Tíminn - 05.11.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 5. nóvcmber 1972
M«nn og maUfni
Efnahagsvandinn
og orsakir hans
Efst i hugum þeirra, er að
þjóðmálum hyggja um þessar
mundir, eru þau áföll, sem
þjóðarbúið hefur orðið fyrir
vegna aflabrests og vegna versn-
andi viðskiptakjara við útlönd
m.a. vegna gengisbreytinga i við-
skiptalöndum okkar. Þessi áföll
hafa skapað verulegan efnahags-
vanda, sem ekki veröur komizt
hjá að mæta með einhverjum
hætti,með aðgerðum i efnahags-
málum.
Sá þáttur vandans, sem
erfiðastur er viðfangs og alvar-
legastur er minnkandi sjávarafli.
Er nú talið, að fiskaflinn minnki á
þessu ári um H-10% en á siöasta
ári rýrnaði hann einnig verulega
frá árinu aður.
Aflabrestur
t lok ágústmánaðar s.l. hafði
þorsk,- ufsa- og karfaaflinn
minnkað um 16% og munar um
minna. Arið 1971 minnkaði
þorskafllnn um 18% frá árinu á
undan og á þessu ári virðist hann
enn ætla að minnka til viðbótar
um 16%.
t mánuðunum mai til ágúst i
sumar minnkaði þorskafli lands-
manna um 40% miðað við sömu
mánuði i fyrra.
Það er talið, að 10%
aflaminnkun nemi 1200 - 1400
milljónum króna i ársframleiðslu
og þar með gjaldeyrisöflun.
Þetta er sá vandi, sem erfiðast er
við að fást.
Ekki hefur farið framhjá
neinum, að stjórnarandstaðan
heldur uppi sleitulausum áróðri i
málflutningi sinum um það, að
vandinn i efnahagsmálum nú sé
heimatilbúinn og um sé að kenna
aðgerðum, eða eins og oftar er
nefnt „ráðleysi rikisstjórnar-
innar."
Ef einhver á sök
Ef bera á sök á einhvern
innlendan aðila i sambandi við þá
aflaminnkun, sem hér hefur orðið
á undanförnum tveimur árum,
hlýtur sú sök að lenda á þeim,
sem héldu að sér höndum i land-
helgismálinu á undanförnúm á'rá-
tug og drógu of lengi að gera
viðhlitandi ráðstafanir til
verndurnar fiskstofnunum með
útfærslu fiskveiðilögsögunnar,
þvi að það ber öllum saman um,
að orsök aflaryrnunar-innar sé
ofveiði á fiskistofnunum á ts-
landsmiðum, fyrst og fremst
vegna gengdarlausrar sóknar
erlendra togara á miðin, ekki sizt
á þau mið, þar sem uppeldis-
stöðvar smáfisks eru hér við land.
Skýrslur Breta sjálfra sanna, að
smáfiskadráp þeirra hefur verið
svo gengdarlaust hér við land á
undanförnum árum, að ekki er
furða þótt fiskstofnar minnki,
þegar komið er i veg fyrir viðhald
og endurnýjun stofnana i svo
stórum stil.
Sakfella sjálfa sig
Stjórnarandstaðan skellir þvi
skuld á sig sjálfa, þegar hún vill
kenna þennan aflabrest núver
andi rikisstjórn, þvi þjóðin varð
að fella fyrrverandi rikisstjórn og
tryggja myndun núverandi
stjórnar til að fá hreyfingu á
landhelgismálið.
1 haust varð ekki komizt hjá þvi
að hækka fiskverð um 15% vegna
aflabrestsins fyrst og fremst, þótt
markaðsverð á fiskmörkuðum
okkar erlendis risi ekki undir
slikri hækkun og ganga yrði á
verðjöfnunarsjóð fiskiðnaðarins.
Sú rannsókn, sem gerð var i
haust á rekstraraðstöðu frysti-
húsanna, leiddi i ljós, að vandinn,
sem frystihúsin eiga nú við aö
striða, stafar fyrst og fremst af
tveimur meginástæðum :
Minnkandi fiskmagni og lakara
hráefni, þar sem verðmestu
tegundirnar, sem gefa húsunum
mestan arð við vinnslu, eins og
þorskur, minnka mest.
Þetta er meginrót þess efna-
hagsvanda, sem nú er við að fást,
og rikisstjórnin hefur nú til
athugunar. Reiknað er með, að
valkostaneíndin skili áliti sinu i
næstuviku, og þá liggur skýrar
fyrir um hvaða leiðir er að velja
til að mæta vandanum.
Desember
samningarnir
Við gerð kjarasamninganna i
desember i fyrra var auðvitað
ekki reiknað með þessum áföllum
i sjávarútvegi og fiskvinnslu,
heldur þvert á móti reiknað með
batnandi aflabrögðum og hag-
stæðum viðskiptakjörum á þessu
ári.
En þrátt fyrir þaö, að kjara-
samningarnir grundvölluðust á
hagstæðum aflabrögðum og
viðskiptakjörum, lýsti forsætis-
ráðherra yfir eftir gerð kjara-
samninganna teflt hefði
verið a yztu nöf varðandi
greiðslugetu atvinnuveganna, og
á þá lagt eins og framast væri
talið fært. Þótt segja megi, að þar
hafi verið full djarflega teflt,
verða menn að hafa i huga, að
þessir kjarasamningar tryggðu
vinnufrið og firrtu þjóðarbúið þar
með þeim skaða, sem það hefur
haft af vinnudeildum á undan-
förnum árum og er meiri en i
nokkru öðru nágrannalandi.
En allt hefði þetta staðizt, ef
ekki hefði komið til þessi ófyrir-
sjáanlegu áföll þjóðarbúsins sem
auðvitað var ekki á valdi rikis-
stjórnarinnar að koma i veg fyrir.
Við þessum efnahagsvanda
verður rikisstjórnin og flokkar
hennarauðvitað að bregðast með
þeim úrræðum, eraö haldi koma.
Þau úrræði e^u ekki til, er leysa
þennan vanda, sem ekki munu
koma við hag fólksins i landinu,
og rikisstjórnin á auðvitað engin
úrræði i fórum sinum, sem
tryggja aukna fiskgengd á fiski-
miðum við lsland umfram þau,
sem hún hefur þegar gripið til,
þ.e. útfærslu fiskveiðilögsögunn-
ar. Ifún getur engin kraftaverk
gert i þeim efnum. Þegar minna
aflast I þjóðarbúið. hlýtur það að
koma einhvers staðar niður.
Minna verður til skiptanna.
Hagur verkafólks
Hins vegar hljóta aðgerðir
þessarar rikisstjórnar að beinast
að þvi, að reyna af fremsta megni
að tryggja kaupmátt hinna lægst
launuðu i lanainu og að reyna að
koma i veg fyrir að dýrtið aukist
meir hér á landi en i helztu við-
skiptalöndum okkar, jafnfram
þvi sem rekstur atvinnuveganna
er tryggður og sem mest atvinnu-
öryggi um allt land.
Til þess að þetta sé unnt, verður
að eiga sér stað tilfærsla á fjár-
munum i þjóðfélaginu. Það er
auðvitað hægt að gera með
ýmsum hætti. Gömlu viöreisnar-
ráðin, áhrif og afleiðingar þeirra
þekkir almenningur i landinu vel
og hverjir þyngstar báru
byrðarnar við þær ráðstafanir og
hverjir það voru, sem mest
græddu á þeim alls óverðskuldað.
Aframhald
verðstöðvunar
ólafur Jóhannesson, forsætis-
ráðherra, hefur nú lýst þvi yfir
á Alþingi, að hann vilji mæta
þeim efnahagsvanda, sem við er
að striða, á grundelli áframhald-
andi verðstöðvunar út árið 1973.
Sú leið gefur vafalaust mesta
möguleika til að tryggja sem
minnst áföll hinna lægst launuðu
um leið og hún gefur mestar vonir
um að koma i veg fyrir að dýrtið
vaxi meir hér á landi en i helztu
nágranna og viðskiptalöndum.
Umfang efnahagsvandans,
þ 'e. stærð vandamálsins, er ekki
að fullu séð enn, þótt vafalaust
nemi það a.m.k. 2-3 þúsund
milljónum króna. En forsætisráð-
herra skýrði frá persónulegum
skoðunum sinum um það, að hann
teldi að leysa ætti vandann á
grundvelli áframhaldandi verð-
stöðvunar. svo að launþegum
öllum mætti verða það ljóst i
tima, að til þess þarf að afla 800-
1000 milljóna króna i rikissjóð til
þess eins að halda áfram þeim
niðurgreiðslum, sem teknar voru
upp með verðstöðvunarlögunum i
sumar og ekki eru inni á f járlaga-
írumvarpi því, sem lagt hefur
verið fram. Þær verðlags-
hækkanir. sem óhjákvæmilegar
kynnu að verða á næsta ári, svo
sem vegna verðhækkana er-
lendis, sem ekki verður komizt
hjá að viðurkenna. yrði svo að
greiða niður til viðbótar. ef halda
ætti visitölunni fastrii1l7stigum.
Til þeirra þyrfti að sjálfsögðu
einnig fjáröflun.
Beinir skattar verða
ekki hækkaðir
Forsætisráðherra sagði. að
ekki kæmi til greina að mæta
efnahagsvandanum með hækkun
beinna skatta. Það þýðir, að
honum þarf að mæta með óbeinni
skattheimtu. En slik fjár-
öflun er miðaði að lausn
efnahagsvandans, og að halda
visitölunni, er ekki til neins, ef
niðurgreiðslufjáröflunin fer beint
inn i sjálfa visitöluna. Þá er öllu
sleppt lausu og ekki verður við
neitt ráðið, og það getur ekki
endað með öðru en nýrri koll-
steypu i efnahagsmálum.
En þessi leið er algerlega ófær,
nema um hana náist samkomulag
við verkalýðshreyfinguna, og að
þeir þrir flokkar, sem að rikis-
stjórninni standa verði ásáttir um
úrræði á þessum grundvelli.
Um leið og bráðabirgðalögin
um verðstöðvun voru sett i sumar
var sett niður samstarfsnefnd
Alþýðusambandsins og atvinnu-
rekenda, sem átti að gera
athugun á grundvelli kaupvisi-
tölunnar og gera tillögur um
hugsanlegar breytingar á henni,
sem aðilar gætu orðið sámmála
um.
Vísitalan
Forætisráðherra taldi, að
endurskoðun reglna um kaup-
greiðsluvisitöluna væri timabær.
Margt hefur breytzt siðan þær
reglur voru settar, og athuga
þyrfti, hvort ekki væri rétt að
hafa hliðsjón af reynslu og fram-
kvæmd nágrannaþjóða á kaup-
greiðsluvisitölu. Það hlýtur að
vera álitamál. hvort rétt er, að
hækkanir á vissum liðum i visi-
tölunni. svo sem hækkanir á
vissum neyzluvörum, sem telja
verður til lúxusneyzlu og ekki
snerta neitt afkomumöguleika
venjulegrar ráðdeildarfjölskyldu,
eigi að valda hækkun á kaup-
greiðsluvisitölu, sem er
Iramkvæmd með þeim hætti, að
hinir hæst launuðu fá margfaldar
bætur á við þá, sem
kaupgreiðsluvisitölunni er fyrst
og fremst ætlað að vernda.
Núverandi rikisstjórn er rikis-
stjórn hinna vinnandi stétta.
Menn mega treysta þvi, að við
lausn efnahagsvanda, gripur hún
aðeins tii þeirra úrræða, sem
tryggja sem minnst áföll fyrir þá,
sem verst eru undir það búnir að
taka á sig auknar byrðar. Jafn-
framt mega menn treysta þvi, að
sem mest atvinnuöryggi um land
allt verður látið sitja i fyrirrúmi
við mótun þeirra efnahagsað-
gerða. sem til verður gripið.
Af þessu mega launþegar ekki
missa sjónar Þótt andstæðingar
núverandi rikisstjdrnar reyni að
þyrla upp miklu moldviðri nú og
þykist hinir mestu vinir verka-
lýðsins, mega menn ekki láta
blindast. Einkum og sér i lagi
verða menn að sjá i gegnum þá
miklu umhyggju, sem þessir
fyrrverandi stjórnarherrar sýna
fyrir óbreyttri skipan kaup-
greiðsluvisitölu.
Hvað gerðist 1958
Einkum verða þeir, sem tekið
hafa kjöri til næsta Alþýðusam-
bandsþings, sem haldið verður
siðari hluta þessa mánaðar, að
gera sér grein fyrir ábyrgð sinni
og sýna að þeir beri verulegt
traust til þeirrar rikisstjórnar,
sem nú situr og er fyrsta rikis-
stjórnin i 13 ár, sem verkalýðs-
hreyfingin getur kallað sina
rikisstjórn. Það er ekki úr vegi
fyrir Alþýðusambandsþingfull-
trúa að rifja nú upp atburði, sem
gerðust á Alþýðusambandsþingi
1958, og höfðu i för með sér fall
fyrri vinstri stjórnar, hvaða af-
leiðingar fall hennar þýddu fyrir
verkalýðshreyfinguna, og af-
komu allra launþega i landinu i
meira en heilan áratug þar á
eftir.
Hvað gerðist á stjórnarárum
vinstri stjórnar Hermanns Jóns-
sonar? Eftir tveggja ára
starfstima stjórnarinnar var
kaupmáttur launa verkafólks og
lifskjör á Islandi bezt i allri
Vestur-Evrópu. Haustið 1958
steðjaði að mikill efnahagsvandi
og verðbólguhjóliðfariðaðisnúast
iskyggilega hratt. Ef tryggja átti
svipaðan kaupmátt verkafólks
áfram varö að gera ráðstafanir til
að hægja á verðbólguhjólinu.
Itikisstjórnin hafði gefið um það
fyrirheit, að hún myndi ekki gera
ráðstafanir i efnahagsmálum
nema i samráði við verkalýðs-
hreyfinguna.
Hermann Jónsson fór þess á leit
við Alþýðusambandsþing 1958, að
frestað yrði framkvæmd
nokkurra visitölustiga i kaup-
greiðsluvisitölu meðan rikis-
stjórnin freistaði þess að ná sam-
komulagi við verkalýðs-
hreyfinguna um viðeigandi ráð-
stafanir gegn verðbólgunni og
efnahagsvandanum. Þessari
beiðni hafnaði Alþýðusambands-
þing og rikisstjórnin var þar með
fallin.
Hver varð afleiðingin?
Verkalýðshreyfingin fékk að
súpa seyðið af þvi falli á annan
áratug. Strax og Sjálfstæðis-
flokkurinn fékk völdin með aðstoð
ihaldhækjunnar, Alþýðu-
flokksins, tók hann allar
kauphækkanir af launþegum með
lögum og raunar betur þó. 1 tið
vinstri stjórnarinnar var afstaða
flokksins eins og nú, að ekki kæmi
til mála fyrir verkalýðs-
hreyfinguna að gera samninga
við vinstri stjórn um breytingar á
reglum um visitölu, en þegar
hann var kominn til valda afnam
hann visitöluna hreinlega með
lögum.
10 árum siðar, þegar Alþýðu-
sambandsþing kom saman og
gerði upp árangur 10 ára harðrar
verkalýðsbaráttu með til-
heyrandi fórnum i sifelldum
verkföllum, var niðurstaðan sú,
að kaupmáttur launa verkafólks
var minni en 1958. Það var ekki
enn búið að endurheimta þann
kaupmátt timakaupsins, sem
Hermann Jónasson vildi tryggja
þeim með viðeigandi ráð-
stöfunum gegn verðbólgunni i
samráð við fulltrúa verkalýðs-
hreyfingarinnar. Gengið hafði
verið fellt 4 sinnum og sparifjár-
eigendur rúnir inn að skyrtunni.
Ekki þarf að fara i grafgötur með
það. að hagur launþega hefði
verið betri en raun bar vitni sl.
áratug. ef fylgt hefði verið ráðum
Hermanns Jónssonar 1958 og við
völd hefði setið rikisstjórn á þessu
timabili, sem stjórnað hefði i
samráði við stéttir atvinnu-
lifsins. -TK
Frá Alþýðusambandsþingi 1968 Þó liafði kaupináttur timakaups ekki aukizt neitt i 10 ár, eða frá þvi að
vinstri stjórn Ilermanns Jónassonar féll.