Fréttablaðið - 15.07.2004, Síða 20

Dómarinn svindlar
Ólafur Teitur Guðnason blaðamaður
hefur undanfarna mánuði skrifað viku-
lega pistla um fjölmiðla í Viðskiptablað-
ið. Hefur hann sérstaklega gert Frétta-
blaðið að umtalsefni og alltaf verið jafn
ósáttur. Fyrir þessi skrif
hefur Ólafur hlotið
mikið hrós frá ráða-
mönnum landsins.
Nú er Ólafur farinn
að nema ný lönd. Í
gær var hann kom-
inn í hlutverk hins
gagnrýna íþróttaf-
réttamanns og
reyndist fljótur
að átta sig á
því að ekki er
allt sem sýnist á knattspyrnuvellinum
frekar en í fjölmiðlunum. Hann spyr:
„[H]vaða heilvita manni dettur í hug að
það sé tilviljun, að á 11 árum séu ekki
dæmdar nema þrjár vítaspyrnur á
Manchester United á Old Trafford? Á
einu einasta leiktímabili, 2002-2003,
skoraði Ruud van Nistelrooy úr þrisvar
sinnum fleiri vítaspyrnum fyrir liðið á
þessum sama velli! Sýnt hefur verið
fram á það með rannsóknum að und-
anfarin fimm ár hafa níu af hverjum tíu
meiriháttar ákvörðunum dómara á Old
Trafford (vítaspyrnudómar og brott-
rekstrar) verið Manchester United í vil.“
Ýmislegt getur gerst
Eftirfarandi mátti í gær lesa í Stak-
steinum Morgunblaðsins, flokksmál-
gagni Sjálfstæðisflokksins: „Vinstri
grænir og Sjálfstæðisflokkur eiga
meira sameiginlegt um þessar
mundir en ætla mætti við fyrstu sýn.
Þessir tveir flokkar eru algerlega and-
vígir aðild Íslands að Evrópusam-
bandinu. Þar er um grundvallaratriði
að ræða og þegar samstaða er til
staðar í svo stóru máli getur ýmislegt
gerst.“ Nefnilega! Ætli þessi pistill sé
ekki ætlaður augum óþekkra fram-
sóknarmanna? Boðskapurinn gæti
verið: Ef þið hlaupist undan merkjum
í fjölmiðlamálinu er aldrei að vita
hvað við gerum!
Austurríkismenn fengu nýjan for-
seta á dögunum. Gamli forsetinn,
Thomas Klestil, sem lézt um aldur
fram örskömmu fyrir umskiptin,
lét ýmislegt gott af sér leiða þau
tólf ár, sem hann gegndi embætt-
inu. Það kom í hans hlut að bæta
ásjónu lands síns í augum um-
heimsins, eftir að forveri hans,
Kurt Waldheim, fyrrv. aðalritari
Sameinuðu þjóðanna, hafði orðið
uppvís að því að segja ósatt um at-
hafnir sínar í síðari heimsstyrjöld-
inni. Waldheim var þá í þýzka hern-
um á Balkanskaga og hélt því leyn-
du áratugum saman. Klestil virkj-
aði einnig áður ónýtta heimild for-
setans skv. stjórnarskrá til að synja
ráðherrum staðfestingar á skipun í
embætti. Tildrögin voru þau, að
Frelsisflokkurinn, sem berst gegn
innflytjendum, vann kosningasigur
1999 og myndaði árið eftir sam-
steypustjórn með öðrum stóru,
gömlu flokkanna, sem eru kallaðir
helmingaskiptaflokkar meðal
heimamanna – kannast nokkur við
það? Nema Klestil forseti neytti
réttar síns til að koma í veg fyrir, að
tveir af harðskeyttustu mönnum
Frelsisflokksins tækju sæti í ríkis-
stjórn. Þannig stendur á því, að
helzti foringi flokksins, Jörg
Haider (hann hefur hælt Hitler upp
í hástert fyrir miklar framfarir í
samgöngumálum), hefur ekki enn
tekið sæti í ríkisstjórninni, sem
flokkur hans hefur átt aðild að síð-
an 2000. Stjórnmálastéttin misvirti
forsetann fyrir þessi afskipti, en
virðing hans meðal almennings og
erlendis óx að sama skapi.
Þess varð ekki vart, að lögfræð-
ingar eða stjórnmálamenn drægju í
efa rétt forseta Austurríkis til að
synja ráðherraskipun staðfesting-
ar, enda á forsetinn aðild að fram-
kvæmdarvaldi skv. stjórnarskrá
landsins líkt og hér heima, sbr. 15.
gr. stjórnarskrár Íslands: „Forset-
inn skipar ráðherra og veitir þeim
lausn. Hann ákveður tölu þeirra og
skiptir störfum með þeim“. Vald-
dreifingarákvæði eru sett í stjórn-
arskrá að yfirlögðu ráði. Eigi að síð-
ur fást ýmsir lögfræðingar og
stjórnmálamenn hér heima ekki til
að viðurkenna valddreifingarhugs-
unina á bak við stjórnarskrána.
Fyrst vefengdu þeir heimild for-
seta Íslands til að synja lögum stað-
festingar, enda þótt allur þorri
þjóðarinnar hafi gengið út frá þess-
ari heimild sem gefnum hlut allar
götur frá stofnun lýðveldisins. Síð-
an lögðu þeir á ráðin um að krefjast
aukins meiri hluta fyrir synjun
(ekki fyrir staðfestingu!) fjölmiðla-
frumvarpsins, enda þótt stjórnar-
skráin veiti ekki heimild til slíks.
Og nú segjast þeir ætla að blása at-
kvæðagreiðsluna af, enda þótt ekki
sé ljóst, að stjórnarskráin veiti
heimild til þess, eins og prófessor-
arnir Eiríkur Tómasson og Sig-
Sigurður Líndal hafa lýst. Þrátt
fyrir allan lögvafann, sem leikur á
málinu, æðir ríkisstjórnin áfram,
úr einu feninu í annað, nú síðast án
þess að fyrir liggi skrifaðar lög-
fræðilegar álitsgerðir handa henni
og almenningi að glöggva sig á. „Ég
er menntaður lögfræðingur“, sagði
forsætisráðherra í sjónvarpsviðtali
í fyrra. Kannski það dugi?
En Ísland er réttarríki, og fjöl-
miðlamálið verður e.t.v. útkljáð
fyrir dómstólum. Þvílík málalok
eru þó ekkert sérstakt tilhlökkun-
arefni þeim, sem unna lýðræði og
frjálsum fjölmiðlum, því að þrí-
skiptingu valdsins í stjórnskipan
Íslands er ábótavant: dómsvaldið
hefur ekki náð að marka sér óskor-
að sjálfstæði gagnvart fram-
kvæmdarvaldi og löggjafarvaldi.
Látum eitt dæmi duga. Í desember
1998 felldi Hæstiréttur merkan
úrskurð þess efnis, að synjun
sjávarútvegsráðuneytisins á um-
sókn Valdimars Jóhannessonar um
leyfi til fiskveiða bryti í bága við
jafnréttisákvæði stjórnarskrárinn-
ar. Formenn ríkisstjórnarflokk-
anna brugðust báðir ókvæða við
dóminum. Þegar 105 af 150 prófess-
orum í Háskóla Íslands þótti nauð-
synlegt að senda frá sér sameigin-
lega yfirlýsingu til stuðnings
Hæstarétti, sá enginn prófessor í
lagadeild sér fært að skrifa undir.
Einn þeirra skrifaði mér m.a.s.
ámátlegt bréf, þar sem hann rakti
fyrir mér refsingarnar, sem hann
sagðist mundu kalla yfir sig og fjöl-
skyldu sína, ef hann fylgdi sann-
færingu sinni. Kúvending réttarins
í kvótamálinu skömmu síðar var
ekki til þess fallin að efla trú al-
mennings á hlutleysi og sjálfstæði
Hæstaréttar.
Í nálægum löndum eru gerðar
strangar kröfur til þeirra, sem skip-
aðir eru dómarar í hæstarétti, og er
þá gjarnan miðað við sömu kröfur
og gerðar eru til prófessora í lögum.
Það er eðlileg viðmiðun. Lögmanna-
félagið hefur lengi lagt það til, að
gerðar séu strangari hæfniskröfur
til dómara til að girða fyrir mis-
heppnaðar mannaráðningar í rétt-
arkerfinu. Nýju dómstólalögin frá
1998 ganga ekki nógu langt í þessa
átt. Eins og sakir standa eru gerðar
meiri kröfur til héraðsdómara en til
dómara í Hæstarétti. Lögfræðingar
og aðrir ættu að hafa það hugfast,
að í viðhorfskönnunum Gallups, þar
sem spurt er um traust þjóðarinnar
til ýmissa stofnana, hefur hallað
mjög á dómskerfið ásamt Alþingi.
Nú síðast í marz 2004 sögðust 37%
þjóðarinnar treysta dómskerfinu,
og 43% sögðust treysta Alþingi.
Traust þjóðarinnar á dómskerfinu
hefur aldrei farið upp fyrir 46%,
síðan mælingar hófust 1997. Meiri
hluti þjóðarinnar vantreystir því
dómskerfinu. Til viðmiðunar segj-
ast 85% treysta Háskóla Íslands.
Einkunn Háskólans hefur aldrei
farið niður fyrir 75%.
Af þessum sökum m.a. þarf þjóð-
in að fá að gera út um fjölmiðlamál-
ið beint og milliliðalaust, svo sem til
var stofnað í krafti stjórnarskrár-
innar. Þjóðin fer sjálf með æðsta
vald í eigin málum. Hennar dóm
getur enginn leyft sér að tortryggja
eða vefengja. ■
Ókyrrðin og ójafnvægið í íslenskum stjórnmálum umþessar mundir á sér ekki hliðstæðu á þeim þrettán árumsem Davíð Oddsson hefur verið í forystu fyrir ríkis-
stjórnum á Íslandi. Raunar er enga samsvörun að finna á öllum
lýðveldistímanum ef horft er á alvarleika þeirrar stöðu sem
upp er komin og virðist á góðri leið með að breytast í stjórn-
skipunarkreppu.
Frá 1991 hefur Davíð Oddsson sem formaður Sjálfstæðis-
flokksins stýrt þjóðarskútunni, fyrst með Alþýðuflokknum í fjög-
ur ár og síðan með Framsóknarflokknum í níu ár. Þetta hefur
verið mikið og gjöfult framfaraskeið. Þótt oft hafi gefið á bátinn
og skipst á skin og skúrir er höfuðeinkenni þessa tímabils, þegar
á megindrættina er litið, örugg sigling og stöðugleiki. Á það jafnt
við um efnahags- og atvinnulífið sem stjórnmálakerfið. Segja má
að veigamesta framlag Davíðs Oddssonar til íslenskra stjórn-
mála frá því í upphafi tíunda áratugarins felist í forystu hans um
að koma þessum stöðugleika á og viðhalda honum.
Davíð Oddsson hóf stjórnmálaferil sinn við allt aðrar aðstæður
á áttunda áratugnum. Efnahags- og atvinnulífið einkenndist þá af
miklu ójafnvægi. Glundroði ríkti í landsstjórninni. Frá 1971 til
1983 sátu fimm mismunandi ríkisstjórnir við völd. Þar var hver
höndin uppi á móti annarri. Ekki sjaldnar en á þriggja mánaða
fresti sátu ráðherrar á neyðarfundum með ráðgjöfum sínum og
sérfræðingum til að að koma í veg fyrir kollsteypu í þjóðar-
búskapnum eins og frægt hefur orðið. Verkföll og vinnudeilur
voru daglegt brauð. Ástandið skánaði á seinni hluta níunda áratug-
arins en það var ekki fyrr en á hinum tíunda sem þáttaskil urðu og
óstöðugleikinn var að baki. Þau tímamót eru í sjálfu sér ekki Davíð
Oddssyni og störfum hans að þakka. Þjóðarsáttin á vinnumarkaði
1990, aðildin að Evrópska efnahagssvæðinu og breytingar á
innviðum og umgjörð efnahagskerfisins réðu úrslitum. Framlag
forsætisráðherra fólst í að leiða stjórnfestu og skynsemi til önd-
vegis samtímis hinum miklu þjóðfélagsbreytingum.
Í þessu sögulega ljósi eru atburðirnir að undanförnu eins og
stílrof í miklu og góðu bókmenntaverki. Eðlilegt er að menn velti
því fyrir sér hvers vegna þetta hefur gerst. Ekki er víst að svarið
fáist með því að einblína á þau mál sem verið hafa í brennidepli
þótt hluti skýringarinnar liggi þar. Meiri ástæða er til að ætla að
stjórnsemin, sem nauðsynleg var í upphafi, hafi smám saman
breyst í svo þrákelknislegt og jafnvel þrúgandi ráðríki foringja-
stjórnmála að þjóðinni hafi verið farið að líða illa. Enginn vill
afturhvarf til ráðleysis og óvissu stjórnmála og efnahagsmála
áttunda og níunda áratugarins. En stjórnlyndið, sem við erum nú
vitni að, og fylgifiskur þess, hugmyndalegt einlyndi, er satt að
segja engu betra. Það er þjóðarnauðsyn að af þessari óheillabraut
verði snúið hið fyrsta. Forystumenn ríkisstjórnarinnar þurfa að
gæta sín á því að vanmeta ekki aðstæðurnar; óróinn að undanförnu
er áreiðanlega ekki gárur á yfirborðinu heldur vitnisburður um
þunga undiröldu óánægju í þjóðfélaginu. ■
15. júlí 2004 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Ókyrrðin og ójafnvægið í íslenskum
stjórnmálum á sér ekki hliðstæðu.
Þung undiralda
Styrr um stjórnarskrá
ORÐRÉTT
Takk fyrir, Davíð!
En við áhorfendur bíðum spenntir
leiksloka enda hefur ríkisstjórnin
sem betur fer forðað okkur frá því
að taka afstöðu í þessu máli í kjör-
klefanum.
Þorkell Sigurlaugsson um fjölmiðla-
lögin og þjóðaratkvæðagreiðsluna.
Viðskiptablaðið 14. júlí.
Enginn höfðingi
Ég sagði, þegar hlátrinum og hrist-
ingnum lauk: „Ólafur minn! Þú get-
ur ekki haldið því fram að ég sé
nein höfðingjasleika. Þá sæti ég nú
einhvers staðar annars staðar en
hér hjá þér!“
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
bregst við ummælum Ólafs Hannibals-
sonar, sem sem kallað hafði hann
höfðingjasleikju. Morgunblaðið 14. júlí.
Þola ekki gagnrýni
Forsætisráðherra, Davíð Oddsson,
hreytir ónotum í alla sem leyfa sér
að gagnrýna hann og ég fæ ekki
betur séð en Morgunblaðið taki
undir bæði í leiðaraskrifum og
Staksteinum sem að nýju hafa
vaknað til lífsins sem pólitískur
harðlínudálkur.
Ögmundur Jónasson alþingismaður.
Morgunblaðið 14. júlí.
Sérstæk aðstoð
Reyndar bíða fjölmörg mikilvæg
mál hins nýja menntamálaráðherra.
[...] Ég á til dæmis strák sem er ný-
lega orðinn fimm ára og þráir að
læra að lesa.
Illugi Jökulsson ritstjóri.
DV 14. júlí.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Enginn vill afturhvarf til ráðleysis og óvissu stjórn-
mála og efnahagsmála áttunda og níunda áratugar-
ins. En stjórnlyndið, sem við erum nú vitni að, og fylgifiskur
þess, hugmyndalegt einlyndi, er satt að segja engu betra.
,,
Í DAG
RÉTTARRÍKIÐ OG
STJÓRNARSKRÁIN
ÞORVALDUR
GYLFASON
Þess varð ekki vart,
að lögfræðingar eða
stjórnmálamenn drægju í
efa rétt forseta Austurríkis
til að synja ráðherraskipun
staðfestingar, enda á forset-
inn aðild að framkvæmdar-
valdi skv. stjórnarskrá lands-
ins líkt og hér heima.
,,
degitildags@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablað-
inu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn
greiðslu sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871