Tíminn - 28.05.1974, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Þriðjudagur 28. mai 1974.
Þriðjudagur 28. mai 1974.
TÍMINN
13
í MINNINGU GUÐMUNDAR BÖÐVARSSONAR
Guðmundur Böðvarsson hafði
tvo um þritugt, þegar hann sendi
frá sér sina fyrstu ljóðabók. Hún
hét Kyssti mig sól, og kom út árið
1936. Ef einhverjum skyldi þykja
hann hafa beðið lengi með að
kveðja sér hljóðs, geta þeir hinir
sömu glaðzt við þá tilhugsun, að
það var fullveðja skáld, sem þar
sté fæti á gólf i höll Braga. Ef
menn vissu ekki betur, mynáu
fáir trúa þvi að þessi ljóðabók sé
frumsmið ungs manns.
Þrem árum seinna kom önnur
bók frá hendi Guðmundar (Hin
hvitu skip 1939) og tveim árum
siðar hin þriðja (Alfar kvöldsins
1941). Um þessa siðast nefndu bók
skrifaði Magnús Asgeirsson rit-
dóm I Helgafell árið 1942, og
komst þá meðal annars svo að
oröi: „Vafasamt er, hvort sú
fáskipaða sveit, sem enn þá ann
fögrum ljóðum hér á landi, hefur
gert sér svo ljóst sem skyldi,
hversu merkur atburður útkoma
hinnar fyrstu ljóðabókar
Guðmundar Böðvarssonar (1936)
var i raun og veru: Einyrki i af-
skekktri sveit, óskólagenginn og
fáförull, sendir frá sér fyrstu
ljóðabók sina, þar sem hvert
kvæði er með ótviræðum menn-
ingarbrag, og nokkur þeirra
(Kyssti mig sól — Það uxu tvö tré,
,,Ok velkti þá lengi i hafi”) meðal
þess sem bezt hefur verið kveðið
á Islenzku...”
„Einyrki í
afskekktri sveit......”
Það hefur mikið vatn runnið til
sjávar siðan Magnús Asgeirsson
skrifaði ofangreind orð, til þeirra
hefur iðulega verið vitnað, og
sakar ekki, þótt það sé enn gert
hér, enda standa þau enn i gildi
sinu. Hitt þurfti engum á óvart að
koma, þótt höfundur þessara list-
rænu kvæða væri „einyrki i af-
skekktri sveit, óskólagenginn og
fáförull”, eins og Magnús komst
að orði. Það eru islenzkar sveitir
með þeim tiltölulega fábreyttu
lifnaðarháttum, sem þær höfðu
upp á að bjóða og nærri kyrr-
stæðri verkmenningu öldum
saman, sem fóstrað hafa skáld
okkar og andans menn, allt frá
Snorra Sturlusyni og Hallgrimi
Péturssyni tl Stephans G. og
Halldórs Laxness, svo aðeins séu
nefnd fjögur nöfn úr þeirri breiðu
fylkingu, sem islenzk bókmenn-
ing á reisn sina að þakka. — Um
hitt atriðið, að Guðmundur
Böðvarsson hafi verið óskóla-
genginn og fáförull” þarf ekki að
fara mörgum orðum. Það vita
allir sem vita vilja, að
tslendingar voru búnir að skapa
sinar gullaldarbókmenntir,
geyma þær og ávaxta, löngu áður
en það varð almenn trú á tslandi
að nauðsynlegt væri að pina
hvern einasta ungling á skóla-
bekk, öll hans glöðustu æskuár, —
hvort sem hann hefur getu og
löngun til sliks eða ekki. Sér þess
og hvergi stað i ljóðum Guð-
mundar Böðvarssonar, að hann
hefði orðið meira eða betra skáld,
þótt hann hefði verið látinn sitja
lon og don í menntaskóla og siðan
i háskóla. Að sönnu þarf enginn
að efast um, að hann hefði staðið i
fremstu röð sinna skólasystkina,
ef sú hefði orðið braut hans, en
hitt má draga i efa, að slikt hefði
orðið honum drýgra til andlegs
þroska en daglangt og árlangt
samnéyti við sveit sina, vorgróð-
ur hennar og vetrarriki — unað og
erfiði islenzks sveitalifs.
Við hverfisteininn
En þótt skáldiÓ á Kirkjubóli
væri alla ævi góður sonur æsku-
stöðva sinna og trúr hlutverki
sinu sem bóndi, má nærri geta,
hvort ekki hafa stundum sótt að
honum efasemdir: Er alveg vist,
aðhannséá réttri leið? Svo spyr
jafnan hinn vitri maður. Um
þetta vitna meðal annars Vis-
urnar við hverfisteininn árið 1936,
stórbrotið kvæði, sem ort er af
svo magnaðri snilld, að það mun
áreiðanlega ekki gleymast þeim,
sem einhvern tima hefur lesið það
með sæmilega opnum huga.
Upphafslinur kvæðisins eru
þannig:
Ég sem steininn stig er
þreyttur maður,
stari I leiðslu á hans
hverfiflug.
Ungur hóf ég verk mitt
vinnuglaður,
var mér enginn grunur þá
ihug.
Enginn spurði, hvi ég ekki
hætti,
hvað mér lægi á. —
Enginn spurði, hvort ég ekki
ætti
aðra starfaþrá.
I næstu visu kemur þessi hrein-
skilna játning:
Sjálfur spurði ég seinna, hvi
mér hefðu
sorgleg örlög haslað þvilikt
svið...
En örlögin eru miskunnarlaus:
::Sjá, hér er þinn staður,
sigðarinnar þræll um
dag og nátt.
Að lokum skulum við lita á
niðurlagserindi þessa töfrum
slungna ljóðs:
Brýnsluguðir, vel er verk
mittunnið,
vendilega þynnti ég eggjar
blár. —
Vatnið fossar. Hjól mitt
hefur runnið
hringi sina meir en þúsund ár. —
Grasið stendur þroskað.
Blómleg byggðin
brosir móti þér, ó, hel.
Brýnsluguðir, bitur ekki sigðin
bráðum nógu vel. —
Hvað á skáldið við? Er það að
gefa I skyn, að sjálfur sé hann á
góðri leið með að „moka sig i
hel”, að með linnulausu striti
bóndans sé hann að drepa skáldið
I sér? Ef til vill, svona i og með,
en þó er margt i kvæðinu, sem til
þess bendir, að hugur bóndans
leiti hærra, að sjón hans dragi
lengra en yfir nánasta umhverfi
hans. Hvernig stendur á þvi að
hann bindur ártalið 1936 i fyrir-
sögn kvæðisins? Það var einmitt
það sumar, sem borgara-
styrjöldin á Spáni brauzt út, og
þar þóttust ýmsir framsýnustu
menn veraldarinnar sjá fyrirboða
siðustu heimsstyrjaldar. Það er
hafið yfir allan efa, að ungi
bóndinn i Borgarfirði skildi lika,
hvað i vændum var, — að i
iskrandi sveifum hverfisteinsins
heyrði hann hina miklu dómsupp-
kvaðningu yfir þjóðum Evrópu. A
Spáni barðist alþýðan vonlausri
baráttu við siðlausan fasisma, i
Þýzkalandi hafði Hitler komizt til
valda örfáum árum fyrr.
OG borgfirzki bóndinn finnur til
með sekt og þjáningum
veraldarinnar og vikur sér ekki
undan ábyrgðinni. Er hann ekki
samsekur á sinn hátt? Er hann
ekki — að visu gegn vilja sínum
— einmitt i þjónustu
syðingaraflanna? Það skyldi
þó aldrei vera?
Vatnið grætur annarlegum ómi
yfir steinsins hrjúfu brá,
hjólsins ásar iskra hásum rómi
ömurlega spá.
Ef sá kliður við þig varað gæti,
væri raun min létt.
En hann svæfir. Syngja undir fæti
sveifar, jafnt og þétt.
Hér er eitthvað meira á ferðinni
en áhyggja einstaklingsins um
stöðuval sitt. Þetta er feigðarspá.
Grunur um hörmungarnar, sem
framundan voru.
En hafi Guðmundi Böðvarssyni
i upphafi fundizt sem erfitt myndi
verða að samræma skáldskap og
búskap, er ekki annað sýnna en
að hann hafi mjög snemma á
skáldferli sinum vaxið frá þeirri
hugsun. Ég minnist þess að
minnsta kosti ekki að hann kvarti
undan hlutskipti sinu, utan það,
sem ráða má af Visunum við
hverfisteininn árið 1936 — að svo
miklu leyti sem þar er yfirleitt
um að ræða áhyggjur af eigin
framtið: en eins og drepiö var á
her að framan, bendir flest til
þess, að þær séu ekki annað en
ivaf, meginhugsunin i kvæðinu sé
almennara eðlis.og bendi lengra.
Hvernig mátti lika annaö vera, en
að Guðmundur yrði hamingju-
samur maður að mega vera bæði
bóndi og skáld? Hann var alla
stund góður bóndi, listasmiður,
svo að orð fór af, en auk þess stór-
skáld og andlegur höfðingi héraðs
sins. Og það hefur að visu margur
unað hlut sinum sæmilega,. þótt
ekki næði hann slikum árangri.
„í stormum
sinna tiða...”
Guðmundur Böðvarsson var
ekki einn þeirra manna, sem
skriða i skjól og láta eitthvert til-
búið hlutleysi skýla sér i hret-
viðrum lifsbaráttunnar. Kveðja
til hlutlauss vinar er mögnuð skil-
greining á viðhorfi hans til sam-
tiðarinnar, vanda og vegsemd
þess að vera þátttakandi i lifs-
striði mannkynsins. Hann hefur
ekki miklar mætur á hlutleysi
vinar sins
Þér átti að lærast að fara i felur
og finna þér afdrep og hlíf
við feiknum þess leiks þar sem
fylkingar berjast
um framtið og mannlegt lff.
Enda hræddist þú skuggann og
skelkaðurhímdir
i skotinu, ábyrgðarlaus.
Þú lézt bjóða þér hlutskipti
blauðasta þrælsins
að byrgist þinn dýrmæti haus.
En það eru ekki allir á þeim
buxunum að hlaupa i felur, þegar
hætta steðjar að. Kvæðið er
bersýnilega ort á þeim örlaga-
þrungnu dögum, þegar veröldin
stóð á öndinni yfir þvi, hvort
tækist að stöðva framrás þýzku
herjanna við Stalingrad i siðustu
heimsstyrjöld:
Og þeim hefði fundizt þin
lifshætta litil
og lagt á þig kýmilegt mat,
sem börðust i Transvaal, sem
vörðust hjá Verdun
og verja nú Stalingrad.
Og það gæti líka verið dálitið
fróðlegt að hafa tal af þeim,
sem barðist á Noregs fönnugu
fjöllum
og féll þar við bróður sins hlið.
En Guðmundur er nógu sann-
gjarn til þess að lofa þeim hlut-
lausa að malda i mótinn:
Jú, þú átt þér eitt svar:
Þar sem orustur heyjast
til úrslita, þar eða hér,
þá velta þau litið á vesaling
einum.
— Og þó velta þau alltaf á þér.
Já, þú sjálfur. Þú verður sjálfur
að bera ábyrgð á lifi þinu, það
geta ekki aðrir gert fyrir þig. Það
er engin von til þess að veröldin
sé betri en einstaklingarnir sem i
henni búa. Og bresti þig mann-
dóm til þess að skilja þetta og
viðurkenna og lifa lifinu sam-
kvæmt þvi
...þá mun hugleysið verða
þin gröf,
og þá tapast þér framtið og
tilveruréttur,
þá tapast þér lönd þin og höf.
Kvæðið i Bifröst gengur i lika
átt og kveðja til hlutlauss vinar.
Þar brýnir skáldið islenzka æsku
og eggjar hana lögeggjan að duga
landi sinu og verða ekki verr-
feðrungar. Og hann endar kvæðið
með þessum eftirminnilegu
orðum:
Ef æskan bregst þeirri ættjörð
sem henni var gefin
er ekkert i heiminum til sem
bjargarþvilandi.
Kvæðið I Bifröst er i eðli sinu
prédikun, þar sem höfundurinn
fer á kostum mælsku sinnar. En
þau ljóð Guðmundar sem þannig
eru gerð eru ekki ein um að birta
viðhorf hans til vandamála heims
og samtiðar. Jafnvel I hinum
ljúfu og þýðu kvæðum rekumst
við á hið sama: ábyrgðartil-
finninguna, samvizkusemina.
Litum til dæmis á eftirfarandi
linur úr hinu hugljúfa kvæði
Fylgd:
Hér bjó afi og amma
eins og pabbi og mamma.
Eina ævi og skamma
eignast hver um sig,
— stundum þröngan stig.
En þú átt að muna,
alla tilveruna,
að þetta land á þig.
Ef að illar vættir
inn um myrkragættir
bjóða svika sættir,
svo sem löngum ber
við I heimi hér,
þá er ei þörf að velja:
Þú mátt aldrei selja
það úr hendi þér.
Frá þessu viðhorfi hvikaði
Guðmundur Böðvarsson aldrei.
Hann var of heill og sannur
maður til þess að geta verið eitt i
dag og annað á morgun.
Glettni og alvara
1 flestum hinum fyrri ljóða-
bókum Guðmundari
Böðvarssonar er alvarlegur tónn .
yfirgnæfandi. Og meira en það.
Það er einmitt þessi ljúfsári tregi
sem á einna drýgstan þátt I að
veita kvæðum hans það undar-
lega sterka seiðmagn sem þau
Grein þessi var skrifuð fá-
um dögum eftir andlát Guð-
mundar Böðvarssonar, en
vegna prentaraverkfalls og
siðan mikilla þrengsla i blað-
inu, birtist hún ekki fyrr en nú.
búa yíir. Það mun þvi hafa verið
orðið talsvert útbreidd skoðun
meðal aðdáenda hans, fyrir svo
sem hálfum öðrum áratug, að
ekki væri mikillar gamansemi að
vænta frá honum.
En svo gerðist það allt i einu, og
ókunnugum að óvörum árið 1962,
að skáldið kvað alla slika hleypi-
dóma niður, vel og rækilega. Þá
kom út fyrra bindi bókar hans,
Saltkorn i mold, og þar kvað
heldur betur við nýjan tón, sem
litt hafði látið á sér kræla i þeim
ljóðabókum Guðmundar, sem á
undan voru farnar. Þessi nýi
þáttur var fyndni, svo hnitmiðuð
og leiftrandi, að annars eins má
lengi leita i Islenzkum bók-
menntum, og yrðu þau skáldverk
þó sjálfsagt fljóttalin, sem byggju
yfir svo tærri og einlægri gaman-
semi.
Höfundurinn hefur þann hátt á,
að hann gengur i huganum um
kirkjugarð sveitar sinnar og
rifjar upp „gamlar afdalasögur”
um leið og hann reikar á milli
leiðanna.
Hér sefur Salómon Jónsson,
svarthærður, úfinn, grimmur,
afrenndur maður að afli,
orðfár, rómurinn dimmur.
Það gekk vist á ýmsu fyrir
þeim karli á meðan hann dvaldist
hérna megin grafarinnar, að
minnsta kosti átti hann I si-
felldum útistöðum við Hóls-
Manga, bróður sinn, sem var
„...fól, svo sem frægt er
orðið...” og er tilfærð harla
krassandi saga af viðskiptum
þeirra bræðranna.
í siðara bindi Saltkornanna er
meðal annars sagt frá faktor
einum, sem var „danskastur
allra manna...”, en er nú „orðinn
að islenzkri mold.” (Meira
lagðist nú ekki fyrir kappann). Þá
var vist ekki litið bramboltið i
honum, á meðan hann var og hét,
þótt aldrei gæti hann lært islenzku
svo I lagi væri. Þegar hann bað
stórbóndadótturinnar við Kross-
eyrarkirkju, þá gerði hann það
með svofelldum orðum:
— Ég trúi ég tekur hana, ■
ég trúi ég elskar henni,
já, mikinn, tað er nú tað.
Og vist gaf bóndi honum dóttur
sina, þótt hjónabandið yrði fakt-
ornum til litilla heilla, en það er
önnur saga, sem oflangt yrði að
rekja hér.
En Saltkorn i mold eru miklu
meira en leiftrandi fyndni, þótt
vissulega sé hún allra þakka
verð, út af fyrir sig. Guðmundi
Böðvarssyni tókst að lyfta þessari
bók sinni upp i það að vera breið
og trúverðug þjóðlifslýsing, þótt
mörgum hafi að vonum fyrst og
fremst orðið starsýnt á hinn
gamansama þátt hennar. Nafn
bókarinnar segir strax nokkuð
um það, hvert höfundur stefnir
verki sinu: Saltkorn i mold. „Þér
eruð salt jarðar”, sagði Jesús
Kristur. Já, vist voru þessir
gömlu karlar og kerlingar trúir
og traustir þegnar þessa litla
samfélags, hér norður á hjara
veraldar, hver á sinum afmark-
aða bletti. Og þjóðin komst
ódrepin I gegnum allt harðréttið
og hörmungarnar, meðal annars
fyrir þeirra tilverknað. Vist voru
þeir „salt jarðar”, þótt sitthvað
skringilegt kunni að hafa gerzt i
sambandi við þá — eins og okkur
öll.
Við staðnæmdumst stuttan tima
á ströndinni frægu við hafið,
þar grétum við eða glöddumst,
ýmist van eða of....
Á þessum orðum hefst for-
málinn að fyrra bindi. Og skáldið
lýkur formálanum þannig:
Þau sigldu á hafið og siðan,
— já, siðan veit enginn neitt!
Margir hafa spurt þeirrar
spurningar, hvort Guðmundur
Böðvarsson hafi ekki stuðzt við
raunverulega atburði og menn
sem sannanlega höfðu verið til i
Saltkornunum. Sliku er erfitt að
svara. Þegar skáldskapur hefur
mjög almennt gildi, er venjulega
auðvelt að benda á hliðstæður
hans, og nægir þar að nefna Bjart
I Sumarhúsum, sem sagt er að
hafi þekkzt i öllum sýslum og
flestum sveitum Islands. — Allir
töldu sig hafa þekkt einhvern
karl, sem liktist Bjarti i ein-
hverju. Eins er þetta með Salt-
korn i mold, eftir Guðmund
Böðvarsson. Þegar ég, sem
þessar linur hripa, las þá bók
fyrst, fannst mér ég þekkja þar
fólk, sem ég þó vissi, að
Guðmundur Böðvarsson hafði
aldrei séð eða heyrt og ekki haft
af þvi neinar spurnir. Sömu sögu
geta áreiðanlega margir sagt.
Það er þó ljóst, að höfundur er
við þvi búinn, að einhverjir telji
sig þekkja fólk eða atburði i Salt-
kornum i mold, og jafnvel að
menn fyrtist við. í lok eftirmálans
viö siðara bindi bókarinnar er
komizt svo að orði:
Og þið sem að ennþá eigið
óslitna og nýja skóna,
ef gangið þið seinna um garðinn
hjá gröf minni eitthvert sinn,
segiö þá kankvisa sögu
af sveitaskáldinu gamla,
i rósemd við rústina gróna
og rifjið upp hnittna bögu,
meö brosi um brá og kinn.
Það gæti ekki gert mér annað
en gott inn i blundinn minn.
Hér fer Guðmundur þess á leit,
að honum verði seinna gerð sömu
skil og hann hefur gert öðrum. Og
hann lætur ekki þar við sitja,
heldur slær botninn i eftirmálann
með þvi að miðla okkur hinum
tærasta skáldskap.
En það skiptir I raun og sann-
leika ekki neinu máli, hvort menn
telja sig þekkja eða vita um ein-
hverjar fyrirmyndir i þessari bók
Guðmundar Böðvarssonar. Hitt
stendur eftir, að þarna tókst
skáldinu að leiða horfna kynslóð
fram á sviðið, iklædda holdi og
blóði á nýjan leik — svo ljós-
lifandi, að okkur finnst við ekki
aðeins hafa verið áhorfendur,
heldur lika þátttakendur i lifs-
striði hennar.
ísland alls
staðar nálægt
Hér að framan hefur litið eitt
verið drepið á tregann i ljóðum
Guðmundar Böðvarssonar. Það
hefur lika verið rætt um gaman-
semi þeirra og markvissa fyndni:
enn fremur, hversu skyggn Guð-.
mundur var á vandamál hins
stóra heims og hvernig hann
snerist við þeim.
En list hans var ofin úr enn
fleiri þáttum, og eru vist þvi
miður litil tök á að gera þeim
öllum skil i einni blaðagrein.
Þessir þættir láta misjafnlega
mikið á sér bera i ljóðunum, en
einn þeirra er þó svo fyrirferðar-
mikill og áleitinn, að ekki verður
komizt hjá þvi að geta hans sér-
staklega. Við getum til hægðar-
auka kallað hann þjóðlega tóninn
iljóðum Guðmundar. Island, ekki
sizt heiðar þess og óbyggðir, voru
Guðmundi helgur dómur. Hann
lét eina af ljóðabókum sinum
heita Landsvisur, enda má segja,
að efni hennar fjalli allt um
Island og islenzka náttúru, eða þá
einstaka staði, sem tengdir eru
atburðum eða einstaklingum úr
þjóðarsögunni. (Svartsminni,
Bræðravigi). Fyrta kvæðið i
bókinni heitir Vorið góða (og
mætti að skaðlausu koma á þeirri
venju að lesa það i útvarp á
morgni fyrsta sumardags). Það
byrjar svona:
Það man ég fyrst sem mina
barnatrú
er myrkar hriðar léku um
fenntan bæ,
að land mitt risi aftur,
eins og nú,
úr Is og snæ.
úr Is og vetrarsnæ.
t Landsvisum eru sum fegurstu
kvæði Guðmundar, eins og til
dæmis Stekkjarmói og Hvitur
hestur. Ógleymanlegt er kvæðið
Verið, sem bersýnilega er ort um
Alftaver i Vestur-Skaftafells-
sýslu.
Hvi þegir Skálm?
Hvi sefur Katla enn?...
Höfundur lýkur kvæði sinu með
þessum orðum:
„Brýnsluguðir, vel er vek mitt unnið....” Skáidið brýnir ljá sinn, en hann kunni einnig vel aö hvessa
önnur vopn, sem ekki eru af stáli gjör, og þar sem eggin endist drjúgum lengur en I ljánum. En þessu
vopni — hinum bitra brandi Ijóðanna — beitti Guðmundur Böðvarsson aldrei öðru visi en af fullum
drengskap hins vitra og viðsýna manns, og þvi mun það einungis verða góðar hugsanir, sem fylgja hon-
um, þegar hann nú hefur farið I sina siðustu göngu og siegið hinztu ljáför sin í Hvitársíðunni.
Þvi sá er beztur blettur til
á jörð
og bindur fastast þann er
stendur vörð,
sem vonlaust er að verja ef
illa fer.
Þetta getur i fljótu bragði virzt
fjarstæða, en þó er i þvi fólginn
mikill sannleikur, — sannleikur,
sem fólk i harðbýlu landi ætti ekki
að vera i vandræðum með að
skilja.
Þótt Landsvisur séu svo
þrungnar af ættjarðarást og
þjóðlegum metnaði sem raun ber
vitni, þá fer þvi viðs
fjarri, að þar sé þjóðrækni Guð-
mundar Böðvarssonar, öll saman
komin. Hitt er sönnu nær, að
varla sé hægt að opna ljóðabók
eftir hann, án þess að rekast þar á
ísland, sögu þess eða nátturu.
Hér að framan var komizt svo að
orði, að heiðar og óbyggðir
Islands hefðu verið meðal þess
sem Guðmundi varð heilagt. Þar
hefur varla verið öf fast að orði
kveðið, en hringinn er hægt að
þrengja enn meira. Náfrændi
Guðmundar og mikill vinur hans
hefur látið svo um mælt við
höfund þessara llna, að svo mjög
sem Guðmundur unni landi sinu
ölíu, þá muni borgfirzkar heiðar
hafa veirð honum kærastar.
íslenzkir gagnamenn hafa
kannski ekki verið mikil skáld,
svona yfirleitt, enda mun ekki
neinn þeirra hafa ort eins vel um
heiðina sina og Guðmundur
Böðvarsson gerir i Tvidægra-
visum:
Marglynd er heiðin min gamla,
hún grætur og hlær,
golan og stormurinn kveða þar
ólikan brag....
Séð hef ég snjóskýin hylja
haustföla sól,
heyrði ég i sölnaðri störinni
golunnar risl.
Skóþvengur slitinn var hnýttur
við Staðarhól,
hugað að gjörðum og beizli við
Langavatnskvisl.
Fjölmarga göngu um fjöllin,
stundum i snjó,
fór ég þrjátiu haust.
Einhver mun verða hin allra
siðasta þó
— eflaust.
A Tvidægru eru Dofinsfjöll. Á
siðustu öld varð þar úti piltur frá
Sveðjustöðum i Miðfirði, hann
hafði villzt frá gangnamönnum og
borið þar beinin: fundust þau þar
mörgum árum seinna. Um
þennan atburð hefur Guðmundur
Böðvarsson ort eitt af sinum
snilldarkvæðum. Það heitir
Dofinsfjöll.
Norður i Dofinsfjöllum er
fátækleg
finnungi vaxin brekka á móti sól.
Norðlenzkur drengur, villur
um langan veg,
valdi sér þar undir barðinu
siðasta skjól.
Helgöngu þeirra, sem villast á
öræfum, er lýst með mikilli nær-
færni:
t leirflögum rekast þeir aftur
og aftur á spor,
eins manns i fyrstu en loks
eftir þrjá eða fimm,
þegar hinn villti er búinn að
ganga nógu oft sama hringinn.
Kvæðinu lýkur svo með þessum
oröum:
Hér fundust löngu seinna hans
blásnu bein. —
Brekkan er svolitið grænust á
einum stað.
Hér er sagt frá einfaldri stað-
reynd með þeim hætti, sem snill-
ingum einum er gefinn. Og þrátt
fyrir hugarflug og listræn tök á
efninu heldur skáldið sig við stað-
reyndir og fer rétt með örnefni.
Langavatnskvisl, þar sem hugað
var að gjörðum og beizli, er
einmitt við norð-austurendia
Dofinsfjalla, en heitir reyndar
Kjarrá eða Kjarrará, þegar
neðar dregur. Þar áðu gangna-
menn jafnan, og þvi var hugað
þar að reiðverum og búnaði, en
hins vegar þurfti ekki að herða
þar gjarðir, áður en lagt var út i
vatnsfallið, eins og ókunnugir
gætu haldið, þvi að Langavatns-
kvisl er ekki nein torfæra.
Sögur og sagnir
A efstu árum Guðmundar
Böðvarssonar hóf Hörpuútgáfan
á Akranesi að gefa út ritsafn hans
i óbundnu máli. Var þar jöfnum
höndum um skáldskap að ræða og
þjóðlegan fróðleik, sem hann
hafði safnað. Þetta verk ber
heitið Linur upp og niður, en
annars hefur hver bók sitt sjálf-
stæða nafn. Fyrsta bindið heitir
Atreifur og aðrir fuglar, og kom
það út haustið 1971 Næsta bindi
heitir Konan sem lá úti og kom út
1972, og siðasta bindið heitir ,,—
og fjaðrirnar fjórar.” Það kom út
núna siðast liðið haust. Þessar
bækur eru enn ekki búnar að
vinna sér jafnmikla hylli og ljóð
Guðmundar, sem ekki er heldur
von, þar sem aðeins eru örfá ár
siðan þær komu fyrir almennings
sjónir, en þó er enginn efi á að
þær eiga vaxandi vinsældir fyrir
höndum á komandi árum. Þeir
menn voru að visu til, sem sögðu
að hið óbundna mál Guðmundar
stæðist engan samanburð við ljóð
hans, og vafalaust hafa þeir
mikið til sins máls. Þegar skáld
hefur sýnt mikla yfirburði i
meðferð einhvers tiltekins forms
bókmennta, hættir mönnum við
að krefjast hins sama i hvert
skipti sem það stingur niður
penna. Þetta er mikil fásinna.
Hver vegna skyldu menn ekki
mega þreifa fyrir sér og glima við
hin ólikustu svið tungunnar? Og
það er endilega sjálfsagt, að
menn skrifi alltaf jafn vel— —
Þessi orð eru ekki skrifuð til þess
að gera litið úr þvi sem
Guðmundur Böðvarsson skrifaði i
óbundnu máli, eða afsaka það á
nokkurn hátt. öðru nær. Það sem
hann gerði bezt á þvi sviði, sýndi,
að þar hefði hann náð langt, ef
hann hefði lagt á það verulega
stund, þót't sjálfsagt hafi honum
verið Ijóðformið tiltækara. Það
eiga lika áreiðanlega margir eftir
að lesa frásöguþætti hans og sög-
ur sér til óblandinnar ánægju. Og
þau eiga sammerkt við ljóð hans
að þvi leyti, að þar er Island, is-
lenzkir menn og örlög þeirra, alls
staðar nálægt.
Akveðið mun, að Hörpuútgáfan
gefi út ljóðasafn Guðmundar
Böðvarssonar i beinu framhaldi
af útgáfu hins óbundna máls.
Fyrsta bindið er væntanlegt á
hausti komanda og munu verða i
þvi ljóð, sem ekki hafa áður birzt i
bókum, en alls er gert ráð fyrir að
ljóðasafnið verði fjögur bindi og
verða þær bækur eins að útliti og
ritsafnið Linur upp og niöur.
Fáein æviatriði
Guðmundur Böðvarsson
fæddist á Kirkjubóli á Hvitársiðu
iBorgarfirði 1. sept. 1904, og hefði
þvi orðið sjötugur næsta haust, ef
Framhald á bls. 23