Fréttablaðið - 31.07.2004, Blaðsíða 12

Bloggað fyrir Kerry
Bloggið á netinu sækir sífellt í sig veðrið.
Nýjasta dæmið er staða bloggara á flokks-
þingi demókrata í Bandaríkjunum í vik-
unni. Í blaðamannastúkunni sat á fjórða
tug bloggara við hlið fréttamanna frá
hefðbundnum fjölmiðlum. Sjónarhorn
þeirra var oft annað en fréttamanna og
undantekningarlaust lýstu
þeir mjög ákveðnum skoð-
unum á því sem þeir heyrðu
og sáu. Flestir blogg-
arnir eru vinstri
sinnaðir stuðnings-
menn Johns Kerry.
Þó að bloggið hafi
færri lesendur en
hefðbundnir fjölmiðl-
ar er um mikilvægan
markhóp að ræða. Sá bloggaranna á
þinginu sem mest er lesinn á heima á
slóðinni dailykos.com og eru lesendur
hans um 150 þúsund á degi hverjum.
Brittanica fær samkeppni
Alfræðiritið Encyclopaedia Brittanica er
aðgengilegt á netinu. Þar má lesa um eitt
hundrað þúsund greinar um hin aðskilj-
anlegustu efni. Greinarnar eru samdar af
sérfræðingum í hverri grein og eiga að
vera mjög ábyggilegar. Aðgangur að vef-
síðunni kostar 60 dollara á ári. Íslending-
ar hafa frjálsan aðgang fyrir frumkvæði
Björns Bjarnasonar meðan hann var
menntamálaráðherra. Greiðir ríkið ákveð-
na upphæð fyrir alla og tryggir þannig að-
ganginn. Hefur það komið sér vel fyrir
námsfólk við ritgerðarsmíð og aðra sem
þyrstir í fróðleik. Nú hefur Brittanica feng-
ið samkeppni frá vefriti sem kallað er
Wikipedia, en þar er að finna greinar og
fróðleik í sama stíl, nema hvað vefritið er
ókeypis og greinarnar eru þrisvar sinnum
fleiri, á fimmtíu tungumálum og allar
samdar af áhugafólki (sem margt er þó
sérfræðingar). Enginn ritstýrir heldur hef-
ur vefurinn orðið til í gagnvirku samspili
hundruð þúsunda notenda.
Reiðir vefurinn sig á leiðrétt-
ingar áhugasamra ef villur
slæðast inn. Deilt er um
hvort Wikipedia geti
talist áreiðanleg heim-
ild en engin spurning
er um vinsældirnar því
gestir eru nærri níu
milljónir á dag.
Kosningar hafa verið ofarlega á
baugi að undanförnu í umræðum
manna á millum. Þannig lenti ég í
karpi nokkru nýlega við miðaldra
konu í heita pottinum. Hún taldi öll
tormerki á því að efna til þjóðarat-
kvæðagreiðslu. Þjóðin hefði bein-
línis ekki þroska til þess að kryfja
eitthvert ákveðið mál til mergjar
og kveða upp úrskurð í því. Þetta
fjölmiðlamál til dæmis: Hefðu ekki
kannanir sýnt að bara þriðjungur
hefði kynnt sér málið? Það sýndist
einfalt en væri samt svo flókið að
almenningi væri ofviða að botna í
því. Værum við ekki að ráða menn
í vinnu á fjögurra ára fresti, sem
við treystum til að vinna svona
verk fyrir okkur? Fulltrúalýðræðið
væri meginstoð okkar stjórnskipu-
lags. Á þingi væru sérfróðir menn
um verklag, vinnubrögð og pólitísk
vandamál. Þeir menn réðu fram úr
þessu, þannig að við þyrftum ekki
að leiða hugann að því en gætum
snúið okkur að geðþekkari hugðar-
efnum, skroppið til sólarlanda,
skellt okkur í stangveiði, þust út á
golfvellina, sleikt sólskinið í sum-
arbústaðnum.
Einn pottverja spurði konuna
hvort nokkur leið væri að treysta
þroska kjósenda til að velja okkur
þingmenn, ef þeim væri ekki
treystandi til að kynna sér nægi-
lega eitt afmarkað mál! Þá kom í
ljós að konan treysti þeim í raun
heldur ekki til þess; flestir færu
þeir bara eftir útliti og fagurgala!
Við svo búið var málið tekið af
dagskrá og tekið upp léttara hjal.
Þessar umræður rifjuðu upp
fyrir mér einn þátt hins nýaf-
staðna fjölmiðlamáls. Stjórnar-
sinnar héldu því sem sagt fram, að
með því að fresta gildistöku fjöl-
miðlalaganna fram yfir næstu
þingkosningar, væri verið að bera
þau undir þjóðina með sama hætti
og í þjóðaratkvæðagreiðslu, leggja
málið í dóm kjósenda! Hvað sem
segja má um þroska kjósenda, ber
þessi röksemdafærsla ekki vitni
um mikinn þroska ráðamanna. Í
fyrsta lagi hefði afleiðing þessa
orðið sú, eins og Kristinn H. Gunn-
arsson benti á, að Framsókn hefði
gengið til kosninga tengd Sjálf-
stæðisflokknum órjúfandi bönd-
um, án þess það hefði verið svo
mikið sem rætt í nokkrum valda-
stofnunum flokksins.
En í öðru lagi lýsir það „grund-
vallarmisskilningi að leggja þing-
kosningar að jöfnu við þjóðarat-
kvæðagreiðslur“, eins og fram
kom í áliti því sem Þjóðarhreyfing-
in sendi allsherjarnefnd Alþingis. Í
Alþingiskosningum er verið að
velja fulltrúa á þjóðþing á grund-
velli almennrar stefnu í málaflokk-
um eins og fjármálastefnu ríkisins,
velferðarmálum, menntamálum og
utanríkismálum.
„Þjóðaratkvæðagreiðsla um
einstök mál,“ segir áfram í álitinu,
„þarf ekki að varða slíka almenna
stefnu og varðar alls ekki kjör full-
trúa á þjóðþing. Þvert á móti er til-
gangur þjóðaratkvæðagreiðslu sá
að taka út einstök mál til þess að
þjóðin geti úrskurðað um þau
beint. Það er því hugtakaruglingur
að slá saman þjóðaratkvæða-
greiðslu og almennum þingkosn-
ingum og halda því fram að þjóðin
úrskurði um tiltekið mál í þing-
kosningum.
Þetta er reyndar slíkur grund-
vallarmisskilningur að hann kemur
flestum borgurum, leikum sem
lærðum, jafnmikið á óvart. Þeir
sem þetta skrifa þekkja engin dæmi
þess úr rúmlega 200 ára sögu al-
mennra þingkosninga að því hafi
verið haldið fram að almennar þing-
kosningar jafngildi þjóðaratkvæða-
greiðslu um eitt tiltekið mál, sem
alls ekki er borið upp sérstaklega í
þingkosningunum. Til að árétta
þetta enn frekar er vert að huga að
því að með lýðræði er jafnan átt við
annað af tvennu. Annars vegar er
átt við aðferð til að taka bindandi
hópákvarðanir þar sem aðilar máls-
ins eru ósammála, hins vegar er átt
við stjórnskipulag sem einkennist í
vestrænum ríkjum samtímans m.a.
af þrískiptingu ríkisvaldsins og til-
teknum frelsisréttindum eins og
tjáningarfrelsi og prentfrelsi. Einn
meginþáttur slíks lýðræðislegs
stjórnskipulags er löggjafarsam-
koman. Á Íslandi er sá háttur hafð-
ur á, að til löggjafarsamkomu er
kosið á fjögurra ára fresti og eru
slíkar kosningar því fyrst og fremst
hluti af hinu lýðræðislega stjórn-
skipulagi. Þjóðaratkvæðagreiðsla
um einstök mál (t.d. á grundvelli 26.
gr. stjórnarskrárinnar) er hins veg-
ar ekki hluti af hinu lýðræðislega
stjórnskipulagi (sem sést best á því
að það hefur haft sinn gang án
slíkra kosninga í 60 ár) heldur að-
ferð til að taka milliliðalausa, bind-
andi ákvörðun um tiltekið mál.“
Loks er ótækt að leggja þjóðar-
atkvæðagreiðslu að jöfnu við þá
reglu að samþykki tveggja þinga
þurfi til að stjórnarskrárbreyting
geti tekið gildi. Í fyrsta lagi er þing
rofið og efnt til kosninga þegar í
stað eftir samþykkt stjórnarskrár-
breytingar, en í tilfelli fjölmiðla-
frumvarpsins áttu að líða tæp þrjú
ár þar til um það yrði kosið! Í öðru
lagi er þing kosið á nýjan leik til að
uppfylla það skilyrði að tvö þing
samþykki stjórnarskrárbreytingu.
Kosningarnar geta því ekki einu
sinni talist þjóðaratkvæðagreiðsla
um breytingarnar. Sennilega væri
því viturlegra í framtíðinni að efna
til sérstakrar þjóðaratkvæða-
greiðslu um stjórnarskrárbreyt-
ingar, eins og gert var um lýðveld-
isstjórnarskrána 1944. ■
Þ egar listinn yfir skatthæstu einstaklingana er skoðaður er aug-ljóst að eignatekjur ráða mestu um skattgreiðslur þessa hóps.Skattarnir endurspegla ekki launatekjur þess. Þeir sem borga
hæstu skattana hafa selt eignir með hagnaði. Birting skattskráa vekur
árlega upp umræðu um tekjuskiptingu í samfélaginu en í ljósi sífellt
meira vægis eignatekna er ólíklegt að hefðbundnar aðgerðir til kjara-
jöfnunar muni lækka tekjur skattakónganna. Tekjur þeirra ráðast af
verði á eignum – verðbréfum, fasteignum, landi og kvóta – en verð á
þessum eignum ræðst af framboði og eftirspurn á markaði. Til að hefta
slíka tekjumyndun þyrftum við því að yfirgefa markaðshagkerfið.
Það er á vissan hátt ánægjulegt við listana sem birtir voru í gær að
kvótaeigendur eru ekki eins áberandi á þeim og oft áður. Það er þó auð-
séð að kvótasala hefur aflað stórum hópi á þessum listum góðra tekna
á síðasta ári. Munurinn á kvóta og öðrum eignum er að kvótaeignin
varð til í einskonar happadrætti ríkisins; þar sem tiltölulega litlum
hópi var gefinn eignarréttur yfir auðlindum hafsins. Kosturinn við
slíkt fyrirkomulag var talinn vera sá að með henni væri hægt að
byggja upp skynsamlegri nýtingu á þessum auðlindum. Kenningin var
sú að menn færu betur með eigin eignir en annarra – eða það sem
enginn ætti. Ókosturinn sem fylgdi var óréttlætið sem fólst í því að til-
tölulega fámennum hópi manna var falin án nokkurs endurgjalds eign
sem nú er nokkur hundruð milljóna króna virði. Fylgjendur kvótans
hafa haldið því fram að sætta megi sig við þennan ókost þar sem kost-
irnir við eignarrétt á kvóta séu meiri fyrir samfélagið. Reynslan hefur
sýnt að stór hluti þeirra sem fengu kvótann gefins hefur þegar selt
hann. Útgerðarmönnum var stillt upp frammi fyrir tveimur kostum:
Annars vegar að reka áfram fyrirtæki sín og byggja upp eignir sínar í
nýju umhverfi en hins vegar að selja kvótann og fá strax greiddan
margra ára ávinning af rekstrinum. Það hefði verið undarlegt ef flestir
útgerðarmannanna hefðu ekki tekið seinni kostinn. Þótt sá fyrri sé
ábyrgur og aðdáunarverður þá er sá seinni eiginlega mannlegri.
Vegna gagnrýni ýmissa aðila á kvótakerfið brugðust stjórnvöld
aldrei við þessum ágalla á kvótakerfinu. Þau töldu það andstætt hags-
munum sínum að beina sjónum fólks að skyndilegum gróða fámenns
hóps og þar með helstu göllum kerfisins. Þau áttu fullt í fangi með að
verja þá hluti kerfisins sem þau skilgreindu sem kosti.
Það má jafnvel segja að stjórnvöld hafi ýtt útgerðarmönnum út í
kvótasölu. Til að örva sparnað ákváðu stjórnvöld að hafa eignatekjur
skattfríar lengst af og loks í lægra skattþrepi en launatekjur. Hagnað-
ur einstaklinga af sölu á útgerðarfélögum með kvóta var því lengi vel
skattfrjáls en ber í dag 10 prósenta skatt. Á sama tíma greiða fyrirtæki
18 prósenta skatt og einstaklingar tæplega 39 prósenta. Ef verð á kvóta
er hátt og ekki þess bjartara framundan í rekstri útgerða er næsta
óskynsamlegt fyrir útgerðarmanninn að selja ekki sem fyrst.
Þótt fiskurinn í sjónum hafi verið skilgreindur sem þjóðareign þá
var hann ríkiseign á sama hátt og lendur ríkisins eða fyrirtæki sem
hafa verið byggð upp fyrir skattfé og rekin af ríkisvaldinu. Þegar litið
verður yfir efnahagsstefnu íslenskra stjórnvalda undanfarna áratugi
mun einkavæðing ríkiseigna án efa verða talin mikilvægasta og áhrifa-
mesta aðgerðin. Án efa verður deilt um verð á tilgreindum eignum sem
voru seldar og hvort stjórnmálatengslum kaupenda hafi verið leyft að
skerða hagsmuni ríkissjóðs. En sala á einstökum fyrirtækjum – jafnvel
eins mikilvægum og viðskiptabönkunum – mun blikna við hliðina á
einkavæðingu kvótans. Sem einkavæðing var kvótakerfið undarlega
kæruleysisleg aðgerð og ekki er hægt að sjá að stjórnvöld hafi leyft sér
að hugsa fyrir afleiðingar hennar.
Framundan er sala á Símanum. Búast má við að hún fari fram sam-
kvæmt eðlilegum viðskiptaháttum til að gæta réttlætis og vernda hags-
muni ríkissjóðs.■
31. júlí 2004 LAUGARDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Áhrifa gjafakvótans má enn sjá á skattskrám.
Kæruleysislegasta
einkavæðingin
Þjóðaratkvæði og þingkosningar
ORÐRÉTT
Skemmtileg smíð
Þú virðist vera í góði formi þessa
dagana. „Ég er smíðaður til þess.
Nóg er af leiðindapúkunum.“
Árni Johnsen, fyrrv. alþingismaður,
syngur Brekkusönginn á þjóðhátíð
í Eyjum um helgina.
DV 30. júlí.
Frádráttarafl
Frasar á borð við „dagskrá fyrir
alla fjölskylduna“ og „af nógu er
að taka fyrir alla aldurshópa“
fæla mig frá.
Inga Rún Sigurðardóttir blaðamaður, sem
finnst útihátíðir yfirhöfuð plebbalegar.
Morgunblaðið 30. júlí.
Ekki fagnaðarefni
Fáir aðrir en hörðustu frjáls-
hyggjumenn halda því fram af
alvöru að íbúum þriðja heims-
ins beri að taka hnattvæðing-
unni fagnandi. Nema það sé
sérstakt fagnaðarefni að fá að
eyða ævinni í að strita myrkr-
anna á milli, gjarnan við ömur-
legar aðstæður, við framleiðslu
á vörum sem Vesturlandabúar
girnast.
Elva Björk Sverrisdóttir blaðamaður.
Morgunblaðið 30. júlí.
Kynsvall kratanna
Sósíaldemókratar hafa snúist
svo gjörsamlega gegn uppruna
sínum, segir einn forystu-
manna andófsins [gegn Ger-
hard Shröder í þýska jafnaðar-
mannaflokknum] að það er
sem við sjáum páfann í Róm
hvetja lýðinn til að leggjast í
kynsvall.
Árni Bergmann, fyrrv. ritstjóri
Þjóðviljans, í heimsmálapistli.
DV 30. júlí.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Vinningar verða afhentir hjá BT Smáralind. Kópavogi.
Með því að taka þátt ertu kominn í SMS klúbb. 99 kr/skeytið
MIÐI Á 99KR?
11. HVER VINNUR
SENDU SMS SKEYTIÐ BT FBG Á NÚMERIÐ
1900 OG ÞÚ GÆTIR UNNIÐ.
VINNINGAR ERU:
MIÐAR Á MYNDINA · BOLIR · VHS OG DVD MYNDIR
FULLT AF GRETTIR VARNINGI · HÚFUR · MARGT FLEIRA
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablað-
inu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn
greiðslu sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Í DAG
ÞJÓÐARATKVÆÐA-
GREIÐSLUR
ÓLAFUR
HANNIBALSSON
Þetta er reyndar slíkur
grundvallarmisskiln-
ingur að hann kemur flestum
borgurum, leikum sem lærð-
um, jafnmikið á óvart. Þeir
sem þetta skrifa þekkja engin
dæmi þess úr rúmlega 200 ára
sögu almennra þingkosninga
að því hafi verið haldið fram
að almennar þingkosningar
jafngildi þjóðaratkvæða-
greiðslu um eitt tiltekið mál.
,,