Tíminn - 25.10.1972, Síða 13
Miövikudagur 25. október 1972
Fjárlag
Framhald af bls. 9.
Umræður um skattalögin
Þegar fjarlögin fyrir árið 1972
voru til afgreiðslu hjá háttvirtu
Alþingi fyrir siðustu áramót lágu
fyrir þinginu frumvörpin tvð um
breytingu á lögum um tekju- og
eignaskatt og um tekjustofna
sveitarfélaga. Þessi frumvörp
urðu þegar i upphafi mjög til um-
ræðu, hér á háttvirtu Alþingi og
siðan hafa skattalögin, sem af-
greidd voru i marz s.l. verið mjög
til umræðu manna á meðal og i
fjölmiðlum.
Mér þykir rétt við þetta tæki-
færi, að rifja þessi mál nokkuð
upp og geta um helztu þætti við
framkvæmd þeirra. Ég vil i upp-
hafi máls mins minna á það, sem
ég lagði áherzlu á i umræðum um
þetta mál hér á háttvirtu Alþingi.
Það bar brýna nauðsyn til að gera
þessar breytingar, sem gerðar
voru m.a. vegna þess, að ekki
hefði verið hægt að gera þá breyt-
ingu á lögum, um almannatrygg-
ingar, sem Alþingi stóð þó allt að,
án þess i kjölfar þeirra fylgdu
þessar skattalagabreytingar og
sú nýja verkaskipting milli rikis
og sveitarfélaga, sem komið var
á með þessum lögum.
Létt var sköttum
af námsfólki
Samkvæmt eldra kerfinu,
greiddi námsfólk yfirleitt
almannatryggingar og sjúkra-
samlagsgjald. En þau hefðu á
þessu ári orðið 14—16 þús. kr. að
minnsta kosti. Við álagningu i ár
var veittur námsfrádráttur til
tekjuskatts, sem nam 42 þús. kr.
fyrir háskólastúdent og útsvar
lækkað um 4200 kr. Einhleypur
háskólastúdent greiddi þvi ekki
skatt af lægri upphæð en 93 þús.
kr. En hefði orðið að greiða
tryggingagjöld skv. eldra kerf-
inu, alveg án tillits til þess hvort
hann náði þessum tekjum eða
ekki. Af 150 þús. kr. tekjum greið-
ir námsmaður nú 7000 kr. i opin-
ber gjöld, en hefði greitt 18—20
þús. kr. að óbreyttu kerfi.
Ég vil lika benda á, að eftir
breytingar á almanna-
tryggingakerfinu hefði sveitarfé-
lögunum orðið ókleift að standa
undir þeim útgjöldum, sem þeim
fylgdu, eins og fjárhag þeirra var
komið á s.l. ári. Þetta hefur yfir-
leitt ekki verið tekið inn i þær um-
ræður, sem farið hafa fram um
þessi mál á yfirstandandi sumri,
en það er nauðsynlegt fyrir þá,
sem raunverulega vilja átta sig á
málinu að taka þessa þætti með i
reikninginn.
Skattalög viðreisnarinnar
Og minnumst þess, að hefði
skattalögunum ekki verið breytt
á s.l. vetri, þá hefði skattalöggjöf
Viðreisnarstjórnarinnar komið til
framkvæmda. Það hefði þýtt það,
að veittur hefði verið sérstakur
frádráttur vegna tekna af hlutafé,
sem gat þýtt, að hjón hefðu allt að
60 þús. kr. skattfrjáls. Það hefði
einnig þýtt það, að fyrirtækin i
landinu, sem núna greiða 8—10
hundruð millj, kr. i tekjuskatta,
hefðu að verulegu leyti orðið
skattlaus, með þvi að notfæra sér
heimild til flýtifyrningar, sem
mátti vera allt að 30% á einu ári.
1 þriðja lagi vil ég svo vekja at-
hygli á þvi, að ef viðreisnar-
skattalögin hefðu komið til fram-
kvæmda, þá hefðu eignaskatt-
greiðendur i landinu orðið 2 þús. i
stað 32 þús., sem þeir voru eftir
eldri lögum. Samkvæmt gildandi
lögum urðu þeir um 18 þús. á yfir-
standandi skattári. Þar þarf þvi
engan að undra, þó að þeir, sem
að hér urðu fyrir barðinu á
skattalagabreytingunum á vissan
hátt, beri sig illa. Þó hefur yfirleitt
ekki verið um þetta fólk talað i
umræðum um skattalaga-
breytingarnar. Hinu var lika
gleymt, að aðrir gjaldendur hefðu
orðið að greiða hærri skatta,
vegna þess forréttindafólks, sem
viðreisnarlöggjöfin ætlaði skatta-
fvilnanir, en það eru hlutafjáreig-
endur i stærri hlutafélögum og
þeir, sem eiga verulegar eignir.
Þvi að skattheimtan hefði eftir
sem áður þurft á sinum fjár-
munum að halda.
aræða
Hagur sveitarfélaga
var slæmur
En i framhaldi af þessu þykir
mér lika hlýða að vekja athygli á
öðru. Með skattalagabreyting-
unum varð, eins og ég áður sagði,
veruleg breyting til batnaðar á
hag sveitaríélaga. Sú breyting
var lika nauðsynleg. A s.l. ári
voru 18 sveitarfélög og sum
þeirra stór, sem urðu að leita til
Jöfnunarsjóðs til þess að fá beina
aðstoð vegna fjárhagsvandræða.
Þótt þau hafi áður lagt sérstakt
álag á gjaldendur sina umfram
önnur sveitarfélög. Eg endurtek
það, að með breytingum á
tryggingalöggjöfinni, og með
þeirri þróun, sem i uppsiglingu
var i launamálum á árinu 1970,
hefði þessi þörf orðið ennþá meiri
á yfirstandandi ári heldur en
nokkru sinni fyrr.
Auk þess var það svo, að að-
stöðumunur sveitarfélaganna fór
vaxandi að þessu leyti. Það var
alltaf minna og minna, sem
sveitarfélög viðast um landið
gátu varið hlutfallslega til fram-
kvæmda.
Lögboðnu gjöldin og rekstrar-
gjöldin, sem ekki var komizt hjá,
tóku mest allan hluta tekna
þeirra.
Það verð ég að segja i sam-
bandi við þessi mál, að það hefur
valdið mér nokkrum vonbrigðum
að sjá hvaða stefnu ýmis sveitar-
félög einkum þau, sem betur
mega sin hafa tekið.
Hóflegir fasteignaskattar
til framkv. í sveitarfélögum
Ég leit svo á að með þeirri
breytingu að taka upp hóflegan
fasteignaskatt fengju sveitarfé-
lögin tekjustofn til að standa
undir framkvæmdakostnaöi, sem
þau verða að leggja i m.a. vegna
fasteignanna i byggðarlaginu.
Þetta hefur verið baráttumál
sveitarstjórnarmanna. Auðvitað
átti ekki að ganga lengra en svo i
þessu að fasteignaskattur þessi
yrði hóflegur. Og 1/2% fasteigna-
skatt á ibúðarhúsnæði tel ég vera
hóflegan. Ég leit lika svo á, að
með þvi að létta 15—25% af
beinum útgjöldum sveitarfélag-
anna af þeim og meira en það, ef
litið var á reksturinn, svo sem
gert var með þvi að létta af þeim
tryggingagjöldum, sjúkrasam-
lagsgjöldum að nokkru og lög-
reglukostnaði, þá mundi það
verða til þess. að sveitarfélögin
næðu nógum tekjum án þess að
nota heimildir til hækkunar. Og
það hefði þýtt að skattaálagn-
ingin i heild hefði ekki farið úr
hófi fram.
Reykjavík reið á vaðið
Nú varð reynslan sú, að
Reykjavikurborg beitti sér fyrir
þvi, fyrst allra, að nota þessar
heimildir upp i topp. Til þess að
skapa sér ástæðu til þessa var
ákveðið að hækka útgjaldahlið
fjárhagsáætlunar frá því sem var
á tillögum um ca. 200 millj. kr.
Með þessum hætti þá tókst henni
á þessu herrans 'ári, þegar allir
hafa býsnast yfir þvi hvað fram-
kvæmdirnar væru miklar og
spennan i efnahagslifi þjóðar-
innar væri mikil, að verja meira
fé til framkvæmda heldur en
nokkru sinni fyrr.
Samanburður á hækkun
á heildarálögum
Nú munu e.t.v. einhverjir halda
þvi fram, að þessi ákvörðun
borgarstjórnar Reykjavikur, og
siðar bæjar- og sveitarstjórna
viðast um landið hafi ekki haft
svo mikið að segja i heildarálagn-
ingunni á landsmenn. Ég hef þó
þær fréttir að færa, að þessi
ákvörðun borgarstjórnar Reykja-
vikur og þeirra sveitarfélaga,
sem notuðu heimildina, gerði það
að verkum, að álögurnar i heild
hækkuðu um 340—360 millj. kr. Ef
gerður er samanburður á hækkun
á heildarálagningu á hliðstæðum
sköttum milli áranna 1970—/71
annars vegar og ’71—’72 hítts
vegar, þá kemur i ljós að álagn-
ingin hækkar um 36,4% á milli ár-
anna ’70 og ’71,á milli ’71 og ’72
TÍMINN
hefði hækkunin orðið 37%, ef
álagsheimildir hefðu ekki verið
notaðar. Þegar það er svo haft i
huga, að persónuskattarnir
hækkuðu heildarálagninguna um
0,7%, þá sannar það, að hækkunin
á milli þessara 2ja ára, hefði hlut-
fallslega orðið svipuð, ef álags-
heimildirnar hefðu ekki verið
notaðar.
Ég á afskaplega erfitt með að
skilja það, að sömu menn, sem
. berja sér á brjóst og tala um of
háa skatta, skulu ganga fram
fyrir skjöldu á sinum heimavig-
stöðvum, þar sem þeir ráða og
koma þar á gjaldendur öllum
þeim skattahækkunum, svo sem
lög framast leyfðu. Ef skatta-
álagningin var i heild alltof há:
Er þá hægt að réttlæta það að
ganga fram og hækka hana eins
og gert var af borgarstjóranum i
Reykjavik?
Og siðar af fleiri forsvars-
mönnum hinna stærri bæjarfé-
laga, er reðu ferðinni i þeim
efnum. Ég vil lika benda á það, að
ef ekki hefði átt sér stað sá til-
flutningur á útgjöldum frá
sveitarfélögunum yfir á rikið,
sem gerður var, og ef sveitarfé-
lögin hefðu ætlað sér að leggja i
alla þá fjárfestingu og útgjöld,
sem þau ákváðu, með afgreiðslu
á fjárhagsáætlunum sinum i
sumar, þá hefðu þau i heild orðið
að hækka álögur sinar um rúm
.50%. En rikissjóði hefði þá nægt
að hækka sinar álögur um rúm
30%.
Þetta er staðreynd, sem hefur
fallið utangarðs i umræðum um
hina háu skatta á þessu ári. Menn
verða að muna, að i tekjuskatt-
inum nú, eru þeir að greiða hluta
af þeim gjöldum, sem þeir áður
greiddu til sins sveitarfélags. Nú
vil ég taka það skýrt fram, að ég
; hélt þvi aldrei fram i umræðum
um skattamálin i fyrra og hef
ekki gert ennþá, að i þeim mundu
ekki koma fram neinar veilur.
Mér var það ljóst, að sá hraði,
sem þurfti að hafa við þessa
skattalagabreytingu og sú mikla
breyting sem gerð var vegna
verkaskiptinga rikis og sveitar-
félaga gerði það að verkum, að
ekki gafst tóm til að kanna allt til
þrautar. Ég er heldur ekki hald-
inn þeim kvilla að telja það frá-
leitt að mannleg yfirsjón geti átt
sér stað. Þess vegna fannst mér
það sjálfsagt i sumar,þegar ljóst
var, að of langt var gengið i álög-
um á hina öldruðu borgara i land-
inu, að ganga þá strax til lagfær-
inga á þeim. Breytingin, sem
gerð var i sumar með bráða-
birgðalögunum, hefur það i för
með sér, að einhleypir gjaldendur
eru tekjuskattfrjálsir um allt að
200 þús. kr. nettótekna og greiða
ekki óskertan tekjuskatt, þ.e.a.s.
sama tekjuskatt af sömu tekjum
og aðrir gjaldendur fyrr en við 300
þús. kr. nettótekur, miðað við
tekur ársins 1971. Fyrir hjón yrðu
þessar tölur þannig: Þau yrðu
tekjuskattfrjáls allt að 300 þús.
kr. nettótekjur og greiða ekki
óskertan tekjuskatt fyrr en við
450 þús. kr. Fyrir ofan tekju-
mörkin 300 þús. hjá einhleypum
og 450 þús. kr. hjá hjónum, nettó-
tekjur, er öldruðum ætlað að
leggja, eins og öðrum með sömu
tekjur og sambærilega fram-
færslubirði til almannaþarfa og
tekjuöflunar og taka þátt i þvi
sem aðrir, að tryggja þá tekju-
lægstu i hópi aldraðra og öryrkja,
svo að þeir njóti lágmarkstekna
og forða þeim tekjulægstu i hópi
hinna yngri frá þvi að greiða háa
persónuskatta, enda eru i hópi
gjaldenda, 67 ára og eldri, gjald-
endur, sem ennþá eru i fullri at-
vinnu. Af 4500 öldruðum hjónum,
sem voru skattgreiðendur á þessu
ári, þurfa 2100 að greiða einhvern
tekjuskatt. Þar af þó aðeins 1200
óskertan skatt. Af 9500 einhleyp-
um öldruðum þurfa 1850 að greiða
einhvern tekjuskatt, þar af 700
óskertan. Niðurstaðan er þvi sú,
að af öldruðum gjaldendum
greiða i heild 4000, eða 28,6%
tekjuskatt, þar af 1900, eða 13,6%
óskertan tekjuskatt.
Mér er það ljóst, að ennþá má
deila um það, hvort nóg er að gert
með þessari breytingu, sem gerð
var i sumar. Hitt verður ekki um
deilt, að hún var mikil lagfæring
frá þvi sem áður var. Hinu held
ég fram sem fyrr, að það sé ekki
réttmætt að fella niður allar
skattgreiðslur af tekju- elli- og
örorkulaunum. Vegna þess að þar
er oft um að ræða hátekju og
efnamenn. Menn fá þessar
greiðslur frá 67 ára aldri og eru
þá oft i fullu starfi. Tekjuþörf og
gjaldþol þessa fólks á að meta
alveg eins og meta þarf gjaldþol
unga fólksins i landinu, sem er að
setja upp sin heimili og á eftir sitt
lifsstarf. Ég vil lika segja það, aö
mér hefur fundizt að margt i
þessum umræðum, sem fram
hafa farið i sumar um skattamál
hafi verið mjög gagnlegt. Ekki
sizt er það gagnlegt, þar sem enn
er unnið að endurskoðun þessara
mála.
T.d. hefur það orðið, að minni
hyggju, mjög gagnlegar umræðui;
sem fram hafa farið um skatt-
svik. Það vekur að vonum athygli
margra hvað ýmsir þegnar i
þjóðfélaginu, sem almenningi
virðist vera vel settir greiða lág
gjöld. Umræður um þetta og
annað þvi skylt eru að minni
hyggju mjög nauðsynlegar og
ekki hvaðsizt nú, þegar þessi mál
eru i endurskoðun. Nefnd sú, sem
að endurskoðuninni vinnur, hefur
gert sérstaka athugun, einmitt
hjá framteljendum, sem vakið
hafa athygli skattgreiðendanna
yfirleitt, vegna þess hve gjöld
þeirra eru lág.
Starfshættir skattstofanna
Þá vil ég geta þess, sem ég
hygg að almenningi i landinu sé
ekki nægulega kunnugt, sem
heldur ekki er von. En það er það,
að fyrir nokkrum árum var sú
ákvörðun tekin, til að flýta út-
komu skattskrárinnar, að heimila
skattstofum að gefa þær út áður,
en búið væri að yfirfara öll fram-
töl. Þetta hafa ýmsar skattstofur
gert, og ekki endurskoðað framtöl
fyrr en siðar á árinu, eftir að búið
er að leggja skattskrána fram.
Þannig var gert hér i Reykjavik.
Framtölin eru hér yfirleitt ekki
unnin, nema að mjög takmörkuðu
leyti áður en að skattskráin er
lögð fram. Þess vegna er það svo,
að i skattskránni er að finna þær
veilur, sem framteljandi sjálfur
hefur sett i framtal sitt án þess að
skattyfirvöldin hafi gert þar at-
hugasemd við. Þetta er svo i fleiri
skattumdæmum. Þannig mun
það vera i Vesturlandsumdæmi
og fleiri. Þetta er mjög óheppi-
legt. Ber nauðsyn til að breyta
þessari vinnuaðferð. Ég er sann-
færður um það, að einmitt þetta á
sinn þátt i þeirri veilu, sem er
i okkar skattframtölum.
Ég er sannfærður um aö þessi
vinnubrögð hafa nokkur áhrif til
þess að gera skatteftirlitið áhrifa-
minna heldur en það gæti verið, ef
öðrum vinnubrögðum væri beitt.
Ný ríkisskattanefnd
Ég er lika sannfærður um það
að sú breyting, sem gerð var á
skattalögunum nú, er til mikilla
bóta — að skipa rikisskattanefnd
með nýjum hætti, skapa henni
fastar starfsreglur. En eftir þeim
á hún að vera búið að úrskurða
skattframtöl innan 6 mánaða.
Þetta vona ég að muni bæta
skattframtölin,
Efling skattarannsókna
Þá vil ég geta þess, sem ég hef
reyndar áður getið, að á s.l.
hausti var ákveðið aö fjölga að
nokkru starfsmönnum skatt-
rannsóknadeildar rikisskatt-
stjóra. t þeim tilgangi að auka að-
hald og eftirlit með skattframtöl-
um. Sú breyting er nú að fullu
komin til framkvæmda, og eru nú
12 starfsmenn hjá deildinni, sem
vinna að eftirlitsstörfum. Deildin
ætti þannig að vera betur undir
störfin búin og hafa meiri mögu-
leika til aðhalds og eftirlits en áð-
ur. Starfsemi deildarinnar á liðnu
ári héfur verið hagað með svip-
uöu sniði og áður. Starfskröftum
hefureinkum verið beint að eftir-
liti með söluskatti og tekjuskött-
um, bæði félaga og einstaklinga
um land allt. En þessir skattar
eru verulegur hluti þeirra skatta,
sem lagðir eru á af skáttstjórum.
Beitt hefur verið úrtaksaðferðum
við val á verkefnum og þá oftast
dreginn út ákveðinn fjöldi af
framtölum úr einstökum atvinnu-
greinum i senn. Þá hafa borizt
mál frá hinum ýmsu skattstjór-
um til framhaldsmeðferðar.
Athugun deildarinnar skiptist i
tvo aðalflokka. Almennar bók-
haldsskoðanir eða yfirlitsathug-
anir annars .vegar og sérstakar
rannsóknir hins vegar. Skatt-
stjórar hafa tekið virkan þátt i
þessum athugunum með mann-
afla sinum, eftir þvi sem aðstæð-
ur þeirra leyfa. Starfsmenn
rannsóknadeildarinnar hafa farið
13
eftirlitsferðir i 4 skattumdæmi,
það sem af er þessu ári. Farnar
hafa verið 750 skoðunarferðir i
fyrirtæki á árinu, á vegum skatt-
stjóra og rannsóknardeildarinn-
ar. Þá hefur rannsóknadeildin
tekið um 240 mál til sérstakrar
rannsóknar, bæði mál félaga og
einstaklinga og lokið hefur verið
rannsókn um 160 mála á árinu.
Nú eru 150 mál til rannsóknar hjá
deildinni og 6 mál munu nú vera
fyrir dómstólum vegna meintra
brota á lögum um tekju- og
eignarskatt og lögum um sölu-
skatt. Frá 1. okt. 1971 til 30. sept.
1972, hefur nefnd sú, sem starfar
skv. 6. mgr. 48. gr. laga nr.
68/1971 afgreitt 113 mál, þar af 91
með sekt og nam heildarfjárhæð
sekta á timabilinu 18 millj.
568 þús. kr. En þá eru ekki með-
taldar hækkanir opinberra
gjalda, þ.e. skattanna bæði til
rikis og sveitarfélaga vegna þess-
ara mála. Af sektarfénu renna i
rikissjóð 10 millj. 940 þús., en i
sveitarsjóði 7 millj. 628 þús. kr.
Þessa greinargerð um starf-
semi skattrannsóknadeildarinnar
vildi ég gefa hér á háttvirtu
Alþingi, vegna þess að ýmsir
halda, að aðgerðir þeirrar deildar
sé minni heldur en raun ber vitni
um. Sú fjölgun, sem varö á starfs-
liði hjá skattrannsóknarstjóra
skv. ákvörðunum, sem teknar
voru i fyrrahaust, hefur verið að
koma til framkvæmda á þessu
ári. Nú er unnið mjög skipulega
að þvi að endurskoða eins og áður
sagði, ýmis skattframtöl og veil-
ur, sem skattstofurnar hafa sjálf-
ar fundið. Mjög er kappkostað að
ná góðu samstarfi á milli skatt-
rannsóknardeildarinnar og skatt-
stofanna i landinu, þvi að svo bezt
nýtist starfskraftur beggja aðila,
að þannig sé á málum haldið. Enn
fremur má bæta þvi við, að nám-
skeið eru nú haldin i rikafa mæli
íyrir starfsmenn skattstofanna,
til þess að samræma og bæta störf
allra þessarra aöila.
Endurskoðun skattalaganna
f framhaldi af þessu, vil ég svo
vikja að þvi, að endurskoðun
á skaltakerfinu heldur
áfram. Ilér er þó um meira að
ræða heldur en það, að verið sé að
endurskoða skattkerfi rikisins.
Það fer fram heildarskoðun á öllu
tekjuöflunarkerfi rikisins. Ætlun-
in er, að marka sem fyrst útlinur
af þeirri heildarstefnu, sem siðan
verður farið eftir við gerð tekju-
öflunarkerfisins, og i framhaldi
af þvi verði svo farið að ákveða
einstaka skatta- og tekjustofna
innan þessarar heildarstefnu-
mörkunar. Það, sem er nýlunda i
þessum vinnubrögöum, sem hér
er viðhöfð nú, er að stefnt er að
þvi að fá einn samstæðan laga-
bálk um alla tekjuöflun rikis-
sjóðs. Með þessu ætti Alþingi og
almenningur i landinu að eiga
auðveldari yfirsýn yfir þetta svið.
Væri það framför lrá þvi skatta-
kraðaki, sem nú er. Að þessu
verki vinnur að mestu leyti sama
nefndin, sem vann að endurskoð-
un i fyrra. En þvi til viðbótar hef-
ur veriö ákveðið, að 1 maður frá
hverjum þingflokki vinni með
nefndinni, þannig að þeir fá frá
henni það sem hún hefur dregið
saman um málin á vinnustigi.
Þannig ættú þingflokkarnir að
eiga betra með að átta sig á mál-
inu, þegar það kemur fram i
frumvarpsformi hér á háttvirtu
Alþingi. Ég vil geta þess að þeir
menn, sem að þessu vinna, verða
aö sjálfsögðu að vinna að þessu
sem aukastarfi, þvi að þetta eru
flestir menn, sem eru kjörnir til
þessa starfs, vegna reynslu sinn-
ar af þessum málum á öðrum
vettvangi. Hins vegar hefur verið
á þessu sumri leitað til margra
færustu manna á sviði skatta-
mála, til þess að vinna einstaka
þætti málsins fyrir nefndina og
þvi veröur haldið áfram. Gert
hefur verið ráð fyrir þvi, að reyna
að losa ráðuneytisstjórann i fjár-
málaráðuneytinu, sem er for-
maður nefndarinnar, að ein-
hverju leyti frá störfum svo að
hann gæti helgað sig betur þessu
starfi. En háttvirtir alþingismenn
verða að gera sér grein fyrir þvi,
að hér er um mikið mál að ræða.
Ef steypa á saman i einn heildar-
lagabálk, tekjuöflunarkerfi
rikisins þá tekur þaðsinn tima, og
nefndin verður að fá nokkuð góð-
an vinnufrið til þess.
Eftir allar þær umræður, sem
hér voru i fyrravetur um það, að
ekki hefði verið nóg vandað til
Framhald á bls. 15.