Tíminn - 02.08.1972, Blaðsíða 5

■Miðvikudagur 2. ágúst 1972
TÍMINN
5
Forseti tslands flytur ræðu sina eftir undirritun eiðstafsins.
(Tlmamynd Gunnar)
X /
Avarp dr. Kristjáns Eldjárns, forseta Islands, við embættistökuna i gær:
Tek við embætti með sömu auð-
mýkt og sama góða vilja og fyrr
Þó að þessi embættistaka i
dag sé gerð með hátiðlegum
hætti svo sem venja er til, verð-
ur naumast með sanni sagt, að
hún sæti stórum tiðindum. t
stuttri sögu lýðveldisins hefur
það aldrei gerzt hingað til, að
framboð hafi komið fram gegn
forseta, sem tjáð hefur sig
reiðubúinn til að vera i endur-
kjöri, þótt ekkert sé sliku til
fyrirstöðu samkvæmt stjórnar-
skrá.vorri. Forsetinn verður
sjálfkjörinn, sem svo er kallað
næsta kjörtimabil, ef ekkert
gagnframboð kemur, og táknar
þá þessi athöfn hvorki upphaf né
endi neins og markar ekki tima-
mót. Henni er fremur að likja
við áfangastað. En þó að þessi
hafi orðið raunin á, má sjálfs-
kjörshefðin að minni hyggju
ekki verða svo rik,að þjóðin allt
að þvi gleymi rétti sinum til að
kjósa forseta á fjögurra ára
fresti, eða forsetinn þvi, að um-
boð hans er aðeins til þessa tak-
markaða tima. Skuldbindingin
er ekki lengri á hvorugan bóg-
inn, og það er hollt báðum aðilj-
um að vera minnugir þess rétt-
ar og þess frelsis, sem þeitta
veitir.
En þó að þessi athöfn verði
ekki talin til stórtiðinda geri ég
mér eigi að siður vel ljóst að
þetta er alvörustund fyrir mig
og mina. Fyrir réttum fjórum
árum stóð ég i þessum sömu
sporum og hafði unnið drengs-
kaparheit þess efnis að halda
stjórnarskrá lýðveldisins sem
rétt kjörinn forseti landsins
næsta kjörtimabil. Nú hef ég
aftur unnið hið sama heit fyrir
kjörtimabiliö sem hefst hinn 1.
ágúst 1972 og endar 31. júli 1976.
Ég er þakklátur fyrir að vera
hingað kominn áfallalaust og
geri mér þess fulia grein, að ég
á i þvi efni mörgum mönnum
mikla skuld að gjalda. Hana get
ég ekki goldið á annan hátt en að
leitast við hin næstu fjögur ár að
reynast maklegur þess trausts,
sem mér hefur verið sýnt. Sú
mun veröa viðleitni min, þvi
lofa ég nú, um leið og ég þakka
góðar óskir, sem til min hafa
komið úr ýmsum áttum, frá
rikisstjórn landsins, frá forseta
hæstaréttar og mörgum öðrum.
En sérstaklega þakka ég öllum,
sem hafa verið mér vel og hvatt
mig og styrkt á undanförnum
fjórum árum, og verður mér þó
öllum öðrum fremur hugsað til
þeirra, sem næst mér standa,
konu minnar og fjölskyldu, án
þess að hafa um það fleiri orð.
Þetta er ekki staður né stund
til að rekja annál siðustu fjör-
urra ára. t áfangastað verður
manni það þó að renna augum
yfir farinn veg. Þessi ár hafa
verið rik að margvislegri
reynslu. Mönnum er i fersku
minni^að á miðju ári 1968 voru
áhyggjur þungar af hinum
miklu efnahagslegu áföllum,
sem islenzka þjóðin hafði orðið
fyrir, þegar i senn brugöust
sjávarafli og markaður. Ég sé
mér hve undrafljótt skipti
um til hins betra og þjóðin hófst
til hagsældar meiri en nokkru
sinni fyrr. Og ég sé hinar
pólitisku umbreytingar, sem
urðu með tilkomu nýrrar rikis-
stjórnar eftir alþingiskosning-
arnar 1971. Þau munu menn
telja tiðindin stærst, hversu
misjafnt sem menn annars
dæma um þau eins og nærri má
geta. Ég sé fyrir mér hátiðlegar
stundir i lifi þjóðarinnar, aldar-
fjórðungsafmæli lýðveldisins og
endurheimt fornra islenzkra
handrita, algjöra samstöðu Al-
þingis i landhelgismálinu, svo
að eitthvað sé nefnt. Og ég sé
einnig sorgaratburðina, sem
aldrei láta sig vanta. Þvi
gleymir vist enginn sem nærri
stóð, þegar þau tiðindi spurðust
að morgni hins 10. júli 1970 að
forsætisráðherra landsins og
kona hans og dóttursonur hefðu
þá nótt látið lifið með furðulega
harmsögulegum hætti. Allt eru
þetta þættir sögunnar sjálfrar,
sagan að gerast, og að standa
þar nærri og taka þátt er allt
annað en að lesa um það á bók.
Ég lét svo um mælt i ávarpi
minu hér fyrir fjórum árum, að
hugur minn mundi verða hjá
fólkinu i landinu, meðan ég
gegndi þessu embætti. Slikt var
að visu auðvelt að segja og ég
get enn sagt það nú með góðri
samvizku. En hitt er ef til vill
ekki eins auðvelt að láta það
koma fram i verki eða á ein-
hvern þann hátt, sem fólkinu i
landinu mætti til einhvers gagns
verða. Það er trú min, að gott
leiði samskiptum i einhverju
formi milli forseta og lands-
manna. Kona min og ég höfum
reynt að sýna lit á að hafa sam-
band við land og lýð með kynn-
isförum, svo sem hefur áður
tiðkazt, auk þess að taka á móti
mörgum gestum á heimili okk-
ar. Við höfum farið allviða um
landið, en þó ekki eins viða og
við hefðum viljað, og er það aö
sumu leyti af óviðráðanlegum
ástæðum. Úr þessu eigum við nú
enn kost að bæta. Þau kynni,
sem slikar ferðir skapa geta
verið býsna drjúg, ef forseta og
landsmönnum tekst að hitta á
þann umgengnishátt, sem bezt á
við i voru landi. tslenzkur for-
seti fer ekki út um landsbyggð-
ina til aö ægja fólki með magt og
miklu veldi, heldur til að hitta
menn að máli sem fremstur
meðal jafningja, kynnast lifi og
lifsbaráttu á hverjum stað, fá
fréttir um landsins gagn og
nauðsynjar. Mér er óhætt að
segja, að það er reynsla min, að
yfirleitt hafi skapazt gott form
fyrir þessar kynnisferðir og að
þær nái tilgangi sinum eftir þvi
sem um er að gera á skyndi-
ferðalögum. En landið er stórt
og byggðirnar margar og ekki
við að búast að hægt sé að
staldra lengi við neins staðar
eða efla til mikilla persónulegra
kynna. En þvi hcf ég drepið á
þetta mál hér, að mér er ekki
grunlaust um, að einhverjum
kunni að finnast sem landsmenn
verði ekki næsta mikið varir við
þann forseta, sem þeir hafa
sjálfir valið se'r. En það er ekki
alls kostar auðvelt úr þessu að
bæta og hætt er við að sitja muni
við eitthvað svipað i þessu efni,
hér eftir sem hingað til.
Um kynnisferðir til útlendra
þjóðhöfðingja gegnir nokkuð
öðru máli. Slikt er i býsna föstu
fari sem alls staðar gildir. Við
höfum á kjörtimabilinu farið til
Norðurlandanna fjögurra i boði
þjóðhöfðingja þessara landa.
Það er von min, að þessar ferðir
hafi allar glætt þekkingu og
skilning á þjóð vorri og högum
vorum, en sá er tilgangur allra
slikra ferða, að auka skilning
þjóða i milli, aöefla vináttu með
kynnum. Það er sjálfsagður
hlutur, að slikar heimsóknir
eiga að vera gagnkvæmar,
hvenær sem þvi verður við kom-
ið, enda er það ætlun okkar að
endurgjalda vinaboð þessi á
komandi kjörtimabili, og reynd-
ar væri slikt þegar hafið, ef ekki
hefði að höndum borið lát Frið-
riks Danakonungs á þessu ári.
Það er sérstakt gleðiefni að
skiptast á gagnkvæmum heim-
boöum við þjóðhöfðingja Norð-
urlanda, sem oss eru tengd sér-
stökum böndum vegna sameig-
inlegs uppruna þjóðanna og ná-
skyldra menningarhátta. En
mér er engin launung á þvi, að
ég tel annars að islenzkur for-
seti eigi að stilla opinberum
utanförum og heimboðum i hóf.
Ég tel bezt sæma að berast ekki
á i þvi efni, en halda þar þó virð-
ingu sinni fullri og meta hvert
tilvik eftir efnum og ástæðum
hvenær sem til umtals kemur.
Eftir þessari reglu hefur lika
verið farið hingað til og mun
verða farið.
Ég lit i dag fram á veginn.
Enginn veit hvað framtiðin ber i
skauti sinu fremur en endranær,
en vér tslendingar erum i öllu
verulegu sammála um hvað vér
viljum, að hverju vér keppum.
Vér viljum standa vörð um
sjálfstæði þjóðarinnar, stjórn-
málalegt og efnahagslegt, vér
viljum efla gott mannlif og heil-
brigða menningu i landinu, á
þjóðlegum grundvelli án þjóð-
arrembings, i eðlilegu sam-
starfi við aðrar þjóðir. Allt er
þetta mjög almennt sagt, en nú
eins og ætið blasa við brýn við-
fangsefni, skýr og áþreifanleg,
og krefjast viturlegrar úrlausn-
ar. Ég á við tryggingu nýrra
fiskveiðitakmarka kringum
landið og ég á við viðskiptalegá
stöðu landsins eftir að ný við-
horf skapast við tilkomu hins
stækkaða Efnahagsbandalags
Evrópu og fleira mætti nefna.
Þetta eru ekki auðveld við-
fangsefni, en þaö hefur aldrei
verið auðvelt að halda hér uppi
sjálfstæðu riki og þvi stig'i Tifs-
gæða og menningar, sem vér
búum við. Það hefur alltaf kost-
Frh. á bls. 6