Fréttablaðið - 05.05.2004, Blaðsíða 26

Þrátt fyrir stækkun Evrópusam-
bandsins þann 1. maí sl. er
Eystrasaltssvæðið áfram tví-
skipt hagkerfi. Eða öllu heldur:
Menn standa þar frammi fyrir
spurningunni um sambúð
tveggja hagkerfa og þjóðfélags-
gerða, sem eru á ólíku þróunar-
stigi. Annars vegar eru Norður-
löndin og Þýskaland. Hins vegar
eru Eystrasaltslöndin og Pólland.
CBSS – Samband Eystrasalts-
ríkja telur innan sinna vébanda
Norðurlöndin 5, Eystrasaltsríkin
3, auk Póllands og Þýskalands.
Ráðið starfar náið með Norð-
vestur-Rússlandi og Kaliningrad.
Þar fyrir handan eru hin nýju
grannríki Evrópu, Rússland,
Hvíta-Rússland, Úkraína og
Moldóva og þar fyrir handan
Kákasuslönd.
Hvernig reiðir þessari sam-
búð af? Hver þessara landa eða
liðsheilda eru samkeppnis-
hæfust? Er um að ræða gagn-
kvæma hagsmuni, sem leiða má
af ólíkum þróunarstigum? Er lík-
legt að þessi ólíku þjóðfélags-
kerfi renni saman í náinni fram-
tíð? Eru hinar ólíku þjóðfélags-
gerðir sjálfbærar, þegar litið er
til framtíðar? Af einhverjum
ástæðum er nú í tísku að leita til
dýraríkisins til þess að lýsa þess-
ari tvískiptingu. Til dæmis eru
Eystrasaltsþjóðirnar iðulega
kenndar við tígrisdýr í þessari
umræðu. Hvað eigum við þá að
kalla Norðurlandaþjóðirnar og
Þjóðverja? Til að halda líking-
unni mætti hugsa sér að kenna
þessar þjóðir við fíla. Tígrisdýr-
in eru rándýr, þvengmjó og
hungruð og snör í snúningum.
Fílarnir eru stórir, hægfara og
silalegir og fremur góðviljaðar
skepnur. En ef þeir hreyfa sig,
titrar jörðin undan fótum þeirra.
Hver er helsti styrkleiki og
veikleiki þessara dýrategunda?
Af dagblaðaumræðu þessi miss-
erin mætti ætla, að tígrisdýrin
spjari sig betur í samkeppninni
en fílarnir (og þá er átt við sam-
keppni hinna ólíku þjóðfélags-
gerða): Hagvaxtartígrarnir
(Eystrasaltsþjóðirnar) bjóða upp
á lág laun, lágan framleiðslu-
kostnað, lága skatta, fáar reglu-
gerðir og litla ríkisíhlutun. Þetta
á að vera gott til að stofna fyrir-
tæki, gott fyrir lítil og meðalstór
fyrirtæki og fyrir erlenda fjár-
festa í leit að gróðavon. Þetta á
m.a.o. að vera gott fyrir hagvöxt-
inn, sem fullyrt er að muni
„seytla niður á við“.
En eru þessir samkeppnis-
kostir varanlegir? Er ekki til-
gangur leiksins, þegar upp er
staðið, að bæta lífskjör og þar
með að hækka laun, fremur en að
halda þeim niðri? Eru ekki léleg
lífskjör sama sem falleinkunn á
samkeppnisprófi efnahagslífs-
ins, ef þau verða að varanlegu
ástandi? Tilgangur efnahags-
starfseminnar er væntanlega sá
að bæta lífskjör og lífsgæði. Það
nær einnig til heilsugæslu,
menntunarstigs og félagslegra
trygginga gegn áföllum eins og
t.d. atvinnuleysi, örorku, elli-
hrumleika o.s.frv.. Til þess að
standa undir þessum lífsgæðum
þarf skatta. Og vaxandi fram-
leiðni – ekki hungurlaun.
Ef tígrisdýrin ná árangri með
auknum hagvexti verða þau
„feitari“ og seinfærari. Og það
eru önnur villidýr í myrkviðinu
að baki þeim, sem bjóða upp á
ennþá lægri laun og ennþá lægri
skatta. Hin nýju grannríki Evr-
ópu, þ.m.t. Rússland. Og Kína,
Indland og gervallur þriðji heim-
urinn. Öll eru þessi tígrisdýr
þess vegna í samkeppni um „að
keyra launin niður“.
En hvað um fílana? Sam-
kvæmt venjuviskunni eru há-
launa- og háskattalöndin að tapa
í samkeppninni. Sumir halda því
fram að þau séu dæmd til þess í
þessari samkeppni að sitja uppi
með lítinn hagvöxt eða jafnvel
stöðnun og atvinnuleysi. Sumir
sjálfskipaðir sérfræðingar vilja
telja okkur trú um, að velferðar-
ríkin fái ekki lengur staðist, og
að þau hafi verið dæmd til dauða
af óviðráðanlegum öflum al-
þjóðavæðingarinnar. Vegna þess
að þau séu ekki samkeppnishæf
um lág laun. Getur verið að
minningargreinarnar um vel-
ferðarríkin séu ótímabærar, líkt
og fréttirnar af dauða háðfugls-
ins Mark Twain, sem birtust að
honum forspurðum meðan hann
var í fullu fjöri?
Ráðherrar í ríkisstjórn Finn-
lands, sem er dæmigert norrænt
velferðarríki, hafa verið upp-
teknir við það á undanförnum
árum, að taka við verðlaunum
fyrir frábæran árangur á sam-
keppnisprófum þróaðra ríkja:
Finnland hefur verið lýst „sam-
keppnishæfasta hagkerfi í
heimi“; „þróaðasta hátæknisam-
félag í heimi“; „óspilltasta sam-
félag í heimi“.
Þetta er ekki vond frammi-
staða. Og hvað með hið alræmda
háskattaland, Svíþjóð? Sænski
iðnaðar- og viðskiptaráðherrann
var nýlega að taka við verðlaun-
um sem fulltrúi þess þjóðfélags
sem „skapaði örustu tækninýj-
ungar í heiminum“. Eru þessir
nýjungagjörnu Svíar sama fólkið
og er að sligast undan óbærileg-
um sköttum?
Hvernig stendur á þessu? Eru
fyrirtækin ekki að yfirgefa þessi
lönd í stórum stíl og flytja sig í
viðskiptavænna efnahagslofts-
lag? Stundum er ekki allt sem
sýnist. Um hvað er alþjóðavæð-
ingin? Hún er m.a. um útbreiðslu
tæknibyltingar. Þekkingariðnað-
ur og þjónusta tekur við af hefð-
bundinni iðnaðarframleiðslu.
Þetta byggir á nægu framboði af
menntuðu starfsfólki. Leikurinn
snýst um menntunarstig, bjáninn
þinn! Og um vísindi og tækniþró-
un. Þetta er það sem háu skatt-
arnir í Svíþjóð og Finnlandi hafa
m.a. verið fjárfestir í, fyrir utan
fjarskipta- og samgöngukerfi.
Þetta virðist hafa gefið þeim
samkeppnisforskot, þar sem það
skiptir sköpum, á alþjóðamörk-
uðum, þar sem samkeppnin á
sviði hátækni er hörðust.
Sama máli gegnir um skatta
sem fjármagna heilsugæslu og
skylduframlög eða launatengd
gjöld, sem fjármagna ellilífeyri
og atvinnuleysistryggingar.
Þetta er það verð sem fólk virð-
ist reiðubúið að borga fyrir lág-
marksöryggi á sveiflukenndum
tímum örra tæknibreytinga.
„Skattar eru einfaldlega það
verð sem þú borgar fyrir að búa
í siðmenntuðu samfélagi.“
Eftir hverju eru stærstu fjár-
festar að sækjast á mörkuðun-
um? Margir leita að menntuðu,
heilsuhraustu og starfsglöðu
vinnuafli. Megnið af því fjár-
magni, sem fer út yfir landa-
mæri þjóðríkja til fjárfestingar,
er fjárfest í háþróuðum löndum,
þrátt fyrir há laun og háa skatta.
Það sem kemur í staðinn er
tæknikunnátta, sérhæfing og
mikil framleiðni. Þetta er arður-
inn af fjárfestingu ríkisins (að
langmestu leyti) í menntun,
rannsóknir og tækniþróun, fjar-
skipta- og samgöngukerfi og
starfhæfar stofnanir, allt frá
stjórnsýslustofnunum til dóm-
stóla, sem eru ekki þjakaðar af
spillingu og glæpastarfsemi.
Að öllu þessu athuguðu virðist
svo sem hagvaxtartígrisdýrin
séu sjálf „dýr í útrýmingar-
hættu“. Verði þeim vel ágengt á
fyrsta hagvaxtarskeiði lágra
launa, breytast þau smám saman
í litla fíla. Þetta er kallað sam-
runaþróun. Samrunaferlið er
eina leiðin í átt til sjálfbærrar
þróunar.
Á forsætisráðherrafundi
Norðurlanda og Eystrasaltsþjóða
nýlega sagði sænski forsætisráð-
herrann, Göran Persson, starfs-
bróður sínum frá Eistlandi, Juh-
an Parts, að ef hann, Göran, væri
forsætisráðherra Eista (og
stundum þurfti að minna hann á,
að það væri hann ekki), þá mundi
hann að vísu leggja á lága skatta
rétt eins og Juhan. En hann veðj-
aði við Juhan, að á næstu árum
myndu skattar í Eistlandi
hækka. Hann hefur örugglega
rétt fyrir sér. (Meira að segja
Svíar eru löngu búnir að gleyma
því, að allt fram á fjórða áratug
seinustu aldar var Svíþjóð lág-
skattaland með lítinn opinberan
geira).
Og ég er tilbúinn að veðja um
það við Göran, að sænsku skatt-
arnir eru á niðurleið á næstu
árum. Einfaldlega af því að þeir
eru óþarflega háir. Þetta er sam-
runaferlið í verki. Þannig mæt-
ast báðir á miðri leið. Þetta sam-
runaferli verður hraðara á
næstu árum fyrir efnahvata
samrunaferlisins í Evrópu. Evr-
ópusambandið er hið óviðjafnan-
lega jöfnunarafl okkar heims-
hluta. Evrópusambandið ver
verulegum fjármunum til þess
að lyfta hinum fátækari þjóðum
upp á stig hinna, sem lengra eru
komnir á þróunarbraut. Lítum á
feril Evrópusambandsins: Þátt-
taka Portúgala, Spánverja, Ítala,
Grikkja og ekki hvað síst Íra,
hefur lyft öllum þessum þjóðum
upp frá fátækt til bjargálna.
Sama mun gerast í Austur-Evr-
ópu og við Eystrasalt í náinni
framtíð.
Þegar ég var ungur hagfræð-
istúdent í Skotlandi, heimsótti ég
grannlandið Írland, land sumra
forfeðra minna og mæðra. Jafn-
vel mér, sem kom frá litlu fiski-
þorpi við ysta haf, var brugðið
við að kynnast því af eigin reynd,
hversu fátækt og vanþróað þjóð-
félag Íra var. Líttu á þá núna –
þetta keltneska tígrisdýr – þrjá-
tíu árum síðar. Glorhungraður
tígurinn er orðinn að góðviljuð-
um fíl.
Það er margt hægt að læra af
þessum dæmisögum úr dýrarík-
inu. En það má engan veginn
misskilja mig: Sá tími er enn
ekki upp runninn, að lambinu sé
óhætt að leggjast með ljóninu.
Höfundur er sendiherra í Finnlandi
og Eystrasaltslöndum.
5. maí 2004 MIÐVIKUDAGUR18
Gyðingahatri sáð í Neskirkju
Í desember á síðasta ári var hald-
inn fundur í Neskirkju með Mary
Lawrence sem hefur verið sókn-
arprestur meðal meþódista í
Bandaríkjunum. Boðskapur
hennar var að segja frá grimmd
gyðinga í Hebron. Hún sagðist
ganga með (arabískum) börnum
sem búa í gamla hverfinu, fylgja
þeim í skólann og fylgja þeim
svo heim aftur. Hvers vegna? Jú,
vegna ágangs gyðingabarna sem
köstuðu grjóti í arabísku börnin.
Ræða hennar var „hreint“ gyð-
ingahatur, sagði mér einn gestur
þessarar samkomu.
Þar sem ég var í Ísrael í des-
ember og janúar sl. gerði ég mér
erindi til að kanna sannleikann í
fullyrðingu þessa prests. Ég
hafði samband við araba sem búa
í Hebron, (ég fór þangað einnig)
og sagði frá „boðskap“ prestsins:
Þessi arabi er góður vinur minn
og er kristinn. „Þetta er algjör-
lega rangt með farið,“ sagði
hann. Sannleikurinn er að það
eru aðeins um 400 gyðingar sem
búa í Kirjat-Arba, sem er út-
hverfi í Hebron. Það eru aftur á
móti rúmlega 150.000 arabar
sem ekki þola þessa fáu gyðinga
nálægt sér og það eru gyðinga-
börn sem þurfa vernd fyrir stöð-
ugum árásum og grjótkasti
ungra araba. Ísraelska varnarlið-
ið er þar til hjálpar þeim. Þetta
er sannleikurinn. Það er sorglegt
til þess að vita að prestar noti
kirkjuna til þess að sá gyðinga-
hatri meðal þjóðarinnar. Þeir
virðast gleyma boðskap Biblí-
unnar, hvað varðar gyðinga og
fyrirheit Guðs. Þeir virðast
gleyma því að Jesús sagði að
hjálpræðið kæmi frá gyðingum.
Þeir virðast gleyma því að Biblí-
an var skrifuð af gyðingum, að
mestu til gyðinga. Þeir gleyma
því að Jesús er gyðingur.
Séra Örn Bárður Jónsson
sóknarprestur hefur ekki farið í
felur með andúð sína á Ísrael og
Bandaríkjunum. Hann hefur not-
að ræðustól kirkjunnar til að sá
hatri og stjórnmálaskoðunum
sínum í Guðsþjónustu sem út-
varpað var og vakti eðlilega at-
hygli fjölmiðla. Þetta er ekki í
fyrsta skipti sem hann misnotar
þjónustu sína í þessari kirkju.
Sjálfur segist hann hafa fengið
mjög góð viðbrögð sóknarbarna
og annarra. Er það mælikvarði á
að hann hafi farið með rétt mál?
Ég á heima í sókninni og hef
heyrt marga hneykslast á athygl-
isáráttu prestsins. Margir safn-
aðarmeðlimir sakna kærleiks og
friðarboðskaps þess prests sem í
mörg ár þjónaði þessari kirkju
og boðaði orð Guðs hreint og
ómengað. Það var séra Frank M.
Halldórsson. Hin almenna (lút-
erska) kirkja hefur því miður oft
boðað andgyðinglegan áróður
gegnum aldirnar. Þó megum við
ekki gleyma því að það eru til
prestar sem standa með Ísrael í
baráttu sinni fyrir tilverurétti og
innan þjóðkirkjunnar er vaxandi
fjöldi Ísraelsvina. Ég hvet þá og
aðra Ísraelsvini að biðja fyrir
þeim prestum, sem við vitum að
nota ræðustól sinn til að sá gyð-
ingahatri.
Höfundur er formaður Félagsins Zíon,
vinir Ísraels.
ÓLAFUR JÓHANNSSON
SKRIFAR UM GYÐINGAHATUR
Eru norrænu vel-
ferðarríkin sam-
keppnishæf við láglauna-
og lágskattalönd?
JÓN BALDVIN HANNIBALSSON
SENDIHERRA
UMRÆÐAN
Hagvöxtur og
velferð
,,
Það er sorglegt til
þess að vita að
prestar noti kirkjuna til þess
að sá gyðingahatri meðal
þjóðarinnar.
,,
Davíð Oddsson forsætisráðherra flutti í
síðustu viku fyrirlestur við Linacre Col-
lege í Oxford um stefnu Íslands gagnvart
Evrópusambandinu. Tilefni heimsóknar
hans var annars að afhenda skólanum
25 þúsund sterlingspunda styrk ríkis-
stjórnarinnar til kennslu og rannsókna í
íslenskum fræðum.
Kom áheyrendum á óvart að Ísland
vildi vera utan Evrópusambandsins á
sama tíma og flestar Evrópuþjóðir
sækjast af miklu kappi eftir aðild?
Um viðbrögð við fyrirlestrinum er ekki
kunnugt. En forsætisráðherra vék sjálfur
að því að þetta kynni að þykja einkenni-
leg afstaða í ljósi þess mikla áhuga sem
aðrar þjóðir í álfunni sýna sambandinu.
Reyndar mætti þessi afstaða þykja enn
einkennilegri þegar haft væri í huga að
innan Evrópusambandsins væri stærsti
markaður fyrir íslenskan útflutning.
Hvernig skýrði hann þá þessa afstöðu?
Hann greindi frá því að Íslendingar væru
aðilar að Evrópska efnahagssvæðinu
(EES) og nytu þannig þeirra kosta sem
fælust í innri markaði Evrópusambands-
ins án þess að þurfa að undirgangast
kvaðir á sviðum þar sem hagsmunir Ís-
lands og sambandsins færu ekki saman.
Á hvaða sviðum taldi hann hagsmuni
rekast á?
Forsætisráðherra nefndi þrjú atriði: fisk-
veiðistefnu Evrópusambandsins, gjald-
eyrisstefnuna og beinan kostnað af að-
ildinni.
Hvernig rekst fiskveiðistefnan á hags-
muni Íslands?
Á þrennan hátt. Við aðild yrðu ákvarðan-
ir um fiskveiðar teknar í Brussel en ekki
á Íslandi. Fiskveiðifloti Evrópusambands-
ríkja fengi að veiða í íslenskri landhelgi.
Síðast en ekki síst væri sjávarútvegur
blómleg viðskiptagrein á Íslandi, en rek-
inn sem byggðastefna innan Evrópusam-
bandsins.
En gjaldeyrisstefnan?
Of mikil áhætta væri í því fólgin að taka
upp evruna og láta ákvarðanir um gengi
gjaldmiðla á Íslandi ráðast eingöngu af
aðstæðum í Evrópu. Íslenskt hagkerfi
væri einfaldlega of sveiflukennt og of
háð útflutningi sjávarvara til að slíkt væri
viðunandi. Þetta þýddi að vísu að vextir
væru hærri á Íslandi en annars staðar í
Evrópu en það væri það gjald sem
greiða yrði fyrir sjálfstæðan gjaldmiðil.
Hver yrði útlagður kostnaður af aðild?
Forsætisráðherra nefndi ekki tölur í því
sambandi en sagði að líklega myndu Ís-
lendingar þurfa að greiða hærra framlag
til sambandsins miðað við íbúafjölda en
nokkurt annað aðildarríki. Ástæðan væri
háar þjóðartekjur á Íslandi. Taldi hann
einnig líklegt að kostnaður Íslands af að-
ildinni yrði meiri en hagurinn.
Ræðuna má lesa í heild á ensku á
vefslóðinni http://www.forsaetisradu-
neyti.is/radherra/raedur-og-grein-
ar/nr/1324.
GREINING
Ræða Davíðs
í Oxford
FBL
Við hvetjum lesendur til að senda okkur
línu og segja skoðun sína á fréttum
blaðsins, viðhorfum sem birtast í blaðinu
eða leggja orð í belg um málefni líðandi
stundar. Bréf skulu vera stutt og gagnorð,
50–200 orð að lengd. Ritsjórn áskilur sér
rétt til að stytta aðsent efni.
Vinsamlega sendið efnið í tölvupósti á
netfangið greinar@frettabladid.is.
Af tígrum og fílum í Evrópu
Ungir „tígrar“ sem eiga eftir að breytast í „fíla“ þegar fram líða stundir?