Fréttablaðið - 04.08.2004, Blaðsíða 16

Hverjar eru tekjurnar?
Frjáls verslun hefur birt lista yfir áætlaðar
tekjur þúsunda Íslendinga. Ritstjóri
blaðsins, Jón G. Hauksson, sagði í út-
varpsviðtali að upplýsingar blaðsins end-
urspegli ekki endilega tekjur fólks. Blaðið
birtir einungis upplýsingar um launatekj-
ur en ekki fjármagnstekjur. Ritstjórinn
sagði sjálfur að margir ríkir
kjósi að fá megin-
hluta teknanna
sem fjármagns-
tekjur enda
langtum lægri
skattar greiddir af
þeim tekjum. Svo
endaði hann með að
segja að skattar séu
áætlaðir á marga, þar
á meðal Jón Ólafsson svo það er ólíklegt
að hann hafi haft sjö milljónir á mánuði,
þó líti út fyrir að svo hafi verið.
Að mæta
Þeir þingmenn og ráðherrar sem ekki
mættu til embættistöku forseta hafa
gefið mismunandi ástæður fyrir fjarveru
sinni. Sumir voru veikir og ekkert er við
því að gera. Aðrir voru í embættiserind-
um erlendis en flestir voru uppteknir við
annað, misléttvægt. Það blasir við að
fjöldi þingmanna og nokkrir ráðherrar
kusu að vera ekki við embættistökuna
til að sýna andstöðu sína við forsetann.
Það þekkja allir að þurfa að mæta í ein-
staka veislur og á tímamót í lífi fólks þó
svo að það sé ekki alltaf skemmtilegt og
spennandi. Kurteisir mæta.
Tíu ára gamall
Aðalbíll forsetaembættisins er orðinn
tíu ára og ekinn um 200 þúsund kíló-
metra. Embættið á annan bíl, sá er orð-
inn fjórtán ára. Þetta
ber glæst vitni um
nýtni og nægju-
semi. Svo má
spyrja hvort
embættið eigi
að hafa glæsi-
kerru til afnota
þegar mikið
liggur við.
Ég man ekki eftir að öfunda nema
tvo menn af vinnunni þeirra. Öðr-
um manninum var borgað stórfé
fyrir að hugsa. Ekki var til ann-
ars ætlast af honum en að hann
gerði mönnum viðvart þegar hon-
um datt eitthvað sniðugt í hug.
Þessi maður kemur raunar ekki
meira hér við sögu. Hinn maður-
inn, blaðamaður að atvinnu, hafði
þann starfa sumarlangt að ferð-
ast um Evrópu í leit að besta
kaffibolla í heimi. Hann tók sér
góðan tíma til ferðalaga um
Frakkland, Spán og Austurríki en
auðvitað fór mestur tími í vett-
vangsrannsóknir á Ítalíu. Sjálfur
hef ég löngum haldið því fram að
kaffið á venjulegri ítalskri bens-
ínstöð sé betra en kaffið á flest-
um fimm stjörnu hótelum um
norðanverða álfuna. Svo fór líka
að maðurinn fann besta kaffibolla
í heimi á veitingastað á Ítalíu.
Þetta var í borginni Tríest austast
á Norður-Ítalíu. Ég var búinn að
gleyma nafninu á veitingastaðn-
um þegar ég átti leið um Tríest
núna um daginn. Mig rámaði í
eitthvert nafn, en það reyndist
ekkert hjálplegra en að muna
suma tölustafina í símanúmeri.
Leitin að kaffinu góða í þessari
sérstæðu og undarlega melankól-
ísku borg stóð því lengi dags og
hafði það helst í för með sér að
um nóttina lá ég andvaka og með
brjóstsviða.
Það var erfitt að hugsa um
nokkuð annað en kaffi þessa nótt,
enda fann ég fyrir þeim drykk í
hálsinum með reglulegu millibili.
Í stað þess að telja kaffibaunir
reyndi ég að beina hugsuninni
inná sem syfjulegastar brautir og
þá urðu auðvitað fyrst fyrir dag-
leg viðfangsefni á skrifstofunni.
Og þar var svo sem af nógu að
taka. Eitt er að alþjóðleg viðskipti
með kaffi eru orðin svo mikil að
þau eru meiri en viðskipti með
nokkra aðra hrávöru, að olíu und-
anskilinni. Annað er sú undarlega
staðreynd að sigurför kaffisins
um víða veröld á síðustu árum
hefur verið leidd af þjóð sem þar
til fyrir skemmstu bjó til versta
kaffi í heimi. Engar alþjóðlegar
keðjur eru til af ítölskum kaffi-
húsum en í hundrað löndum og
þúsund borgum heimsins má hins
vegar finna bandarísk kaffihús
eins og Starbucks. Þetta minnir á
þau sannindi um atvinnulíf sam-
tímans að snilli við markaðssetn-
ingu er oft ábatasamari en þekk-
ing á framleiðslu.
Það var hins vegar annað með
þessi kaffiviðskipti sem reyndist
áleitnara. Þegar menn kaupa sér
kaffibolla á Íslandi geta þeir búist
við að framleiðendur kaffisins fái
í sinn hlut innan við eina krónu af
þeim þrjúhundruð krónum sem
þeir greiða fyrir bollann. Upp-
hæðin sem fer í að borga fyrir
sjálft kaffið er svo lítil að eftir af-
nám auranna ræður íslenskur
búðarkassi ekki við hana. Ef
menn kaupa kaffipakka úti í búð
mega þeir reikna með að innan
við tuttugasti hlutinn af verðinu
endi hjá framleiðendum kaffisins.
Þá er ég að tala um fólkið sem á
akrana, ræktar kaffið, tínir baun-
irnar, sorterar þær, flytur og
pakkar þeim í sekki.
Kaffið hefur farið slíka sigur-
för um heiminn á síðustu árum að
víðast hvar á jörðinni geta menn
nú setið á góðum kaffihúsum, val-
ið eftir smekk á milli úrvalsteg-
unda af kaffi frá ólíkustu heims-
hornum og rætt sín á milli með
notalegum yfirlætissvip um mun-
inn á eþíópísku Yrgacheffe og
Bláfjallakaffi frá Jamaica. Engu
að síður lifa flestir þeirra sem
koma nálægt ræktun á kaffi tví-
sýnu lífi í hreinni örbirgð og
stundum röngu megin við hungur-
mörkin. Og ástandið fer versn-
andi. Hungur og skelfing ríkir í
kringum kaffiplantekrur í Suður-
Ameríku, Afríku og sums staðar í
Asíu.
Ástæðan fyrir þessu er ein-
faldlega sú að meira er framleitt
af kaffi en heimsbyggðin drekk-
ur. Fæstir þeirra sem rækta kaffi
geta heldur fundið landi sínu
ábatasamara hlutverk. Verð á
hráefnum, ekki síst matvöru, hef-
ur farið lækkandi um langt skeið,
þótt vaxandi eftirspurn frá Kína
hafi nú hleypt lífi í markaði fyrir
nokkrar tegundir af hrávöru. Fátt
er til ráða fyrir kaffibændur,
kvótakerfi og verðsamráð hafa
virkað illa og stórfyrirtækin sem
kaupa kaffið ráða verðinu vegna
offramleiðslu. Við gerum bænd-
unum örugglega ekki greiða með
því að hætta að drekka kaffi eða
með því að heimta hindranir í
milliríkjaviðskiptum. Við getum
leitað að kaffi frá litlum framleið-
endum sem borga smábændum
viðunandi verð en engin lausn er
einföld. Við megum hins vegar
oftar muna það undarlega lán,
sem sem skilaði okkur, hrávöru-
framleiðendum við ysta haf, á
betri enda viðskiptakeðjunnar. ■
Þ að eru líklega flestir sammála því að ekkert geti komið í veg fyr-ir frjálsa verslun með landbúnaðarvörur. Íslensk stjórnvöld getatafið þróun í þessa átt en þau geta ekki stöðvað hana. Niðurstað-
an er því ljós þótt enn sé óljóst hversu langan tíma það taki að ná henni.
Af ummælum Guðna Ágústssonar landbúnaðarráðherra undanfarna
daga má hins vegar ráða að nokkur vilji sé til þess innan ríkisstjórnar-
innar að verjast þessum fyrirsjáanlegu breytingum sem lengst. Þótt
enginn trúi því lengur að hægt sé að einangra íslenskan landbúnað frá
veröldinni vill Guðni augljóslega verja vígið eins lengi og kostur er.
Hann virðist meta það sem ávinning fyrir íslenskan landbúnað og þá
sem við hann starfa að fresta yfirvofandi breytingum sem lengst.
Er þetta skynsamleg afstaða? Hefur fólk yfirleitt hag af því að
fresta því sem verður ekki forðað? Það á vissulega við þegar núverandi
ástand er án efa gott og það sem tekur við óvéfengjanlega vont. Eða þá
ef þekking okkar á næsta þrepi er svo veik að við getum ekki metið
kosti þess að komast þangað. Af þessum sökum viljum við til dæmis
lifa sem lengst þótt við vitum að dauðinn verður ekki umflúinn. En sú
breyting sem er fyrirsjáanleg í íslenskum landbúnaði er ekki þessarar
ættar. Núverandi ástand er alls ekki gott og það er ekkert sem segir að
frjáls verslun með landbúnaðarvörur muni ekki hafa jákvæðar afleið-
ingar fyrir landbúnaðinn – að ekki sé talað um þá sem byggja afkomu
sína á honum í dag.
Núverandi landbúnaðarkerfi getur af sér dýrar vörur fyrir neytend-
ur. Þrátt fyrir kostnað neytenda hefur kerfið ekki tryggt bændum góða
afkomu. Þvert á móti hafa þeir þurft að sætta sig við bág kjör – jafnvel
svo bág að þeir geta ekki framfleytt fjölskyldum sínum af búrekstrin-
um. Og bændur búa við veika afkomu þrátt fyrir að þeir séu styrktir
beint úr ríkissjóði – með skattfé almennings. Þótt Guðna Ágústssyni
þyki hlíðin fögur, mjólkin ljúf og kjötið bragðgott getur það ekki dreg-
ið dul á þá staðreynd að landbúnaðarkerfið er ákaflega vont. Ef við ætt-
um að finna því einhverja kosti væri sá helstur að það er jafnt vont við
alla: Bændur, neytendur og skattgreiðendur.
Frjáls verslun með landbúnaðarvörur mun hafa mikil áhrif á ís-
lenskan landbúnað en þó ekki meiri en frjáls verslun hefur haft á aðr-
ar atvinnugreinar. Íslenskur landbúnaður mun ekki sitja einn að ís-
lenska markaðnum heldur þarf hann að keppa við landbúnað annarra
þjóða. Hann mun þar njóta fjarlægðar. Þótt aðrar þjóðir geti framleitt
sumar vörur ódýrar mun mismunurinn tapast í flutningsgjöldum. En
aðrar greinar og einstaka bændur munu þurfa að láta í minni pokann
fyrir samkeppni að utan. En sumir bændur – og jafnvel heilu greinarn-
ar – munu eflast við samkeppnina og standa sterkari á eftir með hag-
kvæmari framleiðslu, betri vörur eða sterkari þjónustu. Framleiðslu-
og milliliðafyrirtækin verða hrakin í endurskipulagningu til að lækka
kostnað og bæta þjónustu. Á eftir munum við búa við öðruvísi landbún-
að – ekki bara að umfangi og verkefnum heldur landbúnað sem getur
staðið undir sér sjálfum en er ekki upp á stuðning landbúnaðar-
ráðuneytisins kominn.
Kannski er það það sem Guðni óttast og vill fresta sem lengst. ■
4. ágúst 2004 MIÐVIKUDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Á betri enda keðjunnar
ORÐRÉTT
Nei, ekki Hannes
Sakaður um að hafa stolið frá
Arnaldi.
Frétt um að sænskur metsöluhöfund-
ur hafi nýtt sér efnivið úr bók eftir
Arnald Indriðason.
Morgunblaðið 3. ágúst.
Skyldi þó ekki vera
Getur Long John Baldry verið
tannlæknir, sem Jakob Frímann
hitti fyrir tilviljun á flugvelli í
Suður-Afríku árið 1974?
Ívar Páll Jónsson blaðamaður skrifar
um listir og launmál.
Morgunblaðið 3. ágúst.
Trúlegt!
Líklegast er að þeir þingmenn
og ráðherrar, sem mættu ekki
…, hafi einfaldlega verið búnir
að ráðstafa sér með öðrum hætti
t.d. með því að eyða sumarleyfi
með fjölskyldum sínum. Svo er
auðvitað til í dæminu að ein-
hverjir þeirra hafi ekki átt „kjól“
til að klæðast við athöfnina.
Staksteinar afsaka fjarveru þing-
manna og ráðherra við embættistöku
forseta Íslands.
Morgunblaðið 3. ágúst.
Nokkur núll vantar
Svarthöfði vildi ólmur verða
skattakóngur og fá nafnið sitt
birt í fjölmiðlum. Vandinn er að-
eins sá að nokkur núll vantar á
tekjuhliðina til þess að draumur-
inn um athygli rætist.
Svarthöfði leggur orð í belg um
skattana.
DV 3. ágúst.
Alvara lífsins í 7 ára bekk
Það verður gaman að byrja í
skólanum en auðvitað verður
þetta erfiðara en í fyrra. Nú er
ég nefnilega að fara í annan
bekk.
Anna Kolbrún Lárusdóttur byrjar í
öðrum bekk Engjaskóla í haust.
DV 3. ágúst.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Þótt Guðna Ágústssyni þyki hlíðin fögur, mjólkin
ljúf og kjötið bragðgott getur það ekki dregið dul
á þá staðreynd að landbúnaðarkerfið er ákaflega vont. Ef
við ættum að finna því einhverja kosti væri sá helstur að
það er jafnt vont við alla: Bændur, neytendur og skatt-
greiðendur.
,,
sme@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablað-
inu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn
greiðslu sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Í DAG
KAFFI
JÓN ORMUR
HALLDÓRSSON
Ef menn kaupa kaffi-
pakka úti í búð
mega þeir reikna með að
innan við tuttugasti hlutinn
af verðinu endi hjá fram-
leiðendum kaffisins. Þá er
ég að tala um fólkið sem á
akrana, ræktar kaffið, tínir
baunirnar, sorterar þær, flyt-
ur og pakkar þeim í sekki.
,,
Landbúnaðarráðherra virðist vilja fresta sem lengst
fyrirsjáanlegu frelsi í verslun með landbúnaðarvörur.
Frjáls verslun for-
senda sjálfstæðs
landbúnaðar