Tíminn - 04.01.1974, Qupperneq 8

8
ÍTÍMINN
Föstudagur 4. janúar 1974
Jónas Jónsson:
JARÐLAGAFRUMVARPIÐ
Að meta
rétt
auðlindir
landsins
Oft er slegið fram þeim full-
yrðingum, að islenzkt efnahags-
lif byggist á fiskveiðum einuni
«g eingöngu, að fiskimiöin séu
cina auölindlands okkar o.s.frv.
Þessa hefur lengi gætt, en gætir
jafnvel enn meira nú en áður i
sambandi við það þegar við er-
um að útmála fyrir öðrum
mikilvægi auðlindanna yfir-
landgrunninu og sannfæra aðr-
ar þjóðir um þá lifshagsmuni
okkar að vernda þær.
Ekki vil ég á neinn hátt draga
úr þvi, að landgrunnið og fiski-
miðin séu okkur mikilvæg — og
að þau séu e.t.v. mestu verð-
mæti lands okkar — en við verð-
um að geta metið þau að verð-
leikum án þess að vanmeta önn-
ur af gæðum lands okkar.
Ef teknar væru bókstaflega
þessar fullyrðingar, gætu ó-
kunnugir ætlað að við ættum hér
ekkert land, sem væri verðmætt
til eins eða neins. Hér væri svo
lélegt land til landbúnaðar, að
þaö teldist ekki til auðlinda.
Hessu fer þó svo viðs fjarri að
það er þjóðinni beinlinis hættu-
legt, hvað margir trúa þessum
einhliða fullyrðingum, sem einn
tekur upp eftir öðrum, að öll
okkar auðæfi séu bundin við sjó-
inn. t>að er vandi að lofa svo
einn að lasta ekki annan. Meiri
þekking á landinu og raunhæft
mat á möguleikum þess mundi
bæta hér úr. Hér skal ekki farið
út i nánari rökstuðning, en látið
nægja að benda á, aö landiö
sjálft, island, er stórkostleg
auölind, og þaö sem land-
búnaöarland. Það er einber
blekking ef menn trúa öðru og
vonandi verður það ekki að alls-
herjar þjóðarþekkingu eins og
orðið gæti, ef haldið er áfram að
klifa á þessu með sjóinn sem
okkar einu auðlind.
' Hað varðar þjóðina, efnahag
hennar og íramtiðarvelferð
mjög miklu, að vel sé með land-
ið farið, að það haldist i eðlileg-
um einingum til búskapar, að á
það sé ekki gengið að óþörfu og
þvi ekki sóað til annarra hluta.
Ræktun er eina sanna verð-
mætasköpun okkar hér á jörð,
allt annað er öflun eða umbreyt-
ing eins efnis i annað. Með þvi
að rækta landið sem bezt og fara
þannigmeð villtan gróður þess,
að hann aukist og dafni, — auk-
um við verðmæti landsins veru-
lega.
Áður hef ég á það bent, að
heppilegast sé að jarðirnar séu
sem allra mest i eigu bændanna
sjálfra, sem á þeim búa en að
öðru leyti i eigu sveitarfélag-
anna eða rikisins. Enginn, sem
hefur velferð landbúnaðarins og
þjóðarinnar i huga, mun treysta
sér til að mæla þvi bót, að jaröir
verði i vaxandi mæli i eigu ein-
staklinga sem ekki búa á þeim
eða félaga, sem ekki bera bú-
skap fyrir brjósti.
Frumvarp var samiö sam-
kvæmt ályktun Kúnaöarþings.
Með frumvarpi til jarðalaga,
sem nú liggur fyrir Alþingi er
ætlunin að setja löggjöf, sem
stuölar að æskilegri þróun i
þessu efni.
Lögin eiga að ná til alls lands
og landsgæða utan skipulagðra
þéttbýlissvæða, þar sem 100 i-
búar eða fleiri hafa fasta bú-
setu. Nefndin, sem samdi,þetta
frumvarp, var skipuð af núver-
andi landbúnaðarráðherra 18.
ágúst 1971. 1 henni áttu sæti þeir
Asgeir Bjarnason, formaður
Búnaöarfélags Islands, Árni
Jónasson erindreki Stéttasam-
bands bænda, og Sveinbjörn
Dagfinnsson nú ráðuneytisstjóri
landbúnaðarráðuneytinu.
Búnaðarþing 1971 samþykkti
ályktun um, að Búnaðarfélagið
hlutaðist til um við landbún-
aðarráðherra, að lög er varða
kaup-, eignar- og ábúðarrétt á
jörðum yrðu endurskoðuð og
voru tilnefndir 4 gildandi laga-
bálkar. I stað þeirra leggur
nefndin fram tvö frumvörp til
„jarðalaga” og „ábúðarlaga”,
sem liggja bæði fyrir Alþingi
nú.
Stefnumörkun
I erindisbréfi nefndarinnar
stóð, að þess skyldi m.a. gætt að
„aöstaöa sveitarfélaga og ein-
staklinga búscttra innan þeirra.
viö aö ná og lialda eignar- og
umráöarétti á landi innan viö-
komandi sveitar, yrði tryggö
sem bez.t".
Um tilgang jarðalaganna seg-
ir i frumvarpinu, að hann sé „að
tryggja, aö nýting á landinu sé
eðlileg og hagkvæm frá þjóð-
hagslegu sjónarmiöi og að
cignarráö á landi og búseta á
jöröum sé i samræmi viö hags-
muni sveitarfélaga og þeirra, er
landbúnaö stunda."
Segja má með öðrum orðum
að i fvrsta lagi að tryggja eigi
bændum og þeim, sem vilja
setjast að i sveitum til að stunda
búskap, sem bezta aöstöðu til að
eignast jarðir „sinar” og halda
þeim, og þvi landi og landsnytj-
um, sem eðlilegt er, að þeim
fýlgi
i öðru lagi að sveitarfélögun-
um verði auðveldað að ná og
halda eignarhaldi á þeim jörð-
um og landi, sem einstakir
bændur þurfa ekki eða ráða ekki
við að kaupa til búskapar, sem
eðlilegast er talið, að sé i sam-
eign ibúa sveitarfélagsins. Að
einstökum bændum eða
bændaefnum frágengnum yrðu
jarðirnar i eigu sveitarfélags-
ins. i þriöja lagikomi svo rikið
til sem kaupandi að landinu að
hinum tveimur frágengnum, til
að forða þvi, að landið lendi i
annarra höndum en þeirra, sem
vilja nýta það á eðlilegan og
þjóðinni hagkvæmastan máta.
Leiöir frumvarpsins til aö ná
þessuni niarkniiöum.
Byggöaráö eiga að starfa i
hverri sýslu eða búnaðarsam-
bandssvæði. Þau eiga að fylgj-
ast með allri ráöstöfun á landi
og hagnytjum, hvort sem er
með gjöfum, skiptum, lani,
leigu eða öðru móti. Allt slikt er
skylt að tilkynna byggðaráðum
og er háð samþykki þeirra, að
þvi einu undanteknu, þegar
jarðir ganga á milli aðila innan
sömu fjölskyldu, þ.e. á milli
hjóna, foreldra og barna og
kjör- eða fósturbarna, á milli
systkina eða til barnabarna.
begar rikið ráðstafar jarðeign-
um og er banki eða önnur opin-
ber lánastofnun, sem hafa veð á
fasteigninni, kaupa hana eöa fá
útlagða, er það einnig undan-
þegið samþykkt byggöaráðs.
Byggöaráð.
Byggðaráöin yröu skipuð
þremur mönnum, sinum mann-
JónasJónsson
inum tilnefndum af hvoru bún-
aðarsambandi og sýslunefnd og
þeim þriðja af ráðherra. Þau
ákveði samastað sinn i samráði
við sýslunefnd og búnaöarsam-
band og hafi eftir þvi sem betur
hentar skrifstofu sameiginlega
með öðrum hvorum aðilanum.
Byggðaráð kæmu i stað nýbýla-
nefnda en fá viðtækara verk-
svið.
Þau eiga eins og að framan er
getið að fylgjast með og sam-
þykki þeirra þarf fyrir öllum
kaupum eða ráðstöfun á landi.
t 8. gr. írumvarpsinssegir að
byggöaráð skuli ekki veita leyfi
til ráðstöfunar á fasteign, ef um
óeðlilega ráðstöfun cr að ræða
miðaö viö almennar viöskipta-
venjur, ef ætla má aö ráðstöfun-
in sé gerö til að hafa af henni
sérstakan f já rli agslega n
ávinning eöa til að ráðstaf
eigninni eða hluta af henni fljót-
lega aftur i hagnaðarskyni.”
Þetta mundi þýða að byggða-
ráð gætu stöövað eða komið i
veg fyrir allt augljóst landa-
brask, og óeðlilegar sölur jarða
eða jarðarhluta. Ef land eða
jarðarverð. sem upp væri gefið
þætti óeðlilega hátt, svo að
grunur gæti leikið á að með þvi
væri verið að fæla forkaupsrétt-
arhafa frá kaupum, með fölsk-
um tilboðum, væri hægt að
synja um sölu, af þeim sökum
aðum „óeðlilega ráöstöfun væri
að ræöa miðað við almennar
viðskiptavenjur".
Undir þetta gætu einnig flokk-
ast landakaup einstaklinga eða
félaga,sem greinilega væru á-
formuð vegna annars en bú-
skapargildis landsins og æski-
legra nytja þess.
Þessi ákvæði ættu þvi að
hindra óeðlilega og óæskilega
verðhækkun á landi, og óeðlileg-
an kaupskap með land.
Landhúnuöarlandiö verndaö.
13. gr. frumvarpsins segir að
land,sem við gildistöku laganna
er notaö til landbúnaðar, megi
ekki taka til annarra nota, nema
með heimild i lögum að öðrum
kosti þurfi heimild ráðherra, og
samþykki byggðaráðs og Bún-
aðarfélags lslands að koma til.
Þá þarf einnig samþykki
byggðaráðs og Búnaðarfélags
Islands, til að skipta landi jarða
og til að sameina jarðir. Sam-
þykki sömu aðila þarf til stofn-
unar nýbýla og þurfa þau að
hljóta staðfestingu landbún-
aðarráðuneytisins. Kemur það i
stað samþykkis Landnáms rik-
isins, sem reiknað er með að
leggist niður sem sjálfstæð
stofnun.
1 10 gr. frumvarpsins eru
ákvæði þess efnis að ef byggða-
ráð neitar að samþykkja sölu
fasteignar og ráðuneytið stað-
festir synjunina, sé hægt að
krefjast þess að rikissjóður
kaupi eignina, náist ekki sam-
komulag um verð, á mat dóm-
kvaddra manna að ráða. Með
þessu ætti aö vera tryggt að
enginn þurfi að gjalda þess
óeðlilega ef byggðaráð getur
ekki fallist á sölu.
Jaröir má ekki niða niður.
Akvæði eru i 13. gr. frum-
varpsins.sem á að vera hægt að
beita til þess að koma i veg fyrir
að jarðir séu niddar niður og
látnar ónytjaðar á meðan þörf
er fyrir landið til bættrar að-
stöðu til búrekstrar i byggðar-
laginu. Við slikar aðstæður get-
ur landbúnaðarráðuneytið
heimilað sveitarstjórn eignar-
nám á jörðum, ef búnaðarfélag
íslands og byggðaráð hafa mælt
með þvi.
Um forkaupsrétt.
1 þriðja kafla frumvarpsins
eru ákvæði um forkaupsrétt,
þau eru nokkuð breytt frá gild-
andi lögum á þann veg að að-
staða sveitarfélaga er verulega
bætt til að notfæra sér forkaups-
rétt að jörðum.
Þá er ákvæði þess efnis að sé
söluverð eignar óeðlilega hátt
miðað við liklegt raunverð að
áliti byggðaráðs getur sveitar-
félag sem forkaupsrétthafi
krafizt mats dómkvaddra
manna og gildir það þá sem
söluverð á eigninni. Þetta ætti
að koma i veg fyrir það að
sveitarfélögum sé skákað frá
þvi að nota forkaupsrétt, með
þvi að bjóða hátt i eignirnar,
jafnvel hærra á yfirborðinu en
hugsað er að að greiða.
Leiguliði fær ekki forkaups-
rétt að jörð sinni fyrr en eftir 10
ára búsetu, eftir gildandi lögum
eftir 3ja ára búsetu. vel getur
verið eölilegt að lengja þetta
mark, til aö skapa meiri festu.
Noti hann þá forkaupsrétt er
hann skyldur að taka jörðina til
ábúðar.
t 28. gr. eru ákvæði um að for-
kaupsréttur sveitarfélags komi
ekki til þegar jarðeigandi af-
hendir jörð sina nánu skyld-
menni eða venzlamanni — þetta
gildir þó þvi aðeins að viðtak-
andi taki jöröina til ábúöar og
fullra nytja.
Um jarðasjóð.
Með frumvarpinu er lagt til að
jarðasjóður verði efldur og að
hann fái aukið hlutverk.
Hlutverk jarðasjóðs er „að
aöstoöa sveitarfélög og bændur
viö eigcndaskipti að jörðum og
aö stuðla að þvi með lánum
og framlögum að búseta á jörö-
um og nýting lands verði f sem
mestu samræmi við hagsmuni
viökomandi sveitarfélags. Er-
indi, sem Jarðasjóði berast
varðandi kaup og sölu jarða eða
lánveitingar skulu send til um-
sagnar Búnaðarfélags tslands
og Stéttasambands bænda.
Heimildir Jarðasjóðs til að
kaupa jarðir eru allviðtækar.
Hann má kaupa: Jarðir, sem
ekki seljast með eðlilegum hætti
eða ef þær þykja ekki nógu góð-
ar til sjá.lfstæðs búskapar, eru
afskekktar. Jarðir, sem eigend-
ur hafa ekki tök á að sitja vegna
erfiðs efnahags. Jarðir, sem
hreppsnefndir treysta sér ekki
til að kaupa má sjóðurinn kaupa
ef þær eru þýðingarmiklar fyrir
sveitarfélögin til að koma á
skipulegri byggð.
Þá má sjóðurinn einnig kaupa
jarðir, sem eru taldar heppileg-
ar til útilifsafnota.
Nú hafa verið rakin helztu at-
riði frumvarpsins, sem miða
eiga að því að trýggja framan-
greind markmið, að landbúnað-
ar-landið haldist i eigu þeirra
einstaklinga.sem stunda búskap
og fólksins, sem vill búa i sveit-
unum.
Þetta er fyrsta tilraun hér til
að setja um þessi efni heildar-
löggjöf. 1 nágrannalöndum okk-
ar hafa verið mjög mikið
strangari ákvæði um ráðstafan-
ir jarðeigna um langan aldur.
Hér er tæplega gengið eins langt
og gert var fyrir löngu hjá þeim.
1 Noregi hefur það verið háð
leyfum landbúnaðarráðuneytis-
ins allt siðan á öðrum tug aldar-
innar, ef eigendaskipti verða á
landi.
Hægt er að neita um sölu á
landi og eru þess mörg dæmi að
norska landbúnaðarráðuneytið
hafi neitað um eigendaskipti á
landi, þar sem að verðið var að
mati þess of hátt. Norska rikið
er ekki skyldugt að kaupa slikt
land. Þar eru ákvæði i lögum
um að engri jörð megi skipta
eða leggja niður og taka landið
til annars en landbúnaðar,
nema með samþykki landbún
aðarstjórnar viðkomandi hér-
aðs. Það hefur lengi verið
skylda að menn rækju búskap á
jörðum og geta menn ekki feng-
ið keypta jörð nema með þvi að
skuldbinda sig að reka þar bú-
skap. 1 löggjöf sem var i undir-
búningi á s.l. sumri var ætlunin
að gera þetta enn strangara og
gera mönnum skylt bæði að
reka búskap og hafa fasta
búsetu á jörðinni (,,bu og
bruksplikt”). Svipað ákvæði
áforma Danir að setja i lög, og
samkvæmt dönskum lögum er
skylt að reka bú á bújörðum.
Svipuð ákvæði eru i sænskum
lögum og bæði i Sviþjóð, Noregi
og Danmörku eru kaup á landi
ekki leyfð ef ástæða er til að
ætla að þau séu fyrirhuguð i
hagnaðarskyni á þann hátt að
selja landið fljótlega aftur.
Nágrannar okkar hafa löngu á
undan okkur gert sér ljóst hvað
landið er mikils virði og hve
nauösynlegt er að hafa góða lög-
gjöf sem tryggir að nýting þess
og meðferð sé eðlileg og hag-
kvæm frá þjóðhagslegu sjónar-
miði, og frá sjónarmiði sveitar-
félaganna og þess fólks, sem vill
lifa af þvi að nýta gæði landsins.
Þvi er mál að við bætum okkar
löggjöf um þessi efni.