir fót og labbaði alveg út að
sjó, fékk sér fleka og sigldi i átt að
Islandsströndum, kom við i verzl-
un i Reykjavik og keypti sér
haka, skóflu og stóran poka og fór
svo vestur i Stykkishólm, þvi að
hann ætlaði að verða rikur. Þeir
sem heyrðu hann segja frá gull-
inu, héldu, að hann væri vitlaus,
en hann vissi og vissi betur, að
allt, sem maður vill, er hægt.
Hann fór einförum i marga
mánuði, dútlaði i f jallinu og hvarf
svo. Svo segjast sumir hafa það
fyrir satt, að eftir þetta hafi hann
orðið rikur.
Við hliðina á mér i rútunni sat
islenzkur milljónamæringur, og
sá fór ekki leynt með það: Upp úr
öllum vösum ultu eöa stóðu pen-
ingar. Hann var gamall, vel
kenndur og tuðaöi við mig alla
leiðina. Ljótari mann hef ég
aldrei séð. Mér var flökurt allan
timann, sem hann sat þarna
óstöðvandi. Hann var með
samansaumaða efri vörina, og
tennur, sem minntu á stuðlaberg,
voru festar með skæru, gulu kitti
við góminn, auk þess sem þær
voru útataðar i tóbaki og mó-
rauðri tóbaksslefu, þvi að hann
var sitakandi i nefið, milli þess
sem hann þurrkaði viðbjóðnum til
skiptis i sig og mig. Hvernig er
það, eru ekki til neinar hrein-
lætisreglur á þessu landi?
,,Ég er úr Reykjavik, en fór
vestur á firði i þriggja vikna
sumarfri og er búinn að vera þar i
átta ár — ha, ha. Ég byrjaði á að
smiða hús, seldi það fábjána,
byggði annað stærra og seldi,
byggði og seldi.
— Nú, þannig varöstu rikur?
— Likar þér það ekki — ó
nei,...En mér er alveg sama.
Alveg sama, þó þér liki ekki neitt,
ég ætla nú samt aö halda áfram
að segja þér frá mér. Ég giftist,
kerlingin eignaðist sex dætur, all-
ar giftar til útlanda — AMERIKU
— það er svo fint. Kerlingin fór að
fara i taugarnar á mér, hún var
nöldrandi allan daginn, svo ég
bara skildi við hana. Keypti hús
og bil handa henni, og ef hún opn-
ar munninn, þá sting ég bara
seölum aö henni.
Samræðurnar hættu hér, þvi aö
nú er rútan komin i Stykkishólm,
og Baldur bátur liggur við
bryggjuna, tilbúinn aö leggja af
stað i átt að Flatey. Ég sé húsa-
þyrpinguna minnka og minnka
þangað til ekkert se'st nema
spegilsléttur glampandi sjórinn.
Loksins finnst mér vera komið
sumar, og það heldur betur, þvi
að ég er kófsveitt á báti úti á
miðjum Breiðafirði.
Ég er eins og litill krakki, æði
um bátinn og rannsaka allt.
Þarna er fugl, hann stingur sér á
kaf, og langt i burtu skýtur hann
upp kollinum, starir ruglaður i
kringum sig og flýgur fram hjá
okkur. Sá var illilegur á svipinn.
,,Það sést til eyjunnar”, segir
einhver, og ég stari á litinn blett,
sem smátt og smátt kemur i ljós,
að er eyjan. Fyrst i stað finnst
mér hún vera agnarlitil, en þegar
við færumst nær, verður hún i
imyndun minni heljarstór. Við
rennum framhjá skerjum, sem
eru eins og stuðlaberg, inn i litinn
vog, og Baldur leggst upp að
nokkurra þuml. stórri bryggju,
sem Flateyingar hafa byggt sjálf-
ir. A bryggjunni standa tiu til
fimmtán manneskjur, allar með
sama svipnum, gefandi öldunum,
bátnum, steinunum, pökkunum,
þér og mér — öllu og öllum —
tindrandi fallegt bros, og þegar
búið er að festa bátinn, tvistiga
þau öll á bryggjunni. Ég skil ekki
hvers vegna, nema kætin stafi
einungis af þvi að Baldur er
hérna, kannski fær fólkið bréf
með póstinum. Ég hoppa upp á
bryggjuna, þvi að nú hefur kæti
þeirra smitaö mig og ég hugsa
„Flatey er búin að snerta þig”.
Það er tekið á móti okkur eins og
í þessum húsum var einu sinni verzlað, þarna var kaupfélagið i eina tfð.
við hefðum verið i smá-bæjarferö
og séum nú loks komin heim. Ég
var ekki spurð að nafni, bara látin
finna, að ég væri velkomin og mér
finnst eftir fyrstu kynni min við
eyjuna, eins og ég hafi hvergi
annars staðar átt heima. Ég
hugsa, að fólkið á eyjunni hafi
álitið mig hálfskritna, þvi að ég
gat engan veginn leynt undrun
minni á þessari jarðnesku
paradis.
Rétt við bryggjuna stendur
stórt en illa útleikiö hús. Það er
frystihúsið. Sennilega hafa marg-
ar verklagnar hendur unnið vel
þegin störf þarna inni, þegar
menninguna bar sem hæst, og enn
er unnið þarna. Nú nota þeir húsið
til að hreinsa og sviða sviðin og
hreifana af selnum, sem veiðist
við eyjuna.
Selveiðar eru einn helzti
atvinnuvegur Flateyinga, þvi
bæði fá þeir ógrynni af mat af
honum, sem þeir tilreiða þannig,
að hann geymist yfir vetrartim-
ann, og svo selja þeir skinnið af
honum á tvö til þrjú þúsund krón-
ur hvert. Karlmennirnir fara á
sjó eins oft og hægt er.
Ég fór aldrei með i selveiðiferð,
þvi að mér væri ómögulegt að
deyða dýr, sem hefur jafn heill-
andi augu og selurinn, eftir að ég
hafði horft i þau.
Frystihúsið er illá leikið og ég
heyri, að þangað hafi komið ein-
hverjir krakkar úr landi, sem
ekki hafi getað stillt sig um að
brjóta allar rúður i húsinu og
stela harðfiski, sem hékk á göml-
um trönum rétt við bryggjuna.
Mig langar til þess að spyrja:
Hefur ykkur aldrei dottið i hug
að koma hingað út og borga tjón-
ið, sem þið ulluð? Eða ætlizt þið
til, að eyjarskeggjar rói ein-
hverja nóttina hljóðlega i land og
borgi i sömu mynt?
Ég svara báðum spurningum
neitandi. Ykkur, sem gerðuð
spellin i Flatey skortir manndóm
til þess að gangast við gerðum
ykkar og bæta fyrir brot ykkar.
En Flateyingar eru sannkallað
gæðafólk, sem aldrei mun hefna
sin með neinu misjöfnu.
Ég held áfram göngunni að
tveim samliggjandi húsum. I
þeim búa bændurnir á eyjunni. t
þvi neðra búa Svanhildur oog Jói
ásamt börnum sinum. Jói
er bókavörður og gætir þess, sem
eftir er i bókasafni eyjunnar.
Einu sinni var það eitt merkileg-
asta bókasafn þessa lands, en nú
hafa einhverjir menn, sem telja
sig hafa vit á öllu, farið með meiri
hlutann af bókunum i önnur söfn.
Sitt sýnist hverjum og mér mitt,
og þetta finnst mér vera stuldur.
Jói stundar búskap og hjá þeím
hjónunum fær maður mjóik. Eg
sá hann stundum þeytast um
túnin, rétt til að athuga, hvort
dýrunum liði ekki vel.
t efra húsinu búa Hafsteinn og
Lina ásamt börnum sinum, og hjá
þeim býr Sveinn, sem var skóla-
stjóri i Flatey, þegar hér voru
kaupmenn , læknir, prestur o.fl.
Hafsteinn stundar selveiðar og
fer með fólk i dún- og eggjatinslu
um allar nálægar eyjar. Dún-
tinsla er annar mesti atvinnu-
vegur Flateyinga, en fremur
óþægilegur, þvi að i dúninum eru
svokallaðar dúnflær, sem stökkva
á mann, og af þeim fær maður ó-
þolandi kláða.
Ennþá held ég áfram fram hjá
nokkrum húsum, eins og Strýtu,
sem er litill ferkantaöur kubbur,
sem bærinn á, og fram hjá útihús-
um Jóa, en þar liggur vegurinn i
beygju. Hægra megin liggja kind-
ur og kýr og sleikja sig i sólarhit-
anum, en á vinstri hönd stendur
Paradis. Þar býr ný aðflutt fólk
úr Hergilsey, sem stundar veiðar,
og ef vel veiddist einhvern daginn
gekk það um með fisk i fötu og
bauð öllum i soðið.
Nú geng ég yfir grasflöt og upp
aö simstöðinni. Þar á ég að búa
meðan ég dvelst á eynni. Sim-
stöðin er eina húsið, sem er meö
rafmagni i, aö visu er það mjög
stopult, kemur og fer, rétt eins og
þvi þóknast. Guðmundur úr Skál-
eyjum er simstöðvarstjóri nú og
við af honum tekur Ingibjörg,
sem ég kom meö. Þessum fyrsta
degi minum i Flatey eyddi ég i
samræöur við Guðmund og er
hann mér ógleymanlegur, þvi að
mér fannst ég i fyrsta sinn tala
við fullorðinn mann með sjálf-
stæða og óbrenglaða skoðun.
Hann kom mér til að finna skyld-
leika minn við eyjuna. En meðan
byggð var hér mest og fólk flest,
bjuggu afi minn og amma hér og
fæddu af sér móður mina. Þau
bjuggu i Prestshúsi, sem stendur
við litinn vog, þar sem silfurgarð-
urinn er á milli simstöðvarinnar
og Prestshúss. Ég átti margar
stundir við Silfurgarðinn þvi
öðru hverju fylltist hann af sjó og
þá speglaðist allt i honum. Jafn-
vel fannst mér þar stundum
speglast svör við spurningum
minum, en þær voru óþrjótandi,
þvi að einhvern veginn langar
mann til þess að fræðast meðan
maður dvelst i Flatey.
Við Guðmundur ræddum trú-
mál og hann átti einungis til eitt
orð til að lýsa skoðun sinni á
jjróun þeirra hér i Evrópu, orðið
ÚRKYNJUN. Ég er honum hjart-
anlega sammála, þvi hvað er það
annað en úrkynjun, þegar farið er
að nota Jesú sem auglýsinga-
brellu og söluvarning. STOPP.
Hann sagöi, að sér fyndist að
manni, sem aldrei hefði gert ann-
að en að lifa i og með náttúrunni
þætti ekkert eins auðvelt og að
samþykkja meistara að þessu
meistaraverki.
Maður þyrfti bara að opna
augun og sjá fegurðina i öllu, sem
væri i kringum mann. þetta væri
allt lifandi eins og hann. Hann
hafði einhverntima, eftir þriggja
sólarhringa vöku og matarskort
séð heilar hersveitir koma rið-
andiútúr fjöllunum og vatnadisir
liða upp úr sjónum i villtum dansi
og honum væri einhvern veginn
ómögulegtað afneita þessu. Hann
sagöi mér lika fra' þeim tima,
þegar allt blómgaðist á eynni, og i
huganum sá ég verzlanirnar opn-
ar og fólk arka út og inn með
fangið fullt af varningi. Allir gáfu
sér tima til að rabba við næsta
mann. Ég heyrði söng duna frá
vertshúsinu og sá karlana smygla
bjórkössum i land og fela þá inni
á eyju, laumast á siðkvöldum
nokkra saman að fá sér hress-
ingu. Og einhvern veginn finnst
mér hörmung, að allt skuli hafa
dáið svona út i Flatey. Hann
sagði, að einhverjir vitleysingjar
úr landi hefðu i huga að kaupa
eyna og stunda þar búfjárrækt i
stórum stil.
Það er komið kvöld og ég geng
út fyrir dyr til að sjá, þegar sólin
leggst út af. Ég sé að fleiri hafa
það sama i huga, þvi að fólk
stendur hér og þar og horfir i átt
til sólar. Meö fallegustu liti lit-
rófsins fyrir augunum, angur-
væra þögn i kringum mig, stand-
andi á þessum fallega stað skil
ég, hvað raunverulega er átt við
með þvi að vera rikur, og með
þann skilning i huga hverf ég inn
til að hvilast fyrir komandi dag og
þvi, sem honum fylgir.
Ég er búin að vera hér i viku, og
sennilega hefði ég enga hugmynd
um það, ef Baldur væri ekki að
koma i dag. Allir sem búa hér,
eru eins og flær á skinni þá daga,
sem báturinn kemur. Löngu áður
en nokkurt mannsauga getur séö
bátinn, er fólkið farið að rýna út á
hafið, og viti menn: einhver hefur
komið auga á hann I kiki.
Nú upphefst heilmikil spenna.
Allir æða niður aö bryggju, og þar
biða þeir svo i klukkutima eöa
meira. En það gerir ekkert til, þvi
að það er svo gaman. Mér er
alveg eins innan brjósts og þeim.
Það er eins og það séu að koma
jól. Veðrið hefur veriö fremur
leiðinlegt undanfarið, þurrt en
litið sólskin, en i dag er glamp-
andi sólskin og hiti.
Þótt himinninn sé alskýjaður
allan daginn birtist sólin alltaf
þegar hún sezt eða ris, svona rétt
til að minna á sig. Ég vakti I nótt
til að sjá litadýrðina. Það er
varla klukkutimi milli sólarlags
og upprásar. Eitthvað hefur guö
almáttugur átt vantalað við
mannkynið, þvi að hann lét sólina
risa tvisvar i morgun. Fyrst litað-
ist 30 sentimetra breið rönd, eld-
rauð, og hélzt þannig i langan
tima, en smátt og smátt dróst úr
litnum og ég fór að hugsa um
svefn. Allt i einu opnaðist gluggi á
himninum, og glóandi hnöttur
geystist fram, stóö kyrr i nokkrar
minútur og hvarf svo jafn snöggt
og hann kom. Ég hélþað ég hefði
séö ofsjónir, þangað til ég heyrði
einhvern segja frá þvi seinna um
daginn, að tvær sólarupprásir
boðuðu gott.
Það tók mig nokkra daga að
losa mig við bilahljóö og annan
hávaöa, sem hafa sennilega verið
orðin rótgróin i höfðinu á mér.
venjast kyrrðinni og fara ao
heyra tónverkin, sem náttúran
býður upp á. Að visu er einn bill á
eynni, vörubill, sem var notaður
við flutninga á vöru fyrir verzlan-
irnar, en hann er gróinn fastur við
jörðina, og litlu krakkarnir nota
hann til þess að leika sér i. Þess
vegna varð ég hálf undrandi, þeg-
ar ég sá bil koma akandi niður
hæðina upp frá bryggjunni, en
ekki varð ég neitt hissa, þegar ég
sá Flateyinga koma skellihlæj-
andi rétt á eftir honum. Þetta var
fjölskylda úr Reykjavik. Hún
Framhald á bls. 19
Gamla samkomuhúsið, þar sem fyrir aðeins fáum árum voru haldin
mikil böll.
Gamli báturinn Konráð iiggur i fjörunni og morknar.
TÍMINN
11
Mattheusarguðspjaliið á
frummálinu „II vangeio se-
condo Matteo.
Leikstjóri Pier Paolo Pasolini.
Kvikmvndari: Tonio Delli
Colli.
Klippari: Nino Baragli
Tónlist er eftir Johan Sebasti-
an Bach, Wolfgang Amadeus
Mozart, Sergci Prokofiev. An-
ton Webern og Luis E. Baca-
lov
itölsk frá 1964.
Mánudagsmynd.
Sýningarstaður: Háskólabió.
Mattheusarguöspjallið er
fegursta og tærasta kvik-
mynd, sem gerö hefur verið
um lif og starf Jesú. 1962 fékk
Pasolini fjögurra mánaða
fangelsisdóm fyrir guölast
vegna La Ricotta (Reyostur-
inn, var sýnd hér sem fyrsta
mánudagsmynd Háskólabiós
ásamt myndum Rosselini og
Gregorettis i RoGoPaG). Ef
til vill hefði þetta dregið
kjarkinn úr einhverjum en
Pasolini var lengi staðráðinn i
þvi að gera mynd um Matt-
heusarguðspjallið, sem hann
segir aö sé fullt af siöfræöi-
lega fegurð. Viö getum ekki
annað en verið honum
sammála um það. 1
Mattheusarguðspjalli er að
finna allt það bezta sem krist-
in trú hefur að bjóða mann-
kyninu. Kvikmyndin flytur
fagnaðarboðskapinn á svo
hrifandi hátt að fólk sem
aldrei litur i Bibliuna tók sig
til og las guðspjallið til að eiga
hlutdeild I fögnuði Mattheusar
yfir þvi að frelsari væri risinn
upp meðal þjáðra manna,
þegar það hafði séð þessa
mynd. Maður, sem þorir að
segja sannleikann, sem ris
upp gegn hræsni og stirönaðri
bókstafskenningu maður sem
segir dæmisögur úr daglega
lifinu og talar á máli fólksins,
gerir kraftaverk, liður pislar
vættis dauða, ris upp frá dauð-
um og birtist vantrúuðum og
segir „Allt vald er mér gefiö á
himni og jörðu.Farið þvi og
kristnið allar þjóðir, skirið þá
til nafns föðurins og sonarins
og hins heilaga anda og kennið
þeim að halda allt þaö, sem ég
hef boöiö yöur. Og sjá ég er
meö yður alla daga allt til
enda veraldarinnar.”
Þaö er auðvitað eins og hver
önnur þversögn, aö maður,
sem er yfirlýstur Marxisti og
dæmdur fyrir guðlast, skuli
gera þessa mynd. Hann hefur
réttilega fylgt Bibliunni i
handritinu, enda engin þörf að
bæta við gullkorn guöspjalls-
ins. Hér fær maður ferska sýn
á sigildan boðskap bænarinn-
ar til föður vor á himnum. Þaö
er lika Mattheus, sem talar
um að safna sér ekki fjársjóð-
um á jörðu, þvi þar sem fjár-
sjóður þinn er, þar mun og
hjarta þitt vera.
Hér er einnig að finna hin
umdeildu orö „Ætlið ekki aö
ég sé kominn til að flytja friö á
jörð: ég er ekki kominn til að
flytja frið, heldur sverð” Hinn
einfaldi boðskapur dæmisagn-
anna sem sprottinn er af
reynslu alþýðumannsins t.d.
um bót af óþæfðum dúk á
gamalt fat og nýtt vin á gamla
belgi, fær hér endurnýjaöa
merkingu. Allt, sem hafði
misst merkingarmátt sinn
fyrir löngu veröur hér aö lif-
andi sannleika eins og heittrú-
aði gyðingurinn Mattheus boð-
aöi fyrir nær tvö þúsund árum.
Kvikmyndunin er mjög
mismunandi, það er mikið
notað „Zoom” sem gefur
myndinni heimildarblæ, takið
eftir i réttarhöldunum.
Tónlistin er mjög hrifandi og
frábærlega vel valin og á
mikinn þátt i aö gera myndina
aö þvi listaverki, sem hún er.
Leikarar voru allir valdir af
ýtrustu nákvæmni og það tók
P.P.P. ár að finna Enrique
Irazoqui sem er Spánverji, en
hann leikur Krist. Skáldkonan
Nathalia Ginzburg leikur
Mariu frá Betanlu.
Mörg atriöi eru mjög eftir-
minnileg, en eitt er magnaö
réttlátri reiði yfir spillingu,
sem trúin hefur lagt blessun
sina á. Það er, þegar Jesú rek-
ur vixlarana og kaupahéðna
úr musterinu og segir „Ritaö
er: Hús mitt á aö nefnast
bænahús, en þér gjöriö þaö aö
ræningjabæli”. Þar lýsir
P.P.P. heiöarlegum óspilltum
manni, sem ofbýöur falsið og
hræsnin, sem lýsir sér I auð-
söfnun.
Myndin er auðug eins og
guðspjalliö og full af gleöi og
sælu þess sem trúir og veit en
jafnframt þakklátur fyrir að
hafa fengið að lifa þessa dýrð.
Mynd, sem á erindi til allra,
mynd sem útskýrir betur fyrir
börnunum kristindóminn en
margra ára stagl i skóla.
P.L.
i
HEMjPECs
þakmálning
þegar hann lítur niður á HEMPEEs
þökin og sér hve fallegum Uæbrigðum
mánáúrlitumhans
Nú eru fyrirliggjandi 14 gullfallegir litir af HEMPEL’S þakmálningu.
Um gæði HEMPEL’S þakmálningar þarf ekki að efast.
HEMPEL’S er einn stærsti framleiðandi skipamálningar i heiminum.
Seltan og umhleypingarnir hér eru þvi engin vandamál fyrir sérfræðinga
HEMPEL’S MARINE PAINTS.
FramleiÓandi á Islandi
Slippfélagið íReykjavík hf
Málningarverksmiðjan Dugguvogi—Simar 33433 og 33414