Fréttablaðið - 08.03.2005, Side 16

Margt er okkur vel gefið Íslend-
ingum. Við búum í gjöfulu landi,
höfum óheftan aðgang að hreinu
vatni, bæði heitu og köldu. Önd-
um að okkur hreinu lofti, veður-
far er vel ásættanlegt og þjóðin
er almennt vel menntuð og hef-
ur greiðan aðgang að öllum
helstu lífsins þægindum. Það er
svo önnur saga hvort og hvernig
við kunnum að meta allar gjaf-
irnar sem okkur eru gefnar og
hvernig við förum með þær.
Það er því væntanlega gott að
vera Íslendingur. Vonandi er
það raunin fyrir flesta. Það er
samt ekki á það að treysta að
það sé gott að vera gamall Ís-
lendingur. Ítrekað fáum við
fregnir af vanrækslu gamals
fólks. Annað er ekki hægt að
kalla það þegar aldraðir sjúk-
lingar þurfa að vera upp á fjöl-
skyldu sína komnir með umönn-
un og þjónustu. Enn síður þegar
fólk getur legið beinbrotið árum
saman án viðeigandi aðgerða.
Vonandi er slíkt tilvik þó eins-
dæmi.
Það er stór gjöf að þurfa ekki
að vita hvað morgundagurinn
færir okkur, að þurfa ekki að
vita hvernig ellin sækir okkur
heim. Flest viljum við þó vænt-
anlega verða gömul. Við viljum
eldast og njóta samvista við fjöl-
skyldu og vini. En þá viljum við
helst halda þokkalegri heilsu og
vissulega getum við aukið lík-
urnar á því með heilbrigðu og
heilsusamlegu líferni. Engin
leið er þó fyrir nokkurt okkar að
tryggja góða heilsu fram í síð-
búið andlát. Allt getur gerst. Við
höfum lagt á okkur ómælda
vinnu til að byggja hér upp gott
samfélag. Samfélag sem tryggir
fólki vinnu, börnum skólagöngu
og sjúkum aðhlynningu. Í flest-
um tilvikum uppfyllum við þetta
allt saman með sóma og búum
vel að þegnum þessa lands. En
sú er þó ekki alltaf raunin og of
mörg dæmi virðast sýna að aldr-
aðir séu afgangsstærð.
Öll getum við átt eftir að
standa í þeim sporum að missa
stjórn á lífi okkar vegna sjúk-
dóms og líkurnar aukast með
hækkandi aldri. Sjálfsvirðingin
er hverjum manni mikilvæg og
kannski aldrei mikilvægari en
þegar á móti bjátar. Margir
aldraðir þurfa að láta þar í
minni pokann þegar þeim er
boðið, fársjúkum, jafnvel ekki
með sjálfum sér, að dvelja lang-
dvölum í tveggja til fjögurra
manna herbergjum með blá-
ókunnu fólki sem er jafnilla eða
verr á sig komið. Það er lág-
markskrafa að við fáum að
takast á við slíka erfiðleika í
einveru ef við óskum þess og
fáum aðstoð við að halda sjálfs-
virðingunni eins og unnt er. Það
getur verið erfitt að takast á við
sjúkdóma, hrörnandi líkama,
minnkandi starfsgetu, skert
minni og skerta einbeitingu.
Flest eigum við eftir að glíma
við það verkefni að eldast og
það er í höndum þeirrar kyn-
slóðar, sem nú rekur þetta sam-
félag og stjórnar því, að búa svo
að öldruðum að þetta verkefni
verði eins auðvelt og ánægju-
legt og kostur er. Þá þarf að
huga fyrst að óskum fólks og
þörfum en síðan að kostnaði.
Stundum virðist nefnilega fyrst
hugað að sparnaðarleiðum en
síðan leitað leiða til að mála
sparnaðinn fögrum orðum og
dulbúa hann sem bætta þjónustu
og aukin lífsgæði. Slík er ekki
alltaf raunin eins og dæmin
sanna. Það fólk sem nú tilheyrir
hinni svokölluðu eldri kynslóð á
það inni hjá okkur sem yngri
erum að við búum vel að því,
hlustum á óskir þess og aðstoð-
um það síðasta hluta leiðarinnar.
Þetta eru foreldrar okkar, afar
og ömmur, sem komu okkur á
legg, ólu önn fyrir okkur og
skópu þetta samfélag sem við
búum nú í. Ef vitneskjan um það
dugir ekki til að kalla á bætta
þjónustu við aldraða ættum við
a.m.k. að geta bætt þjónustuna
við aldraða út frá okkar eigin
forsendum. Við færumst nefni-
lega sjálf nær þessari stöðu með
hverjum deginum sem líður,
hvort sem við erum nú tvítug
eða fertug. Og þá viljum við ör-
ugglega ekki þurfa að deila her-
bergi með ókunnu fólki eða
liggja einmana og án nauðsyn-
legrar aðhlynningar.
Nú er það auðvitað ekki svo
að allir veikist sem eldast, öðru
nær, sem betur fer. Margir ná
háum aldri frískir og kátir með
óskerta eða lítt skerta starfs-
orku. Enn erum við þó að senda
fólk út af vinnumarkaðnum
fyrir þær sakir einar að hafa
náð ákveðnu aldurstakmarki.
Sumir vilja draga sig út af
vinnumarkaðnum með fyrra
fallinu, aðrir eins seint og kost-
ur er. Er það ekki hluti af sjálfs-
virðingunni að eiga slíkt val? ■
Nefnd á vegum samgönguráðherra hefur lagt til að í stað bens-ín- og olíugjalds verði á næstu árum tekin upp notendagjöldsem byggist á akstursskráningu með GPS-staðsetningar-
tækjum sem komið verði fyrir í öllum bifreiðum. Telur nefndin að nú-
verandi tekjustofnar vegakerfisins séu að ganga sér til húðar og því
nauðsynlegt að finna aðrar og hagkvæmari leiðir til tekjuöflunar.
Auk akstursgjalda leggur nefndin til að hugað verði að því að taka
upp veggjöld í ríkari mæli en nú.
Ágreiningslaust er að miklar breytingar eru að verða á tekjukerf-
inu sem viðhald og rekstur samgöngukerfisins byggir á. Tekjustofn-
arnir; bensíngjaldið og olíugjaldið sem kemur í stað þungaskatts, fara
lækkandi þrátt fyrir aukinn akstur. Skýringarnar eru þær að bílar
verða æ sparneytnari. Á næstu árum munu síðan nýir orkugjafar
koma til sögunnar sem eru óháðir þessum gjöldum. Í löndunum aust-
an hafs og vestan íhuga stjórnvöld leiðir til að mæta þessari þróun.
Fram kemur að nefnd samgönguráðherra sækir hugmyndir sínar til
Evrópusambandsins.
Notendagjöld eru að jafnaði hagkvæmari og réttlátari en gjöld
sem menn eru látnir greiða óháð notkun. Hugmyndin um að framlag
einstakra manna til samgöngukerfisins byggist á notkun þeirra á
vegunum og öðrum mannvirkjum er þess vegna ekki óeðlileg. En
ástæða er til að staldra við áður en lengra er haldið. Ekki ætti að stíga
skref í þessa átt fyrr en búið er að íhuga og ræða vandlega eftirlits-
kerfið sem notað yrði. GPS-staðsetningarkerfið, sem nefndin mælir
með, er afar fullkomið en það býður heim hættu á stórkostlegri mis-
notkun og óhóflegu eftirliti með borgurunum. Með GPS-tækjum er
hægt að fylgjast með öllum ferðum ökumanna og halda skrár yfir
þær. Með tengdum búnaði er að auki hægt að fylgjast með hraða öku-
tækja og tæknilega er ekkert því til fyrirstöðu að sekta menn með
sjálfvirkum hætti brjóti þeir reglur umferðarlaga um hámarkshraða.
Hafa nokkur bílaleigufyrirtæki í Bandaríkjunum tekið upp slík
vinnubrögð.
Eftirlit með almennum borgurum hér á landi verður æ umfangs-
meira með hverju árinu. Eftirlitsmyndavélar eru í opinberum stofn-
unum, bönkum og verslunum, á almannafæri í miðborginni og á fjöl-
förnum gatnamótum. Tæknilega er hægt að rekja ferðir fólks og
neysluvenjur af mikilli nákvæmni með skoðun á notkun greiðslu-
korta og farsíma. GPS-staðsetningartæki í alla bíla yrði nýtt stig í
þessari þróun.
Rétt er að geta þess að nefnd samgönguráðherra leggur áherslu á
að gætt sé að persónuvernd við upptöku GPS-kerfis í bíla. Hún segir
að tryggja verði að kerfið taki hvorki á móti né geymi aðrar upplýs-
ingar en nauðsynlegar séu til útreiknings á gjöldunum til vegakerfis-
ins. Ekki eigi að skrá akstursferil ökutækja heldur einungis eknar
vegalengdir. Jafnframt verði eigendur bifreiða að geta sannreynt að
upplýsingarnar séu réttar. Þessi fyrirvari nefndarmanna er að sjálf-
sögðu afar mikilvægur. En alkunna er að kerfi af þessu tagi vaxa
mönnum iðulega yfir höfuð. Góður ásetningur í upphafi er ekki
trygging fyrir réttri breytni í framtíðinni. Þess vegna þarf að fara
vandlega yfir það með hvaða hætti er hægt að koma í veg fyrir mis-
notkun. Í því sambandi ættu menn að íhuga að gera tækin þannig úr
garði strax í upphafi að tæknilega sé ekki hægt að lesa akstursferil-
inn heldur aðeins kílómetrafjöldann. Og þá er stutt yfir í þá spurn-
ingu hvort ekki sé einfaldara að lesa reglulega af hefðbundnum öku-
mælum bifreiða og láta GPS-kerfið lönd og leið. ■
8. mars 2005 ÞRIÐJUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Ríkið mæli kílómetrana en fylgist ekki með
akstursferli.
Bifreiðar og GPS
FRÁ DEGI TIL DAGS
Nýsköpun
Mikil gerjun og nýsköpun á sér nú stað
innan verkalýðshreyfingarinnar. Eitt
dæmið um það er ályktun Rafiðnaðar-
sambandsins um að leggja af hefð-
bundna kröfugöngu 1. maí og efna í
staðinn til fjölskylduhátíðar í Laugar-
dalnum. Annað dæmi um ný vinnu-
brögð er ákvörðun stjórnar Verslunar-
mannafélags Reykjavíkur undir forystu
Gunnars Páls Pálssonar að leggja til við
aðalfund að endurgreiða
félagsmönnum fram-
vegis hluta af félags-
gjöldum og sjúkra- og
orlofssjóðsiðgjöldum.
Nái tillagan fram að ganga
verður féð lagt inn á
séreignarsjóð við-
komandi félags-
manns hjá félaginu og nýtist honum til
ákveðinna verkefna að eigin vali svo
sem símenntunar, orlofs, forvarna, end-
urhæfingar eða framfærslu við atvinnu-
missi eða heilsubrest.
Orlofshús hækka
Á heimasíðu VR kemur fram að 350 til
400 milljónir munu árlega renna í
þessa séreignarsjóði en í upphafi fái
þeir rúman milljarð sem nokkurs konar
startgjald. Félagsmenn eru um 22 þús-
und og verður meðaltalsinneign hvers
og eins um 45 þúsund krónur, sumir
eiga þó meira og aðrir minna eftir því
hve mikið þeir hafa greitt til félagsins.
Ef rýnt er í smáa letrið kemur í ljós að í
kjölfarið munu leigugjöld orlofsbústaða
félagsins hækka. Það verður um hvorki
meira né minna en 20 þúsund krónur
fyrir vikudvöl í orlofshúsi, þannig að
strax lækkar nú verulega í sjóðum hjá
fjölda félagsmanna.
Af hverju ekki lækka?
Gott er þegar gamlar og grónar stofn-
anir eins og verkalýðsfélögin hafa
metnað til að endurskoða hlutina og
fara nýjar leiðir. En ákvörðun VR vekur
óneitanlega upp þá spurningu hvort
ekki sé eðlilegra að lækka viðkomandi
gjöld í stað þess að ráðstafa þeim inn á
sérstaka reikninga í anda svolítið gam-
aldags forsjárhyggju. Minnir á skyldu-
sparnað ríkisins hér áður fyrr. Getur ekki
bara verið að stéttarfélögin séu farin að
innheimta alltof mikil gjöld af launþeg-
um og tími sé til kominn að endur-
skoða í heild tekjukerfi þeirra?
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
LESTU GREININA Á VISIR.IS
OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA
Í DAG
ALDRAÐIR
INGA RÓSA
ÞÓRÐARDÓTTIR
Flest eigum við eftir
að glíma við það
verkefni að eldast og það
er í höndum þeirrar kyn-
slóðar, sem nú rekur þetta
samfélag og stjórnar því, að
búa svo að öldruðum að
þetta verkefni verði eins
auðvelt og ánægjulegt og
kostur er.
,,
Er gott að vera Íslendingur?