Atuagagdliutit - 02.11.1961, Qupperneq 13

Kabliau - Kablunåk
ernumåssutigissariaKångilaK sårugdlérukiartornigsså, Otto Ro-
sing agdlautigissamine uvane ouarpoK
nunavta sårugdlérunigsså ernumé-
ssutigineKartarpoK, imaica aulisarne-
rup pilertornerussumik sujumukar-
nigssånut agdlåit akornutaussumik
ilåne isumat ernumassut atuartarpa-
gut: sårugdlérukaluarpat Kanos pi-
saugut, suna sågfigisavarput? isu-
mat tamåko ernumasårissut tungavig-
ssaKångitdlat! pingortitsissup uvdlo-
KalerKårneranit sårugdlik inigssaKar-
tisimangmago silarssup issigtuata
avangnardliup Kanigtuanut.
ukiut 1300 ingerdlaneråne pukitsor-
miut sårugdlit naniarilerérsimavait,
avangnarpasigsumutdlo aulisariartale-
rérdluitik. tuluitdlo 1415 sujoncutdlu-
gule sårugdlingniartitsissarsimåput.
ukioK 1500 portugalimiut tuluitdlo
Akilinermut aulisariartalerérput. —
Amerikap navssårineKarnerata ki-
ngornagut (1492) Newfoundland pilig-
ssuaK påsigamiko sårugdlingniat or-
nigartalerpåt. nauk itaimane Islandip
imartåne sule angutit 5000 aulisar-
tuåinaraluartut. tuluit kungiata Jåkup
nalåne umiarssuit 150 aulisariartita-
lerérsimavait. Akilinermut; aulisariar-
neK tuluit autdlunerulersimavåt.
1786—88-ime umiarssuit 402 aulitså-
put, katitdlutik 16.856-inik inugdlit.
taimane ukiut tamaisa Labradorip si-
neriånut umiarssuit aulisariat ima
amerdlatigissalerérsimåput (1814):
Newfoundlandimit skonnertit 300.
Nova-Scotiamit New-Brunswick-
imitdlo 120.
Amerikamit 500.
norgimiut nunamik avangnåne ama
sårugdlit iluaicutigilerpait, ukiumut-
dlo niorKutaisa 13 mili. kg anguma-
lerpaiit 1831-me.
rusit Det hvide Havime (imaK Ka-
KortOK) åma sårugdlit sangmilerpait.
Portugal, Spanien, Frankrigilo sårug-
dlingniarnermut kajarniéngitdlat;
1517-ime tuluit aulisariutåta umiar-
ssuit 40 nåpisimavai Newfoundlandi-
me, nunanit taerigkavtinit pissut.
1578-ime spaniamiut umiarssuit 100
autdlartipait, abfangniatdlo 30. tran-
skit autdlartipait umiarssuit 150.
umiarssuarpagssuit tamåko ilåne piai-
ssunit nåmagtorneicartarsimåput, ake-
Karungnartut kisisa ujajartarsimångi-
lait, åma inugtait tigujumassarsima-
Kaiit, aulisartigssatik — anguartigssa-
tik.
1818-ime aulisartut 87.000
1818-ime Newtoundlandime sårug-
dlingniarnerup sualussusia kisitsisiti-
gut ukununa takuneKarsinauvoK:
Frankrig: angutit 25.000 500-nik u-
miarssuaKardlutik. tuluit: 25.000, u-
miarssuit 520, 10.000-inik umiatsiali-
ssartut. amerikamiut: 37.000, skonner-
tit 2.000.
Kuiagilerdlugo tyskiussup agdlagå
ilångutdlara: „Newtoundlandime så-
rugdlingnik aulisarneK tuluit silar-
ssup imartaine pissauniligssuångorne-
rånut atuarfigtut isimavoK, tåssa niu-
vernikut niorKUtigssiornikutdlo tuluit
Kagfariartupilornerånut pissutauga-
me“. tassame imarsiortut pikorigsor-
ssuit Kulorortugssåungitsut — kingor-
na sorssutine umiarssuarmiuvdlutik
silarssuarme pissauneKalersut, tåssåu-
put sårugdlingniarfiup kumagsagai.
taima itsardle ' sårugdlingniarneK
autdluneKariartuinaraluartoK silar-
ssup avangnarpasigsuane, nunavtalo
inigssinera taima kussanartigigaluar-
toK, sule KångiatåginarneKartutut, så-
rugdlingnigdlo sianigissaKångitsutut
inugatdlarpugut.
kalåtdlit 8.000
nautsorssutigineKångitdlat
nunavtine sårugdlingnik tusarKår-
pugut ukioK 1653, tåssa Danellip éi-
pagssånik nunavtinukarnerane. Nup
kangerdluanit avalagkamik Kitsigsut
avatåne sårugdligpagssuit amussivti-
gisimagamikit, tarajugssaerukamik
taimaitinartariaKarsimavdlugit, 3 tons
migssåne pissarigaluardlugitdlo. it-
sarssuardle nunanit tamalånit pissut
umiarssuarpagssuit avativtine åu-
ngaumåinardlutik peKuertorssuit sia-
nigineKarsimångitdlat. Poul Egedep
uvdlorsiumine erKaivai, Bostonimit
ukiut tamaisa Påmiut avatånut auli-
sariartoKartartOK uk. 1783 sujorKut-
dlugule. tusarérpagut newfoundland-
imiut Kangale avativta pisussutai ila-
ginångitdluinarait. Kanigtunguamut
agdlåt (1920-ikune) Taseralingme er-
Kånilo aussissut „amilikåt" umiar-
ssuarsiugarissarpait.
1851-ime kommissioneKarmat Ka-
låtdlit-nunåne årKingniagagssat piv-
dlugit, sårugdlit iluaKutigineKarnig-
ssåt sujunersutigineKaraluarpoK, kisi-
åne kalåtdlinut iluaKutauniartugssatut
pin.ago — Kavdlunånutdle. pingårtu-
mik niuvertusimassup J. Mathiesenip.
tåuna ukiorpåluit umianssuarnut a-
KUgtussarérsimavoK, ukiutdle 13 niu-
vertusimavdlune Påmiune K’aKortu-
milo kisalo Ivigtune kontrolløriusi-
mavdlune. angut nunavtinik inuinig-
dlo agsut ilisimassoK. tåussuma suju-
nersutigigaluarpå sinerissame igdlo-
KarfiliortoKåsassoK sisamanik, Kav-
dlunåginarnik aulisartunik inulingnik,
sårugdligpagssuit Kavdlunånut ilua-
KutigerKuvdlugit. igdloKarfit inue ka-
låtdlitdlo akulerutisångitsut.
Hans Egede 1721-me Grønlandimut
pigame inue migssilioritupai 30.000-
inut, inuitdle arritsumik nungukiar-
tuinarput, ukiutdlo 130 Hans Egedep
tikineranit Kångiupgmata (1851) 8.000
angumarKéinalersimavait. taima inuit
ikigtigilersut pitsutigilersutdlo kom-
missionime nautsorssutigineKångivig-
put imavta pisussutai (sårugdlit) ator-
dlugit niorKusiornikut Kagfagsainiar-
tugssatut. kalåtdlit puissiniartarnerat
Kavdlunåt iluatigåt orssoK piumaKiga-
miko, Københavnip avKUsernine igi-
neK Kutdlernut ikumatigigamiko Kåu-
marKutigalugo, — uvfa avatinguavti-
ne inuiagssuit — umiarssuarpagssuit
peKuertorssuit, pisussutinik navssår-
dlutik paggåtutut ltut.
sårugdlit tingue
1840-vdle saniane nunavtine sårug-
dlit iluatingnåssusé niuvertut ilaisa
takoréraluarpåt, tarajordlugit paner-
titanik (klipfisk) privatimik avalagtit-
sissardlutik; kisiåne Monopolhandelen
akingmivfigissaramiko kalåtdlit auli-
sarnikut iluaKuserneKångitdlat. tai-
måitOK 1840 ingerdlaneråne sårugdlit
tingue tunissaulerput — åsit igineK
pivdlugo. •— sordlo Ikamiune ukiumut
tinguit nåpartat 65 tunissausimåput —
timitarssue encåinardlugit. kujatåne
tarajordlugit panertitanik tunissat
ukiumut tonsit 9—25 anguvdlugit ava-
lagtineKartaleraluardlutik. K’eKertar-
ssuatsiåne åma sårugdlingnik paner-
tunik -(mivsit) tunioraissarsimåput
ukiumut 30.000 stk. anguvdlugit. ta-
måko niuvertoKarfingne avangnar-
dlerne pisiniarfingne pisiagssausimav-
dlutik, ukiumilo perdlernavérKutitor-
tunut tuniuneKartardlutik. sårug-
dlingnik tunissagssiomeK matuma su-
jornagut ukiut 100 autdlarnigaK nu-
navtine suj umukartineKångitsorpoK
Monopolhandelip pissortaisa sikiså-
nginerssuat pissutauvdlune. kalåtdlit
pisungoriartornigssånut sårugdlit av-
Kutigssautingilait, Såmualivdlunit
ord'bogiliamine Sårugdlik ilångusimå-
ngilå — tåssale soKUtåungingårmat.
isumanerdlusångilase
ukiut aussatdlunit pueraornerussut
kiangnerussutdlunit sinerissap ka-
ngerdluine Keaertarpagssuilo tunuine
sarfat avdlångorarnerinut pissutåu-
put. sårugdliuvdlo isumaKarfigissau-
nermisut sianitsiginginame tamåna
nalungitdluinarpå tamånalo najorau-
taralugo avatånit timukartarpoK,
ukiut ardlåne uvane, ardlånilunit av-
dlame nåpitagssaussardlune. péruti-
sångilaK, igdluaKåtårpOK, sinerissame
akugtorpata — åsavkorssuit! avåmu-
kalårumassune Kaluginagagssat. Nor-
gip avangnåta, Islandip erKåta, Aki-
lernuvdlo sårugdleKarnerssuisa Grøn-
land ilagerpiarpåt, itsarssuardle tai-
måipoK, taimåituåsavdlunilo. „tai-
måitumik isumanerdlusångilase OKar-
dluse: suna nerisavarput? suna imi-
savarput? suna atissarisavarput?"
Math. 6, 31.
ukiune nutaunerussune sårugdlit
iluaKutigineKaleriartornerat eraartu-
sångilara naluneKångingmat. unale
kisiat tailara: ukiune 50-inarne (1860-
1910) kalåtdlit aulisarnikut sujumu-
karneruj ugssuat tupigissariaKardluni-
lo tugdlusimårutigissariaKarigput. —
måna utorKångortugut angumerårput
kalåleaatigut inuiangnut avdlanut au-
lisartunut nagdlersutilerérsut piko-
rissutsimikut aulavdluamermikutdlo
inornerungitdluinardlutik, agdlåt ku-
nuarnatik inuiait avdlat pissaunilig-
ssuit kigdlilivtfigisinångormatigit —
una ilungmut Kångisångilarse!
suait 10 milliunit
sårugdlit erniordluartorssusimavoK
kiakasiup-åsit åma sårugdlip suai ki-
sisimassorssunerpai, 10 millioniu-
pungoK sårugdlip atautsip suai, imav-
ngoK Kåne tukeriartortarput. soruna-
me suagpagssuit tingmissanit aulisa-
gårKanitdlo åssigingitsunit nerissauv-
dluartorssuput, sivnerissaitdle umar-
dlutik pingortut åma ardlalikasiusi-
måsåput. OKaruvta: 10 milliuninit
5000-inait pingorput, tåssa sårugdlip
arnavissap atautsip Kitornai ukiup a-
tautsip ingerdlaneråne. taima ukiut
tamaisa sårugdlit ujameriagtut Nor-
Kabliau — Kablunåk — europamio — baskere? Kabliau — Kablunåk — hvidmand — basker?
gip avangnånit, Savalingmiut, Island,
Grønland, Labrador, Newfoundlandi-
lo avKusårdlugit erniortigigpata, anå-
naK atauseK perKigsunguanik 5000-
inik kinguågssissardlune — isuma-
KarnarsinauvoK sårugdlérunigsså år-
dlerinauteKarpatdlångitsoK, itsar-
ssuardle taimåipoK inuiagssuit imap
pisussutainik inuvdluteKarsinaorKuv-
dlugit.
sårugdlik latinerisut ateaarpoK Ga-
dus callarias (G-Morrhua) Kavdlunå-
tut Stortorsk, Taretorsk. åma taine-
KartanpoK Kabliau, tåunale kikut o-
Kauserinerpåt, patsikaluarpara baske-
rinut OKauserinasugalugo. baskerinik
taineKartarput itsaa franskit spania-
miutdlo sujulé. Biscayabugtip sineriå-
ne nunaKarsimassut, umiartordlutik
ungasiliarumatut, pissagssaK plnarna-
go, ujajainiarnermigtaoK autdlutag-
dlit. Savalingmiut, tuluit KeKertait
Islandilo ujajaivfigiartusavdlugit u-
ngasigilårnagit. Kularnångitsumik
Kavdlunåtsiait amiåkungue kujatåni-
tut nungutårsimavdlugit — sordlo
unartormiut angåkortåta Niels Egede
1759-ime OKalugtusimagå. ilisimane-
Karpordlo baskerit tåssaussut nunav-
tinut arfangniarnermik autdlarnissut,
måko hollandimiut tuluitdlo sumik
isumaKångikatdlarmatale. sårugdle-
Karfigssuit navssårisimasinauvait så-
rugdligdlo kabliaumik taivdlugo. ba-
skerit tåssa kalåtdlit Kavdlunårsiaisa
sujugdlersait.
KavdlunåK — sårugdlik?
sumiunerpoK atuardlunga nåmag-
torpara baskeringoK sumut pigånga-
mik inuit avdlanertat inuit avdlaner-
tat tikisatik nangminermingnit kingu-
arsimanerussut taissarpait: kabliau —
tåssa nikagalugit — sianitsut, nalu-
ssut! OKauseK kabliau Kavdlunåtu-
ngortitdlugo: Torsk! — sule uvdlume
uvdloK tikitdlugo Kavdlunåt sianit-
dliortunut, pikordlugtunut navérutigi-
ssartagåt.
europamiunut taiguterput: Kavdlu-
nåK, KanoK isumaKarnersoK åssigi-
ngitsumik navsuiarniarneKartarpoK,
måko KerKussat, iteroK, Katdlut, Ka-
vak — tamaisa avKusårtordlugit.
anersa kabliau-mik nagguveaångi-
la? baskerit kalåtdlinik takorKåramik
nikagssauvdlutik kabliau OKauserivat-
dlåKingmåssuk, — ikasik OKariåsåput
kabliau! tåuko Kaumassunik amigdlit
inuiait sunersut kalåtdlit nalugamikit,
Kanordlo taigusavdlugit isumagssaaar-
tinginamiko, OKausinårssuat — kabliau
— utertinardlugo tåukununga taiguti-
gilersimagåt, OKariartarnermingnut
årKilåginardlugo: KavdlunåK, Kavdlu-
nåt, isumå: torsk-sårugdlik.
tamatumunga erKainartumik Lars
Dalagerip (1750-ikune) tusardlerpåti-
gut: kalåtdlingoK hollandimiut tai-
ssarpait Jånenssuatsiait, tåssa pukit-
sormiut amerdlanerssuit Jan-imik
ateKarmata.
Otto Rosing.
KGL. HOFLEVERANDØR
J. CHR. ANDERSEN
Indehaver: Jacob Kongtbak
OST — imugssuaK
Vimmelskaftet 4i København K.
Tlgr. adr.: Emmenthal.
A/S Nordisk Solar Compagni
Rosenborggade 3
København K
Elektriske artikler og belysninger en gros
Blomster siger det bedre end ord ...
Vælg Deres egen
blomsterhandler
når De vil sende en duftende
hilsen hjem — Kun Gave-Radio
tilbyder Dem denne service!
Kun GAVE-RADIO samarbejder med
Danmarks 1.500 førende blomsterhandlere
via »Blomsterringen - Sig det med Biom-
eter«. Foretrækker De en bestemt blom-
sterhandler, kan De derfor finde ham i
medlemsfortegnelsen hos telegrafisten!
GAVE-RADIO sikrer Dem altid hurtig
og sikker ekspedition. Uanset om De el-
ler vi vælger blomsterhandleren, garan-
terer vi Dem omhyggelig levering al
(riske og smukt arrangerede blomster,
am havde De selv besøgt forretningen!
GAVE-RADIO
I »omarbejde med Blomstorringo«
Sig det med Blomster!
13