Tíminn - 10.09.1972, Síða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 10. september 1972
Helgi H. Jónsson:
VANGAVELTUR Á
FERÐ UM EYJAFJÖRÐ
Þaft er oft erfitt aft fella óhlut-
drægan dóm um |)á atburAi, scm
nálægir eru i tima og rúmi. ViA
miklum ósjaldan fyrir okkur
liismiA og hégóniann, en gcrum
litió úr þeim alvikum sumum,
sem siftar ilraga hvaó mcstan dilk
á eftir sér. I>etta er ofur eólilegt
og lilýtur raunar svo aft vcra, þvi
aA l'æstum er okkur sú skarp-
skyggni gefin, aft vió sjáum öllu
meira en skil lianda okkar, þegar
vift paufumst áfram æviskeiftift.
Stundum er atburftarásin þó
svo stórbrotin, aft engum dylst.
Þegar timar lifta l'ram, og sagn-
Iræftingar taka aft rýna i lslands-
sögu siftastliftinna áratuga,
verftur dómur þeirra aft verki
loknu liklega sá, aft sjaldan hal'i
orftift önnur eins umskipti i lifi
þjóftarinnar og á og upp úr strifts-
árunum siftustu. Kram aft þeim
tima halfti islenzkl mannlif um
langan aldur veriö stórtiftindalitift
af þvi tagi sem þá varö, falliö
l'ram sem hóglát ellur og aft
mestu án óvæntra straumhnúta
og iftukasta, þótt ýmislegt leynd-
ist i djúpinu, og þvi hel'fti sumu
sjáll'sagt skotift upp fyrr eða
siðar.
☆ Ankannalegasta
hlutfall
í veröldinni
En aft strifti loknu, stöndum vift
allt i einu meft lullar hendur fjár
og nýjar og stórvirkar vélar og
tækni, sem við þekktum ekki
áftur. Fólksstraumurinn til
Keykjavikur strikkar svo, að nú
mun tæpast unnl að finna nokkurt
land, þar sem ibúaljöldinn skipt-
ist eins ankannalega og á tslandi.
Sumir flytja i sjálfviljugu gullæfti,
aðrir hikandi efta nauftugir.
Mestu skiptir þó sú hugarfars-
breyting, sem virftist hafa orftift
meft þjóðinni i þessum um-
brotum.
Það er kannski rangt aft likja
okkur vift afdalabörn, sem aldrei
hafa kynnzt öðrum gullum en
heimafengnum leggjum og horn-
um, en eru svo allt i einu og óvænt
leidd inn i verzlun, sem full er af
dýrindis brúftum og bilum og leyft
aft hafa meft sér heim þaft sem
þau lystir, þvi aft blessuðum
börnunum er trúlega óréttur ger
meft þessari likingu. Þau hel'ðu
sennilega farift skynsamlegar aft
ráði sinu og valift gætilegar en
meginhluti þjóftarinnar hefur
gert undanfarna áratugi, þegar
auftnum hefur mikinn part verið
fargað fyrir alls kyns prjál og
óþarfa.jafnótt og hans hefur verift
ailaft, og þeir atvinnuvegir, sem
við eigum allt okkar undir, jafn-
framt verið riönir svo á slig, aft
þeir rifta til falls.
Jón Jóhannssoii á Skarfti i (írýtubakkahreppi, ásamt Iljördisi Sigurbjörnsdóttur, tengdadóttur sinni,
nieft verftlaunaskjöldinn.
Stóri-llamar i öngulsstaftahreppi. (lott dæmi um frábæra snyrtimennsku eyfirzkra bænda. —
l.jósmvnd: li.ll.J.
☆ Sjólfræði
einstaklingsins
mest blekking
Framleiðnin er uppistafta nú-
tima þjóftfélags, og þá er ekki nóg
að framleiða eins mikið og i
fyrra, hjólin verða að snúast enn-
þá hraðar, svo að gullkálfurinn
Hagvöxtur fitni. Þess vegna er
öllum tiltækum ráðum beitt til
þess að ginna fólk til þess að
kaupa. Minna máli skiptir, hvað
keypt er, og ekki hefur einni tilbú-
inni þörf fyrr verift fullnægt en
önnur er búin til. Mönnum er talin
trú um, að hlutirnir hafi gildi sem
slikir. Raunverulegt notagildi er
þó oft litift eða ekkert. Og áróður
prangaranna er svo snarpur, aft
énginn' er með öllu ósnortinn.
Sjálfræði einstaklingsins i þessu
efnier þvi i raun harla litið, ef aft
er gáð. Þetta einkenni hagkerfis-
ins verður aft hafa i huga, þegar
skoðuð eru viðbrögð okkar við
skjótfengnum grófta. Af þvi leiftir
auftvitað lika aft sjá má mörg
dæmi hins sama meftal annarra
þjóða, þótt þau séu ef til vill óviða
jafnauftsæ og hérlendis fyrir þá
sök, að hér urðu umskiptin svo
snögg og róttæk.
Þvi rennur mér þetta i hug, að
ég var nýlega á ferft um Eyja-
fjörð, þar sem flest stendur á
gömlum merg, án þess þó, að fólk
forsmái nýjar vélar og ný viðhorf
til manna og málefna.
☆ Þeir, sem minnst
hafa haggazt
Sveitafólkið er sennilega sá
hluti landsmanna, sem sizt hefur
látið haggast i sviptingum undan-
farinna áratuga. Ekki vegna
þess, að beinin i þvi séu sterkari
en i öftrum, heldur af hinu, aft þaft
stendur föstum fótum i gamalli og
rótgróinni menningu.
Þaft er mjög i móð hjá sumum
ibúum Reykjavikur hinnar meiri
að gera litift úr bændamenning-
unni, þótt nær enginn Reykvik-
ingur þurfi aft leita nema einn efta
tvo liði aftur i ætt sina til þess aft
hitta fyrir bændur. Stundum
l.itli-Arskógur á Arskógsströnd. Hingaft er fagurt heim aft lita. —
Sunnudagur 10. september 1972
TÍMINN
11
Ilallgrímur Aftalsteinsson og Magnea Garftarsdóttir I Garfti I
Öngulsstaftahreppi meft veröiaunalampa Búnaöarsambands
Eyjafjarftar. — Ljósmynd: II.H.J.
heyrir maftur þessa niðja bænda
nota köpuryrði af ýmsu tagi um
sveitafólk. Þeir tala þá um
sveitavarginn efta annað ámóta.
Enginn ætti þó aft taka þetta illa
upp, heldur virða þeim til vork-
unnar, er svo kemst aft orfti. Það
virftist mér nefnilega vera enn
eitt einkenni fólks, sem slitift
hefur verift af rót sinni og ekki
gefizt tóm til þess að fóta sig i
nýjum jarðvegi, að þvi hættir til
að gera sem minnst úr uppruna
sinum. Þarna bólar á sálrænum
örðugleikum hins nýorftna
borgarbúa, sem finnur til
öryggisleysis sins i umhverfi,
sem ekki er orftift honum eigin-
legt.
☆ Eyfirzk menning
og myndarskapur
En snúum okkur nú aftur að
Eyjafirfti og vikjum að eyfirzkum
myndarskap.
Þvi er auftvitað ekki að leyna,
að i Eyjafirði er viftast hvar gott
undir bú. En þaft er á hinn bóginn
ekki nóg, að landið leggi mönnum
upp i hendurnar, ef ekki fylgir
dugnaftur og áræði. Eyfirftingar
hafa verift hinir ötulustu við rækt-
un, eins og vifta má sjá þar um
sveitir. Það vekur til dæmis at-
hygli manns, þegar farið er um
Staftarbyggð, að þar eru samfelld
Ljósmynd: H.H.J.
tún Þveránna á milli. Svo sam-
felld ræktun um mikinn hluta
sveitar er sjaldgæf hérlendis.
Kýr eyfirzkra bænda eru líka
flestum kúm nythærri, en hitt er
þó meira um vert, aft mjólkin
flokkast vel. Það hefur nefnilega
verið landlæg plága á íslandi,
sem valdið hefur okkur stórtjóni,
aft einblina á afurftamagnið, en
skeyta minna um vörugæði. Ey-
firftingar taka hvort tveggja meft
i sina búreikninga.
Þeir binda þó ekki hugann vift
þaft eitt, sem gefur peninga i aftra
hönd. Heimamenn hafa óviða
komið upp jafnstórum og mörg-
um skógarspildum meft gróftur-
setningu eða þá friftun lands, þar
sem lifandi birkirætur leyndust i
jörftu, þótt enginn sproti kæmist
upp úr sverftinum vegna ágangs,
eins og gert var á Þelamörk.
☆ Verðlaun fyrir
sny rtimennsku
og umhirðu
Það lætur aft likum, aft menn
hirfta vel jarftir sinar i Eyjafirfti.
Búnaftarsamband Eyjafjarftar
hefur tekift upp þann sift aft verft-
launa þá, sem þykja bera af um
snyrtilega umgengni á jörðum
sinum. Verftlaunagripir eru
tvenns konar. Annars vegar
veggskildir, sem veittir eru til
eignar, og hins vegar farand-
gripur, fagurlega skorinn lampi,
gerftur af listamönnunum i Litla-
Arskógi, þeim Kristjáni Eldjárni
og Vigfúsi Hannessonum.
Þeim búnaftarsambandsmönn-
um hlýtur að vera vandi á hönd-
um, þegar velja skal þá bæi, sem
verðiauna á, þvi aft heita má
undantekning aft rekastá bæi, þar
sem ekki er allt snyrt og fágað.
Ekki gafst timi til þess aö skoða
nema fáa þessara verftlauna-
bæja. Nefna má til dæmis Litla-
Arskóg á Arskógsströnd, Stóra-
Hamar og Garft i öngulsstafta-
hreppi, Skarft i Grýtubakka-
hreppi og Stóra-Dunhaga i
Skriftuhreppi.
Allir eru þessir bæir, og raunar
þorri eyfirzkra bæja, fagurt og
eftirbreytnivert dæmi um eftli-
legan og sjálfsagftan myndarskap
fólks, sem býr aft gamalgróinni
bændamenningu eins og hún
gerist bezt og er i óslitnum tengsl-
um við fortiftsina, en kann lika aft
meta það og færa sér i nyt, sem
nútiminn hefur upp á aft bjófta.

UM VÖRÐUR
Þaft hefur verift haft eftir
Stephani G. Stephanssyni, aft
hann hafi einhverju sinni sagzt
vilja liggja á þeim bletti kirkju-
garfts. þar sem skemmst væri til
Islands. En þaft er bezt aft játa
þaft strax. aft undirrituftum hefur
ekki tekizt aft finna þessi ummæli
i bréfum skáldsins, þrátt fyrir
talsverfta leit.
En hvort sem þetta er rétt eftir
Stephani haft efta ekki, þá varft
raunin sú, aft hann var ekki graf-
inn i neinum kirkjugarfti, heldur i
eigin fjölskyldugrafreit, skammt
frá heimili sinu. Og reyndar gerfti
hann ýmsar ráftstafanir varftandi
legstaft sinn. Hann grunaöi, sem
lika reyndist rétt, aö landar hans
myndu vilja reisa honum bauta-
stein — og kveið fyrir þvi! Þaft er
‘gaman aft sjá hvaft hann hefur
sjálfur til þeirra mála aft leggja i
bréfi til trúnaftarvinar sins,
Baldurs Sveinssonar, rösklega
hálfu þriftja ári fyrir daufta sinn:
,,Hér lýk ég bréfi meö leyndar-
máli, einkamáli, sérvizkukreddu,
sem ég trúi þér til hvorki aft
hræftast né hneykslast á. Svo er
málift vaxift. aft ég er stundum aft
hugsa um aft hreiftra ögn um mig
hérna á árbakkanum (þvi aldrei
fer ég héftan alfari, og láti þess
langt aft bifta enn aft skipta mér i
tvö hornin, upp og niftur).
Þegar þar aft kemur, er ekki aft
vita, nema einhver hlemmi ofan
á leifar minar hér „stöng og
grýtu”, úr steini efta „steypu-
potti”. eftir þvi sem þá verftur
..lagift á". Slikt er bæfti of form-
legt, óþarft og of dýrt, eftir minu
skapi. Ég verft samt aö koma ein-
hverju i veg fyrir það.ef ég get.
Ég hef auga á islenzkri vöröu eöa
dysi. Hefi nóga hnöllunga i hana. i
ánni hérna. og steiniimift (con-
cretift) er ódýrt og haldgott... Ég
byggfti bæfti vörftur og dys heima,
en er ekkert upp meö mér af
sköpulagi þeirra, og hálfbúinn aft
gleyma þvi...
...Áletrun hef ég hugsaft mér:
Hér var
Stefán G.
Grafinn.”
Baldur Sveinsson brást hift
bezta vift þessari bón vinar sins,
svo sem auftráftift er af bréfum.
Nokkrum mánuftum siftar
skrifar Stephan honum aftur. og
hefur þá þetta aft segja: ,.Þú
heiur allt of mikift l'yrir þessari
sérvizku minni. Baldur. Aldrei
datt mér i hug. aft hún yrfti til þess
aft reka þig i svona mikla
..vörftu '-fyrirhöfn. en þökk fyrir
þaft sem komift er. og þaft sem i
vændum er. Jú satt er þaft. lagleg
..beinakerling" sæmir sér betur
en þessi Mosaheiftar-grjótgerftur.
þó gaman sé aft sjá hana samt —
en i öllum bænum! Gakktu ekki af
þér neina skó viftþetta þaft er ekki
svo áriðandi. bara eins konar
duttlungur....Þegar ég var í Vifti-
mýrarseli. hlóft ég og hélt vift
vörftu á mel austan vift þaft sem
var ..túnift”. andspænis húsa-
dyrum...Varftan var ennuppil917,
en biluft. Þorvaidur Arasen á
Viftimýri var meft mér og kvaftst
(óbeftinn) ætla aft láta hlynna aft
hrauknum. en hvort af varft, veit
ég ekki...
...Eitt verft ég aft segja þér: Ég
hló mig sælan aft þvi. sem þú
sagftir i bréfinu, aft þú hefftir verift
búinn aft gleyma þvi, aft Sunn-
lendingar hefftu aldrei kunnaft aft
hlafta vörftu. Ég hefi svo gaman
af norftlenzku drýgindaertninni
okkár nyrftringanna vift suftræn-
ingana. oft svo meinleysislega
meinlegri.”
Óskaplega hlýtur þaft aft hafa
verift gaman aft standa i bréfa-
sambandi vift Stephan G.! Jafn-
vel svo háalvarlegt viöfangsefni,
sem aft velja bautastein á sjálfs-
sin leifti, getur hann afgreitt meft
þvi aft kjósa sér heldur heiftarlega
beinakerlingu en einhverja Mosa-
heiftar-grjótgerfti. Hann talar lika
um vörftur almennt, og telur þær
mjög islenzkar og auk þess ,,ein-
kennileg og góft landamerki”.
Þegar hann svo hefur rætt þaft, og
l'leira i leiftinni,hrekkur allt i einu
á pappirinn — eins og fyrir ein-
skæra tilviljun: ,,Svona agar öllu
saman inni i hugans ruslakistu.
Þar mun fáum þykja gaman aft
þreifa niftur i myrkrin yztu”!
Er þetta annars ekki visa, heil
og fullsköpuft? Ójú. Ekki ber á
öftru. Og svo halda menn kannski,
aft Stephan hafi lamift og barift og
hamraft og hamazt i hvert skipti
sem hann orti. Hann kvaft aft visu
..stundum stirt", eins og Káinn
sagfti um hann forftum, en fráleitt
alltaf.
En þótt gamlir og nýir aftdá-
endur Stephans viti, aft alltof
mikift hefur verift gert úr stirðleik
ljófta hans, þá kemur það nú samt
skemmtilega á óvart aft rekast á,
inni i miðju sendibréfi, eftir hann
visu. sem svo nærri stendur hinu
mælta máli.
En snúum okkur aftur aft
vörftum.
Stephani varft ekki aft þeirri ósk
sinni, aft á legsteini hans stæftu
afteins fimm orft. Þar var .hann
borinn ráftum — sem betur fór.
Hitt þurfti hann ekki aft óttast, aft
þeir. sem bezt þekktu hann,
reiknuöu honum þaft til fordildar,
þótt hann vildi hafa nokkra hönd i
bagga um frágang legstaftar sins
— einmitt til þess aft koma i veg
l'yrir aft á hann yrfti hlaftift tildri.
1 upphafi þessa máls var frá þvi
sagt i afsökunartón. aft ekki heffti
tekizt ah finna óra'kar sannanir
fyrir þeim ummælum Stephans,
aft hann vildi þar i jörft liggja,
sem skemmst væri til lslands.
Segja má. aft þetta skipti ekki
heldur miklu máli. Vift vitum,
hvern hug Stephan bar til ætt-
jarftar sinnar og þurfum ekki
um þaft íleiri heimildir en vift
þegar höfum. Ef vift kunnum aft
meta verk hans. og ég tala nú
ekki um, ef vift berum gæfu til aö
eignast eitthvert brot af mann-
dómi hans og hugaríari, þurfum
vift ekki aft kvarta, þótt vift vitum
ekki upp á hár, hve margir kiló-
metrar eru frá yztu töngum ts-
lands aö leifti Klettafjallaskálds-
ins.
Minnisvarfti Stephans G. Stephanssonar. A helluna er letraft fæftingar-
og dánarár skáldsins, svo og hinar alkunnu línur úr kvæftinu Bræftra
býti: Aft hugsa ekki f árum, en öldum / að alheimta ei daglaun aft
kvöldum / því svo lengist mannsævin mest.
Enn fremur er þar f enskri þýftingu upphafið á kvæðinu „Þótt þú lang
förull legftir'.'Konurnar hjá minnisvarftanum eru Rósa dóttir Stephans
sem ein er á lifi barna hans, og Helga, dóttir Kósu.
Heimagrafreitur Stephans G. og fjölskyldu hans að Markerville.