Tíminn - 28.05.1974, Blaðsíða 17

Þriðjudagur 28. mai 1974.
TÍMINN
17
Síðara bréf til Tómasar Helgasonar
Um námshrokans nauma
o.fl.
geð
Kæri Tómas.
E.t.v. hef ég gengið of langt
með þvi að skrifa þér opið bréf, en
úr þessu verður ekki aftur snúið.
Þeim lesendum sem byrja hér,
skal á það bent að fyrra bréfið
fjallaði annars vegar um mat
T.H. á sérfræðiritgerð undir-
ritaðs, hins vegar var tekin til
umræðu valdaaðstaða lækna-
stéttarinnar og áhrif hennar á
geðheilbrigðismál i landinu.
Siðara atriðinu verða gerð nánari
skil i þessari grein.
Við búum i lýðræðisþjóðfélagi,
með jafnrétti allra þegna eftir þvi
sem mannlegur máttur fær við
komið á hverjum tima. Margir
eru ánægðir með lýðræði okkar
hér á íslandi, telja hvergi i
heiminum betri möguleika á að
hver einstaklingur komi skoðun
sinni og vilja á framfæri. Sumir
eru meira að segja svo bjartsýn-
ir, að halda að raunverulegt
ákvörðunarvald liggi hjá fólkinu
og þingræðið tryggi öllum þegn-
um velferðarrikisins jafnan rétt
til að hafa áhrif á gang þýðingar-
mestu mála þjóðarinnar. Við
skulum ekki eyða fleiri orðum að
þessu en snúa okkur beint að einni
af skuggahliðum okkar eigin
þjóðfélags.
Almenningsálitið býr yfir
geysiöflugum og lifsseigum for-
dómum gegn öllu þvi sem flokk-
ast undir geðræn vandamál. Fólk
með geðkvilla og geðsjúkdóma
lendir umvörpum enn þann dag i
dag i miklum erfiðleikum af þess-
um sökum. Jafnvel á heilbrigðis-
stofnunum sjálfum rikja for-
dómar, samanber andófið gegn
geðdeildinni á Landspitalalóð-
inni. Þessu veldur að miklu leyti
hræðsla og ótti almennings við hið
óþekkta, fólk veit nokkurn veginn
liffæraskipan likamans og kann
einhver deili á algengustu likam-
legu sjúkdómunum, en geðsjúk-
dómar eiga engan fastan sama-
stað i likamanum, voru lengur
taldir yfirnáttúrulegir en aðrir
sjúkdómar og að sumu leyti má
lita á fordómana sem skiljanlega,
þar sem geðsjúkdómar eru
minnst þekktu og kannski lika
minnst rannsökuðu sjúkdómar
mannskepnunnar. A siðustu tim-
um er enn fremur byrjað að ve-
fengja réttmæti læknastéttarinn-
ar til að einoka aðstöðu sina til að
fást við þessa sjúkdóma, margir
telja sjálfsagt að hleypa sál-
fræðingum, félagsráðgjöfum,
geðhjúkrunarkonum og fleiri að,
meir að segja viða talið rétt að
læknir sé ekki endilega i fremstu
viglinu eða valdamestu
stjórnunaraðstöðu á stofnunum
þeim, er veita geðheilbrigðis-
þjónustu. Þessi nýjung á þó
furðulega erfitt uppdráttar m.a.
hér hjá okkur á Islandi, vegna
þess, að fólk hefur tamið sér og
orðið rótgróið i þeim hugsunar-
hætti, að til læknis sé leitað og
hann einneigi að ráða bót á sjúk-
dómi eða leysa vandamál, engir
aðrir hjálparkokkar geti komið
þar neitt við sögu. t mörgum til-
vikum er þetta fyllilega réttmæt
grundvallarkrafa þeirra, sem
leita sér læknishjálpar, en i öðr-
um tilvikum er þetta hins vegar
beinlinis hindrun gegn þvi, að
raunveruleg bót eða lækning geti
átt sér stað. Oft er samvinna
læknis, sjúklings og annarra
æskilegri og árangursrikari en
einkasamtal læknis og sjúklings.
Báðar þessar aðferðir eru þó
margfalt betri en að tala ekki við
sjúklinginn, loka hann bak við lás
og slá og láta gæta hans, fyrir-
skipa þvingunarráðstafanir, skv.
valdboði læknis, án þess að hann
hafi sett sig vandlega inn i mál-
efni sjúklingsins og aðstæður
hans. Þvi miður gerist það nú á
okkar dögum að geðlæknir ákveð-
ur að sjúkling séu gefin lyf i rif-
legum skömmtum til að skapa ró
á sjúkradeild i stað þess að reyna
að nálgast sjúklinginn eftir öðr-
um leiðum og ráða i það hvað
veldur óróleikanum. Og hér er ég
kominn að þvi, sem ég kallaði i
siðasta bréfi „óhugnanlega hæg-
fara þröur.: gcðheilbrigðismálum
hérlendis”. Aðstandendur sjúk-
linga hafa bent á margt, sem bet-
ur mætti fara á geðheilbrigðis-
stofnunum, en þeim er ekki alltaf
anzað. Geðlækninum finnst
ábending e.t.v. óréttmæt og þess
vegna gerist ekkert. Geðlæknir-
inn er nefnilega sá sem ræður.
Hver er svo skýringin á þessari
hægfara þróun? Mitt álit er, að
skýringarinnar sé að leita i göml-
um, stirðnuðum formum. Stétta-
skipting, mannamunur og for-
dómar eru enn við lýði inni á
sjúkrastofnunum, „Iæknirinn á
að ákveða”, er notað eins og algilt
viðlag eða motto á flestöllum
sjúkrahúsum, —motto, sem virð-
ist jafn sjálfsagt á skurðstofum
eins og það er fjarstæðukennt á
vissum geðdeildum. t lækninga-
samfélögum eins og við erum nú
að prófa hér fyrir norðan er geng-
ið eins langt og óhætt þykir i að
dreifa ákvörðunarvaldinu á alla
einstaklinga, bæði lærða og leika,
hvort heldur þeir eru starfsmenn
eða vistmenn á deildinni. Kostir
þessa fyrirkomulags eru of marg-
ir og augljósir til að fara nánar út
I þá að þessu sinni. Nauðsynlegt
er samt að gera opinberlega skil
þegar þar að kemur, þvi heil-
brigðismál varða almenning ekki
siður en verkföll, utanrikismál og
landhelgisdeilur.
Svo langar mig til að gerast for-
hertur og gefa þér, sjálfum mér
og öðrum ónafngreindum stéttar-
bræðrum okkar heilræði:
Við skulum gera örstutt hlé á lifs-
þægindakapphlaupinu, stanza og
kasta mæðinni um stund og hugsa
málin. Er það rétt að við læknar
séum einum of uppteknir við að
varðveita einhverskonar forrétt-
indi okkar i þjóðfélaginu? Erum
við of duglegir við að potast eftir
framabrautum, og linir við að
hugsa um hag sjúklinga? Fælum
við marga góða einstaklinga frá
þvi að vinna i þágu geðheil-
brigðismála vegna þess, sem
nefnt hefur verið stærilæti lækna-
stéttarinnar? Einblinum við um
of á bóknám og háskólapróf, ger-
umst fastheldnir á völd og valda-
aðstöðu, hættir okkur til að tútna
út af sérþekkingu og bókvizku á
kostnað heilbrigðrar skynsemi og
mannlegrar hlýju? Ef svörin eru
játandi, hljótum við að vera
komnir með þann kvilla sem Ein-
ar Benediktsson nefndi i einu
kvæði „námhrokans nauma geð”
(Messan á Mosfelli.) Ég vil leyfa
mér að halda þvi fram, að það sé
þýðingarmeira fyrir geðheil-
brigðismál okkar i dag, að læknar
stigi niður af stallinum og fari að
tala við samstarfsfólk sitt á jafn-
réttisgrundvelli fremuren að þeir
keppist við að sannfæra hvern
annan um nauðsyn þess að hafa
lagt að velli hin eða þessi pappirs-
tigrisdýr.
Með öðrum orðum : Ég lit á það
sem skyldu okkar geðlækna að
eiga næsta leik i baráttunni gegn
fordómum, og það gerum við bezt
með þvi að hefja opinskáa um-
ræðu bæði á okkar vinnustöðum
og i fjölmiðlum. Þar með fá leik-
menn, t.d. aðstandendur sjúk-
linga betri innsýn i vandamálin,
almenn þekking vex, fordómar
minnka, tengslin milli fagfólks og
áhugafólks aukast, betri sam-
starfsgrundvöllur skapast pg með
eðlilegri þróun geta vandamenn
sjúklinga beitt sér á markvissari
hátt fyrir þvi, að geðveikum verði
tryggt jafnrétti á við annað veikt
fólk i landinu.
Astæðan til að ég espaðist
svona upp við þig á dögunum var
ekki bara sú að mér fannst ég
órétti beittur varðandi umsókn
mina um sérfræðiviðurkenningu.
Við þetta bættist, að mér fannst
þú og þin afstaða vera nokkuð
táknræn fyrir þau öfl i manns-
huganum, sem að minum dómi
ýta undir óeðlilega þróun i geð-
heilbrigðismálum. Þar að auki
vildi ég gera mitt til að vekja fólk
til umhugsunar og helzt vitundar
um vaxandi almætti skrifstofu-
veldisins á Seltjarnarnesi. Svo
komu nokkur gullkorn frá
Háskólanum og fylltu mælinn svo
út úr flóði, og varð mér þá á að
biðja um orðið i ofdirfsku minni.
Sumir vina minna og starfs-
bræðra telja, að ég hefði betur
látið þetta ógert, og má vera að
svo sé, en þrátt fyrir vandlega
umhugsun finnst mér ekki ástæða
til að taka neitt aftur af þvi sem
ég hef sagt.
t byrjun einmánaðar 1974.
Brynjólfur Ingvarsson.
Rekstur Ferða
skrifstofu ríkisins
Svar við ádeilum Sigurðar AAagnússonar forstjóra
Hálf-önnur smálest
í einum vöndli
KJÖT OG MJÓLK fær
fólk ekki á matborð
sitt, án þess að
gripirnir hafi beiti-
land. Viða um lönd
þarf einnig að heyja
handa skepnunum,
svo að þær bresti ekki
vetrarfóður. Vélar
eru smiðaðar til þess
að ræktun og hey-
skapur geti gengið
greitt og örugglega.
Eins og allir vita er það
löngu liðin tið, er helztu am-
boðin við heyskapinn voru orf.
ljár og hrifa. Og stöðugt er
verið að smiöa nýjar vélar og
vélasamstæður til þess að
létta heyskapinn og gera hann
fljótlegri.
Nú hefur International Har-
vester I Chicago framleitt nýtt
tæki, sem er ætlað til þess að
tengja dráttarvél. Vefur það
grasið eða heyið saman i afar-
stóra vöndla, sem geta verið
langt til tveir metrar i þver-
mál og vegið hála aðra smá-
lest.
Þetta hefðu þótt myndarleg-
irbaggar á þeim árum, þegar
allt hey var bundið með reip-
um, og liklega hefði sjálfur
Ormur Stórólfsson kiknað
undir slikri byrði, þótt stór
væri klegginn, sem hann snar-
aði á herðar sér i Hvolhreppn-
um, að þvi er sögur herma.
ÞAÐ ER sem betur fer sjaldgæft,
að ráðuneyti þurfi að standa i
blaðaskrifum vegna ummæla og
árása forstjóra þeirra stofnana,
sem undir það heyra. Hjá þvi
verður þó ekki komizt, að sam-
gönguráðuneytið geri nokkrar at-
hugasemdir vegna ummæla
Sigurðar Magnússonar, fráfar-
andi forstjóra Ferðaskrifstofu
rikisins, sem birt hafa verið i
nokkrum dagblaðanna 14. og 15.
þ.m., svo og athugasemdir við
bréf það, sem Sigurður skrifaði
samgönguráðherra 19. marz sl.
og birtist i Morgunblaðinu 15.
þ.m. 1 þessum blaðaskrifum
gætir ekki einungis mistúlkunar,
heldur er sums staðar beinlinis
um ranghermi að ræða.
Mun ráðuneytið ekki elta ólar
við smáatriði i viðtölum við
Sigurð, en aðeins gera athuga-
semdir við eftirtalin aðalatriði:
1. Það er ekki rétt, sem haft er
eftir Sigurði i Visi 14. þ.m., en
hann segir þar m.a. svo:
„Ég hef frá þvi i október farið
þess á leit að fá fé til greiðslna á
gömlum skuldum og rekstrarfé til
þess, að unnt yrði að halda áfram
rekstri skrifstofunnar. Þetta fé
hef ég ekki fengið”.
Sannleikurinn er sá, að
Sigurður hefur fengið veruleg
fjárframlög, sem notuð hafa
verið til skuldagreiðslna og
reksturs. Þessi framlög eru sem
hér greinir:
1. Framlag á fjárlögum 1974
(en slikt framlag hefur F.R. ekki
fengið i allmörg ár fyrr en nú) gr.
8. jan. ’74 5.0 millj. kr.
2. Fjárveiting utan fjárlaga, gr.
28. des. ’73 5.0 millj. kr.
3. Fjárveiting utan fjárlaga, gr.
20. marz ’74 5.0 millj. kr.
4. Fjárveitingar utan fjárlaga
1974 til launagreiðslna 1.8 millj.
kr.
5. Lán úr Ferðamálasjóði
v/fjárfestingaframkv. F.R.
undanfarin ár. Lánið er veitt 1973
5.0 millj. kr. Þetta gera samtals
21.8 millj. kr.
Til viðbótar þessu hefur verið i
athugun öflun frekari yfirdráttar-
heimildar eða bráðabirgðalflns
frá banka, eða a.m.k. hefur ráðu-
neytið falið Sigurði að leita eftir
sliku láni.
Loks skal þess getið, að þessar
fjárveitingar til F.R. hafa allar
verið byggðar á áætlunum um af-
komu siðasta árs, sem að visu
hafa i aðalatriðum reynzt réttar,
en reikningur F.R. fyrir árið 1973
var ekki sendur ráðuneytinu fyrr
en i byrjun þessa mánaðar.
2. I áðurgreindu bréfi til ráð-
herra kveðst Sigurður mjög and-
vigur þvi, að tsland hætti aðild að
landkynningarskrifstofu Norður-
landanna i New York. Ákvörðun
ráðuneytisins um að hætta aðild
var þó tekin fyrst og fremst á
grundvelli álits þriggja manna
nefndar, sem Sigurður átti aðild
að og skipuð var til að kanna nú-
verandi fjárhags- og rekstrar-
grundvöll Ferðaskrifstofu rikis-
ins. 1 áliti nefndarinnar um þetta
mál, dags. 27. nóv. f.á., segir m.a.
svo:
„Ýmislegt hefur á þeim stutta
tima, sém liðinn er siðan þetta
samstarf hófst, komið fram, sem
gerir það vafasamt, að þátttakan
sé eins eðlileg og sjálfsögð og hún
virtist i upphafi.” Er siðan vikið
að þvi, að kostnaður við þátttök-
una hafi af orsökum, sem ekki
hafa fengizt skýringar á, farið
langt fram úr áætlun, ekki hafi
orðið jafnmikið gagn að þessu
samstarfi fyrir islenzka land-
kynningu og taliö var i fyrstu, og
að sameining islenzku flugfélag-
anna hafi einnig veruleg áhrif i þá
átt að draga úr gildi þessarar
samvinnu.
Allir nefndarmenn, þ.á.m.
Sigurður Magnússon, voru sam-
mála um framangreint atriði.
Ráðuneytið fær ekki séð, að
neitt það hafi siðar komið fram,
sem breyti þessu áliti, nema þá til
að styrkja það. en horfur eru á,að
kostnaðaraukinn verði miklu
meiri en álitið var i nóvember.
3. 1 áminnztum blaðagreinum,
svo og bréfi Sigurðar, er gefið i
skyn, að seinagangur hafi verið i
viðkomandi ráðuneytum á af-
greiðslu fjárhagsmála F.R. Sann-
leikurinn er hins vegar sá, að
nefnd sú, sem skipuð var til að
kanna starfsemi og rekstur F.R.
16. nóv. s.l., skilaði áliti og til-
lögum strax. 5. des., og á grund-
velli þeirra tók ráðuneytið sina
ákvörðun daginn eftir, 6. des., og
sendi með bréfi til Sigurðar
Magnússonar. Eins og kemur
fram i lið 1) hefur F.R. allt frá þvi
i fyrrahaust verið að fá sérstaka
fjárhagslega fyrirgreiðslu. Hitt
er svo annað mál, að enginn for-
stjóri rikisstofnunar getur búizt
við að stofnunin fái nema mjög
takmarkað fjármagn til ráðstöf-
unar utan fjárlaga. Þar hafa við-
komandi ráðuneyti skyldum að
gegna um aðgæzlu og aðhald, auk
þess sem fjárveitingavaldið er i
höndum Alþingis.
4. Að þvi er vikið i blaðaskrifun-
um, að lagaákvæðin um Ferða-
skrifstofu rikisins séu orðin
„dauður bókstafur.” Það er alveg
rétt, að þau eru að nokkru leyti
úrelt. Ráðuneytið vill þvi minna
á, að fyrir Alþingi hefur legið tvö
undanfarin þing frumvarp um
Ferðamálastofnun Islands, sem
ekki hefur hlotið afgreiðslu
Ráðuneytið vill ennfremur minna
á, að.Sigurður Magnússon hefur i
Ferðamálaráði beitt sér gegn
samþykkt þessa frumvarps, án
þess þó að ljóst liggi fyrir, hvað
hann vill fá i staðinn.
Að lokum vill ráðuneytið taka
fram, að það fær ekki betur séð en
það sé gagnstætt hagsmunum
islenzkra ferðamála, að starf-
scmi Ferðaskrifstofu rikisins sé
gerð tortryggileg i augum inn-
lendra og erlendra viðskipta-
aðila, en skrif fráfarandi for-
stjóra hennar gætu vissulega ver-
ið til þess fallin.
Mál þetta er hér með útrætt af
ráðunevtisins hálfu.
Samgönguráðuneytið,
16. mai 1974.