Tíminn - 01.02.1974, Blaðsíða 11

Föstudagur 1. febrúar 1974.
TtMINN
11
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson.
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrif-
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306. Skrif-
stofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusimi 12323 — aug-
lý.singasimi 19523. Askriftagjald 360 kr. á mánuði innan lands,
i lausasölu 22 kr. eintakið.
Blaðaprent h.f.
Orkumálin
í umræðum um orkumálin á Alþingi sl.
þriðjudag kom Steingrimur Hermannsson
fram með ýmsar athyglisverðar upplýsingar
um orkunotkun og orkuþörf þjóðarinnar.
Steingrimur benti á, að tæplega helmingur
landsmanna, eða um 96 þúsund manns, njóta
upphitunar frá jarðhita. Rafhitun frá raf-
veitum njóta nú um 13 þúsundir landsmanna,
en rúmlega 100 þúsund kynda hús sin með oliu,
eða um helmingur landsmanna.
Áætlað hefur verið nú, að unnt sé að koma
jarðhita til upphitunar til um 65% landsmanna.
Aukning hitaveitna er fyrst og fremst möguleg
á svæðunum i kringum höfuðborgina, i Ámes-
sýslu, Borgarfjarðarsýslu og á ýmsum
svæðum á Norðurlandi vestra og Norðurlandi
eystra, en eftir verða á þessum svæðum all-
stórar byggðir, og auk þess allir Vestfirðirnir
og allir Austfirðirnir.
Áætlað er, að orkuþörf þeirra landsmanna,
sem ekki geta notið hitaveitu frá jarðhita, sé
800 til 1000 gigawattstundir til upphitunar
húsnæðis. Þessi orkuþörf svarar til um 180 til
200 megawatta.
Af þessum 800-1000 gigawattstundum, sem
þarf til rafhitunar húsnæðis þessa fólks, eru 127
gigawattstundir þegar fengnar frá rafveitu-
kerfinu.
Nú er Ijóst, að það mun eiga talsvert lengra i
land að Austurland og Vestfirðir tengist
meginraforkukerfi landsins en þeir lands-
hlutar, sem njóta munu byggðalinunnar, sem
ákveðið er að leggja til Norðurlands. Orku-
þörfin til húsahitunar á Vestfjörðum er áætluð
um 100 gigawattstundir og álika mikil á Aust-
fjörðum.
Það er hæpið, að þessir landshlutar tengist
meginraforkukerfinu fyrr en i fyrsta lagi við
lok þessa áratugs, eða 1980.
Ráðgert er að leggja byggðalinuna á þessu
ári og þvi næsta. Þessi lina mun tengja mjög
stórt svæði við orkuveitukerfi Landsvirkjunar.
En jafnframt byggðalinunni þarf að styrkja
flestar dreifilinur i veitukerfum, sem eiga að fá
orku frá byggðalinunni.
Og það þarf jafnframt að ákveða i tima, á
hvern hátt raforkan verður nýtt til upphitunar i
þéttbýlisstöðum. Þar kemur tvenns konar
fyrirkomulag til greina: Annars vegar bein
rafhitun, og hins vegar upphitun á vatni i
kyndistöð, og er þá heitt vatn leitt um pipur i
húsin.
Stofnkostnaður er talinn minni við beina raf-
hitun, en kostir hins fyrirkomulagsins eru
taldir meiri og öryggi meira.
Steingrimur sagði, að ef ekkert væri til
sparað, mætti takast að tengja um þriðjunginn
af þessari orkuþörf, eða sem samsvaraði 40-45
megawöttum, kringum árið 1977. Næsta stór
virkjun verður Sigalda með um 100 megavött.
Varía er ráðlegt að gera ráð fyrir fyrsta
áfanga Kröflu fyrr en 1978. Er þvi sýnt, að ef
taka á upp rafhitun allra húsa, sem ekki geta
notið hitaveitu, eykst orkuþörfin mjög hratt,
og má þvi ekki dragast lengi úr þessu að
ákveða næstu stórvirkjum á eftir Sigöldu og
Kröflu.
ERLENT YFIRLIT
Átök skæruliða og
Portúgala harðna
Skæruliðar njóta samúðar Sameinuðu þjóðanna
SIÐASTLIÐIÐ haust fóru
fram þingkosningar i
Portúgal, sem voru raunar
ekki annað en nafnið eitt.
Gleggsta dæmi þess er ef til
vill það, að næstum aldrei var
minnzt á portúgölsku
nýlendurnar i kosningabarátt-
unni. Það var eitt af þvi, sem
ekki mátti minnast á. Þó hefur
framferði Portúgala i nýlend-
unum verið eitt helzta
umræðuefni á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna
áratugum saman, og innan
Atlantshafsbandalagsins hef-
ur það iðulega borið á góma og
verið harðlega fordæmt, eink-
um af fulltrúum smáþjóðanna
þar. Á allsherjarþingum
Sameinuðu þjóðanna hafa ár-
lega verið samþykktar álykt-
anir, sem fordæma
nýlendustjórn Portúgala og
krefjast þess, að þeir hverfi
heim og feli landsmönnum
sjálfum völdin. Stjórn
Portúgals hefur daufheyrzt
við þessum og öðrum kröfum,
sem ganga i þessa átt.
Það, sem stjórnar þessu
athæfi Portúgala, er framar
öðru metnaður. Portúgalar
voru fyrr á öldum ein mesta
siglingaþjóð i heimi og
helguðu sér þá viða lönd. Siðar
innlimuðu þeir þessi lönd
stjórnarfarslega sem hluta
Portúgals, en ekki sem
nýlendur. Þetta fordæmi tóku
Danir sér til fyrirmyndar,
þegar þeir innlimuðu Græn-
land I danska rikið. Stjórnend-
ur Portúgals telja sig þvi ekki
vera að verja nýlendur, heldur
hluta af Portúgal. Að
sjálfsögðu græða þeir veru-
lega á nýlendunum, en sá
gróði tapast aftur að miklu
eða mestu leyti vegna þess, að
þeir verða að hafa fjölmennan
her i nýlendunum. 1 her
Portúgals i nýlendunum mun
nú rúmlega 140 þúsund
manns, þar af eru 40% svartir
heimamenn. í hernum eru
þannig um 80-90 þús.
portúgalskir hermenn, og er
það ekki litið framlag af hálfu
þjóðar, sem telur tæpa 10
millj. manna.
Af hálfu ýmissa and-
stæðinga Atlantshafsbanda-
lagsins er þvi haldið fram, að
þetta væri Portúgölum
ókleift, ef þeir fengu ekki mik-
iðaf hergögnum frá bandalag-
inu eða þátttökuþjóðunum,
einkum þó Bandarikjunum. í
ályktunum allsherjarþings
Sameinuðu þjóðanna er þessi
óbeini stuðningur Nato við
Portúgal jafnan fordæmdur og
Nato ásakað um nýlendustrið i
Portúgal.
AÐALNÝLENDUR
Portúgala eru þrjár og allar i
Afriku. Minnst þeirra er
portúgalska Guinea, sem er á
vesturströndinni.Guinea erum
14 þús fermilur að flatarmáli
og ibúarnir tæp 600 þús.
Guinea er vanþróað land-
búnaðarland og er sennilega
frekar baggi á Portúgal en hið
gagnstæða, sökum hins fjöl-
menna setuliðs, sem þeir
verða að hafa þar. í Guinea
hófst öflug sjálfstæðishreyfing
fyrir rúmum áratug undir for-
ustu Amilcar Cabral, sem var
ættaður frá Cape Verde-eyj-
unum, sem einnig eru undir
stjórn Portúgala. Sjálfstæðis-
hreyfingin, sem Cabral
stofnaði, nær bæði til Guinea
og Cape Verde-eyja, og er
þekkt undir skammstöfuninni
Paigg. Siðustu árin hefur
Paigg ráðið yfir stórum hluta
landsins og yfirráð Portúgala
Skæruliði I Mozambique
verið bundin við höfuðborgina
Bissau og nágrenni hennar. Á
siðastl. ári kallaði Paigg sam-
an þing og lýsti yfir stofnun
sjálfstæðs rikis, sem allsherj-
arþing Sameinuðu þjóðanna
viðurkenndi á siðastl. hausti
og veitti þvi m.a. aðild að haf-
réttarráðstefnunni. Það er
nokkurt dæmi um
málamyndalýðræði
Portúgala, að þeir gefa ibúun-
um kost á að kjósa fimm
fulltrúa á 17 manna þing,
sem fer með vissa heima-
stjórn. Ellefu fulltrúar eru
stjórnskipaðir. Kosning á
þessum fimm fulltrúum fór
fram siðastl. vor. A kjörskrá
voru aðeins 7.824, en
kosningaréttur er háður
margvislegum skilyrðum.
STÆRSTA nýlenda
Portúgala er Angola, sem er
einnig á vesturströnd Afriku.
Hún er um 482 þús. fermilur að
flatarmáli og eru ibúar 5.5
milljónir. Angola er gott land-
búnaðarland og sennilega
auðugt af málmum, þótt enn
séu litt nýttir, nema demantar
og kopar. Þar eru einnig vax-
andi fiskveiðar. Sjálf-
stæðishreyfing hófst þar
nokkru fyrir siðari heims-
styrjöldina, en hún var bæld
niður miskunnarlaust af
Portúgölum rétt eftir striðs-
lokin. Ný sjálfstæðishreyfing
MPLA, hófst þar upp úr 1963,
en þá kom til mikilla átaka i
höfuðborginni, Luanda, sem
hefur nú um 250 þús. ibúa.
MPLA starfar að flestu leyti á
svipaðan hátt og Paigg og
hefur náð verulegri fótfestu i
vissum landshlutum.
SIÐUSTU mánuðina hefur
mest athygli beinzt að þriðju
nýlendu Portúgala i Afriku.
Mozambique, sem er á austur-
ströndinni. Mozambique er
um 302 þús. fermilur að flatar-
máli og eru ibúarnir um 7.5
millj. Mozambique er gott
landbúnaðarland og þar eru
talin veruleg námuauðæfi,
þótt þau séu enn litið nýtt. Þar
hafa starfað ýms skæruliða-
samtök, en áhrifamest og
öflugast þeirra er Frelimo,
sem var stofnað 1963.
Upphaflega starfaði Frelimo
aðallega við landamæri
Tanzaniu og fékk stuðning
þaðan. Siðustu misserin hefur
Frelimo náð vaxandi fótfestu i
Tete-héraðinu, og þar komið
oft til harðra átaka við
hermenn Portúgala. Auk þess
hafa Portúgalar teflt þar fram
illræmdum málaliðsmönnum,
sem starfa án beinna tengsla
við herinn. Það var i
sveitaþorpinu Wiziyamu, sem
er i Tete-héraðinu, er framin
voru hópmorð, sem mest
umtal hafa vakið i sambandi
við þessi átök. Samkvæmt
sögnum hvitra kristniboða,
sem starfa á þessum slóðum,
myrtu portúgalskir hermenn
um 400 óbreytta borgara i
hefndarskyni fyrir árás, sem
þeir höfðu orðið fyrir. Þetta
geröist í desember 1972.
Samkvæmt skýrslum
þeirra, sem taldir eru fylgjast
bezt með þessum málum,
hefur árlegt mannfall vegna
átaka milli skæruliða og
Portúgala i portúgölsku
nýlendunum verið til jafnaðar
um 5000 manns siðustu árin.
Skæruliðasamtökin voru að
sjálfsögðu veik i fyrstu og
höfðu óþjálfaða liðsmenn, en
þeim hefur stöðugt verið að
vaxa fiskur um hrygg, m.a.
vegna aðstoðar, sem
nágrannarikin hafa veitt
þeim. Flest bendir til, að þau
muni mjög eflast á næstunni
og mannfall haldi áfram að
vaxa á báða bóga. Fyrr en
seinna, munu Portúgalar
neyðast til uppgjafar og væri
það þvi betra, sem það yrði
fyrr. Miklu skiptir, að sam-
starfsriki Portúgals i Atlants-
hafsbandalaginu reyni að hafa
holl áhrif á stjórnendur þess i
umræddum efnum. — Þ.Þ.
—TK