Atuagagdliutit - 24.12.1971, Qupperneq 24

SVALBARD -
Svalbard pivdlugo piviussunik ili-
simassagssat: Svalbard imalunit
Spitsbergen — atit tåuko mardluk
ardlåinåtdlunit tikerånut inoror-
sårnermik inuvdluarnartunigdlo
erKaisitsissungitdlat. sujugdleK
tåssauvoK norgemiutorKat OKau-
siat isumaKartoK „sineriak issig-
toK“, islandimiutorKat agdlagau-
tåine, sujugdlerpåmik agdlauseri-
neKarfiåne, taimatut atserdlugo
erKartorneKarsimavoK, tåssanilo
navssårineKarnerat pisimassuti-
tausimavoK 1194-imut. Spitsber-
gen tåssauvoK ateK hollandimiut
ilisimassagssarsiortuata Willem
Naretsip atsiusså, nuna navsså-
rerKigkamiuk ukiut 400 Kångiu-
tutdlo islandimiutorKanit kingug-
dliuvdlune — 1596-ime — isuma-
gisimavdlugit KåKai ingigtut, tåu-
kume takugssaulerKårtarmata
nuna Kanigdliartortitdlugo ilisar-
nautauvdlutik. atitdle tåuko ta-
marmik encuvigsungitdlat tåssa
Spitsbergeniviup kangilé Kvitøya
(KeKertaK KaKortOK) ilaginging-
måssuk, Kong Karlip nunå Hopen-
ilo tåussumunga ilagitineicarsi-
mångingmata atsérKårnerme, ki-
salo sule kujasingnerujugssuaK
Bjørnøya — KeKertårånguaK Kaer-
suinaK Nordkapip Spitsbergeniv-
dlo akunerpiangajånitoK, uvdlut
tamangajagdluinaisa putsunit pu-
jorssuarmitdlo porsimajuåinanga-
jagtOK, pissutigalugo imat kissar-
nerussut Atlantikumérsut sikuiu-
itsuvdlo sarfaisa nigdlertut kativ-
figpiånikame.
Svalbard uvdlumisut isumaKar-
titauvoK nunat tåuko tamaisa
atautsimortitdlugit. Norge nuna-
ne issigtune pigissåinut ilaugujor-
taoK Jan Mayen, Kalåtdlit-nunå-
nut Islandimit KaningnerussoK
Bjørnøyatungajagdlo silåinaKar-
dlune.
Svalbardip igdloKarfisa „pi-
ngårnerssaråt" Longyarbyen Ad-
ventsfjordimltoK, amerikamio J.
M. Longyar atsiutdlugo, tåussu-
ma tungavilersimangmago 1906-
ime, aumarssuaKarfigssuit piar-
nigssåt isumagalugo igdloKarfi-
liorsimavdlune. Sveangruvan sa-
naneKarpoK 1917-ime svenskit
aningaussalersuissuvdlutik, tuni-
neKarsimavdlunile 1934-me pi-
gingneKatigigssuarnut Store Nor-
ske Vestspitsbergen Kulkompagni
A/S-imut.
tåssane aumarssuarsiorneK aut-
dlarterKigsimavoK Svalbardime
avdlanilo ardlalingne sorssung-
nerssup aseruinerisa kingornisi-
gut, 1950-imile Sveagruvan ki-
ngumut taimaiterKingneKarérpoK.
åmåtaoK Ny Aalesundime Kongs-
fjordimitume (King's Bay) augti-
tagssarsiorneK måna unigsima-
vok, „nunarssuarmilo igdloKarfit,
KimugtuitsoKarfit il. il. avangnar-
dlersåt" måna angnerussutigut so-
Karane Kimataussutut taissaria-
Kalersimavdlune, taimåitordle
ukiut ikigtunguit matuma sujor-
nagut ungasigsumut radiukut ug-
tortaissarfingmik inungnik 20-
nik sulissulingmik tamåne sana-
simåput. Moskushavnimik atser-
neKarsimaneranut pissutauvoK
1929-me tamauna umingmangnik
niussissoKarsimangmat Kalåtdlit-
nunåningånérsunik. måna tamå-
ne umavdluartorujugssuput — so-
runame endgsisitauvdluinardlu-
tik takornarianutdlo alutornaKa-
lutik nuånårutaoKalutik.
KeKertame rusit piaivfé ateKar-
put Pyramiden, Grumantbyen
(Grumant rusit Svalbardimut ate-
ritipåt), kisalo Barentsburg, tå-
ssanilo Svalbardip konsulia ruseK
najuganarpoK. Longyarbyenisut
igdloKarlit tåuko pingasut åma
inigssisimåput Isfjordenime tåu-
ssumalunit avaleKutaine, ukiaru-
jugssuarneranut umiarssuartigut
tikineKarsinaugajugdlutik.
inugtalersuiniardlune misili-
neK pitdlagkanik inulerdlugo
Svalbardile sordlo åssersutigalu-
go kajumigineKarsimångilaK Ka-
låtdlit-nunånisut Kangarssuardle
inungnit unigfigineKarnigssamut.
åmåtaoK tamåna pissutigalugo
„nunap inuveKångilaK" ingmikut
pissusilingnik, tamånalo ilasaissu-
simavoK KeKertat nalunartuinut
ilisimaneKånginerånutdlo — inuit
aternik taimåitunik KanoK isu-
maKarnerinik erKarsarsimagpata.
taimåitumigdlo takornariat ilåt
ugpertikuminartOK Ny Ålesundi-
mioK (tåuna avangnarpasissuser-
me 79°-imipoK avdl. sanimukar-
tune) sapiserdlune inuisa ilåt nor-
gemioK aperisimavå ilumornersoK
inutOKarisimassaralue savingnik
kaporneKardlutik toKorarneKarsi-
massut KeKertat nunasiariniarne-
Kalermata!
Barentsivdle kingornatigut tu-
luit, hollandimiut rusitdlo pingår-
tumik kitåta sineriåne angatdlå-
tarsimåput, tamåne sarfap kissar-
tup Atlantikumérsup avaleKutai-
sa ilåta aussame silåinaK kiåssu-
seKalersitarmago 20° celcius ti-
kitdlugit ilåtigutdlo pissutauvdlu-
ne sivisungåtsiartorssuarmik umi-
artorfigineKarsinauneranut. pi-
ngårnerssausimagunarpordle sule
taimanikut ilikarneKarsimånging-
mata iluamik navianartorpagssu-
arnut issigtune angalanerup nag-
sa tainut igdlersoriarsinaunigssaK;
navianartut tamåko pingårnerssa-
rigunarpåt ersigineKarnerpaussoK
sukuluporneK. nalungilåt nåpaut
Kanordlunlt ardlåtigut nerissanut
tungåssuteKartOK, kisiånile måna
ilisimaneKartOK C-vitaminit nau-
titatdlo amigautaussarsimassut
ilisimaneKarane. taimåitordle ta-
kuneKarsimavoK — imaKalunit
eskimunit ilikarneKarsimanerpoK
— puissit auat nutåK nåpåussuar-
mut tamatumunga amilårnartu-
mut katsorsautaussartoK. kisiåne
sukulupumik nåparsimassumut
soruname ajornarnerungårpoK
puisse umårigsoK pissariniésav-
dlugo nalussaugalup aup imer-
niarniardlugo sungiuniarnigsså-
nut tamåname åma sungiuniåsav-
dlugo ajornaitsungikaluarmat! ki-
ngorna påsissap avdlap Spitsber-
genip erKåne angalassorpagssuit
inunerat ånåutarsimavå, tåssa
naussunguit mikissut sap. aku-
nerpålunguine aussaussarnerane
naussartut inussutigssartait. ilua-
nårdlune naussoK åma panertit-
dlune iluaKutigssartå atåinartar-
poK atserneKardluåinarsimavdlu-
nilume: sukulupup naussua ajo-
rungnaernartoK.
kisiåne tåssa ukiniarneK taima-
nikut navianarsimaKaoK, måssa
ersinavigsortorssungikaluardlune
sordlume imatut tuluit nunasiar-
tortitaKaraluarneråtut pitdlagkat
toKutagssångortitat tåssungnåu-
neKaraluarsimangmata iluagti-
ngitdluinardlutigdle. ukiortinago
tuluit umiarssuåt kingugdleK tu-
luit-nunånut uterdlune autdlå-
sangmat, pitdlagkat Kinlnarsima-
våt kingumut iklnardlutik utinar-
niardlutik nunamingnilo nivinga-
gaunigssaK piumaneruvdlugo,
Kåumaterpålungne nåpitagssatik
nalunartut Kunugineruvdlugit,
måssa — ukioK anigorsimagalua-
runiko — inunertik kivfåungissu-
sertigdlo ånåutugssaugaluardlugit
nunatåmingnilo akornuserneKa-
ratik inusinaugaluardlutik!
nunap pisussutai iluaKutigi-
ncKåsåput — nungutdlugit-
dlunit
Tromsø Norgep avangnånltoK er-
Kortumik taineKartarpoK issigtup
imåta isåriånik. ilisimassagssar-
siornerpagssuit tåssånga autdla-
kåvfeKarput, piniartugaluarunik,
ilisimatujugaluarunik, tupingnar-
torsiuinartugaluarunik takorna-
riaugaluarunigdlunit, tamarmik
avangnamukarniarunik tåssunar-
Kutisåput.
åmåtaoK kultureKarnikut inui-
aitdlo OKalugtuarissauneratigut
iliniutigssat pitsavit Svalbard piv-
dlugo måne nanissagssåuput ka-
terssugausivingme, tåssane ag-
ssainikut nanissat takuneKarsi-
nauvdlutik hollandimiut rusitdlo
nunaKarfératOKåinit pissut, ilåti-
gut måkuvdlutik amimernit, så-
kut, atissat atortutdlo.
pingårtumik issigtut imaisa pi-
sussutait piniarneKarput — ima-
lunit nungusarneKarput; agdlåt
ima ingassagtigissumik arfivik
sujugdliutdlugo kingornalo auveK
tamatuma erKåne nungutdluinar-
tutut OKautigissariaKarneruvdlu-
tik. kingorna pingårtumik puissit,
nånut teriangniatdlo piniarneKa-
lerput. måna tamåkuninga åma pi-
niarneK taimaitineKartutut OKau-
tigissariaKarnerulerpoK, sinerissa-
mile tamane tamåne Kanga ilior-
tautsit nanissagssartait takug-
ssåuput sule; tamatumunga pissu-
taussut ilagåt Kissuit silåinarme
taima panertigissume issigtumilo
auneK ajungajagdluinarmata.
sordlo hollandimiut, avangna-
mut kimut ungatdlersauvdlutik
nunaKarfeKarput Amsterdamøya
— 80° avdl. san. nalingajåne —
igdloKarfilåvigssuarmik nunaKar-
feKarfeKarput ateKartitamingnik
Smeerenburg, orssut igdloKarfiat,
agsorssuardligoK aussaunerane
ukiune 1600-kune pilugkavfiu-
ssarpoK------
måna taimågdlåt tamane tamå-
ne arferit aorfitdlo saunikoKar-
poK ImaKalunit nåpartaK orssu-
nut pujussartOK erKaisitsissunik
inuit piumatussuserssuånik ungåi-
nardlo issiginerånik.
sule Norgeme inussoKarpoK inu-
nermik ilåne imalunit angnersså-
ne nunap tåussuma issigtup sine-
riaine tåukulunit erKåine piniar-
tutut piniariartartututdlunit inu-
simassunik. — kisiåne tamåko Ka-
Kutigoralugtuinarput, sordlo issig-
tut umassorssuisut piniagarisima-
ssamigtut KaKutigoralugtuinar-
dlutik. uvdlume ajornångineru-
ssumik Kularnåinerussumigdlo
inussutigssarsiuteKarneK ajorna-
rungnaerpoK, piniarneK aulisar-
nerdlo sukisaersautåinångorsi-
mavdlutik, inatsisiliortiterneKar-
dlutik sordlo silarssuarme avdla-
ne tamane pissartut. nutårsiag-
ssarpagssuit akornine åma iléngu-
simåput nånungniarnigssamik
inerteiKutit piniartauseK autdlai-
sit nangmingneK igitugssiat iner-
KCKertaK CTKUmitSOK
akerdlcrigkutånik pile-
rujugssuaK,
sorssugRusimassoK
månalo
takornariarjik
terKiitaulersimavdlutik. taima igi-
tugssiaKartarneK ima sanaussar-
poK, nånup nangminérdlune niar-
Kumigut erKortugssångordlune
autdlait autdlartitugssauvdlugo
narajaK nerinialeruniuk tåssalo
KOKagssiniutipalåK amilårnartoK.
pissaK unaugajugtarpoK arnaviaK
piaralik ingminut piarKaminutdlo
pigssarsiuissoK.
nunap milumassuinit tamåko
saniatigut umassuput teriangniaK
Svalbardivdlo tugtua, tugtuara-
minérånguaK tugtut ilaKutarit
mingnerssåt ernumitsoK.
uvdlut nutåt KeKertap uivssu-
minartoKaKissup soKutiginartue
avdlanut sangutisimavai, tåssa
nunap iluanut. augtitagssaleru-
jugssuvoK pingorKautinigdlo pe-
Kardlune, ilåinånguile påsinarsi-
simåput iluanårutigalugit piarne-
Karsinaussut. kisiånile ukiune un-
tritilingne aumarssualerujugssu-
ssok ilisimaneKarsimavoK kisiåni-
le ajornartorsiutigssarpagssua-
KarsimavoK piaivfingmik inger-
dlataKarniarnigssamut aitsåtdlo
uvdluvtine moderniussune tamå-
na ajornarungnaersimavdlune.
ukiut untritigdlit kingugdlit ni-
kineråne inuinait nangminerssor-
tut inuiangnit åssigingitsunit pi-
ssut amerdlaKissut aumarssuar-
siorfeKarsimåput sinerlssame kit-
dlerme imalunit akuerineKartar-
simåput piaisinaunermik. kisiåne
tamåko ukiut ingerdlaneråne
piaivfitik piaisinautitaunertigdlu-
nit tunissarsimavait norgemiut
nålagauvfiånut imalunit Store
Norske Vestspitsbergen Kulkom-
pagnimut — pigingneKatigit nåla-
gauvfingmit tapersersugaussut,
uvdlume europap kitåmiuinit ki-
simik Svalbardip aumarssuai pit-
saoKissut piagarait.
sorssungnerssup kingugdliup
nalåne sorssugfik avangnar-
dlerpåK
kisiåne sordlo taineKarérsoK åmå-
taoK rusit aumarssuarsiorfingnik
ardlalingnik tåvane peKarput, nu-
navdlo erKumitsortainut ilaugu-
jortaoK Sovjetime inugtaussut
tagpavanitut Norgemut akilerår-
titaungmata — imåikaluarporme
akigssarsiat 4 u/«-inai akileråru-
taussardlutik! taima årKigssuisso-
Karsimanera erssiutauvoK Sovjet-
ip Kularutigssåungitsutut issigi-
lersimagå nunap Norgemit pigi-
neKarnera, kisiånile kikunut ata-
neK akuerissausimangmat ingmi-
kut Svalbard pivdlugo isumaKa-
tiglssutikut — Sovjetunionip 1924-
me akuerissåtigut — pigingning-
neK migdlisagauvoK, Norgep nu-
nanut avdlanut angmatitsinigsså“-
nik ilalik — tåssa imåipoK Nor-
gep akuerssissutigisagå inuiait av-
dlat pisussutinik iluaKutiging-
ningniarsinaunerat ingmikut aku-
erineKartarnertigut. isumaKatigl-
ssut ilauvoK nunat åssiglngitsut
tamalånut avguarneKarnerånut
Versaillesime Frankrigimitume
inuiait nunatdlo kigdlingisa av-
dlångortitigaunerånut atassoK
sorssungnerssup sujugdliup nåne-
rane, ilåtigutdlo Kujaniutaussutut
erssersitsiniutauvdlune Norge
umiartornikut iligingnut angner-
torujugssuarmik iluaKutaussarsi-
mangmat sorssungnerssup nalåne,
ilåtigutdlo atarKingningniutauv-
dlune norgemiut sujugdliuvdlutik
tamåne issigtume angalassarsi-
manerånut — suliåme ilarujug-
ssue norgemiut ilisimatut nåmag-
sissarisimangmatigik, piniartuisa
il. il. kisalo agssortugagssåunging-
mat nuna Norgemut Kaningner-
påjussoK Norgemutdlo atåsagune
tugdluarneruvdlune.
ukioK 1925 tamanut tusardliu-
neKarpoK nunamut ilångutitau-
ssok, 1949-milo nunap ilå tamåna
avangnardlerpåK kungikormiunit
tikineKarKårpoK, tåssa taimane
kungigssaussoK Olav KeKertat pi-
ngårnerssåine tikitagssat pingår-
nerussut angatdlavigingmagit;
angissutsimikut norgemiut kunge-
Karfigtåvata 1905-ime angissusia-
ta tatdlimarartenrtigåt.
taimailivdlune Svalbardip oKa-
lugtuarissaunera moderniussoK
naitsungugaluarpoK taimåitordle
ilångutagssauvdlune Norgep OKa-
lugtuagssartainut tyskit 1940—45-
mut Norge tiguarmåssuk. Island-
imut nalerKiutdlugo, Island naut-
sorssutigissariaKarmat iligit At-
lantikume sorssungnerånut Kitiu-
ssutut taimatutdlo nunane issig-
tune imanut Svalbard sorssung-
nerup autdlartilernerane soku-
tauvdluångitsutut issigissariaKar-
simavoK; kisiånile aumarssuaKar-
nine ilåtigut pissutigalugo, ilåti-
gutdlo nunap sumissusia pissuti-
galugo silasiorneK ernarsautiga-
lugo pingåruteKarmat taimåitoK
nunat sorssugtut soKutigissaisa
ilagilerpåt, tamatumalo kingune-
ralugo pisanganartunik alianartu-
nigdlo pissoKarnera, måssa pisi-
massut tamåko Norgeme Kalåt-
dlit-nunåtalo tunuane pisimassu-
nit tusåmaneKånginerugaluartut.
Svalbardime norgemiut — 1000
migssåinait, ilaKartut arnanik
mérKanigdlo — nunamingne 1940-
me pisimassunit sunigauvingika-
luarput— kisiånile inuneK pissar-
nertut sapingisamingnik avdlå-
ngortinago ingerdlåniarssaralugo,
ingerdlarKinarput aumarssuarnik
piaivdlutik, ilåtigut pissutigalugo
Norge orpigpagssuakitsoK Kissug-
ssanik inue pissariaKarmata. ki-
siåne sordlo norgemiorpagssuit
avdlat åssigalugit atausiåkåt
Svalbardimit 1940-me Norgep tu-
niutlnarnerata kingornagut Tu-
luit-nunånut ingerdlaniarssari-
put norgemiut såkutuinut kivfåu-
ngitsunut ilånguniardlutik, angu-
titdle 8 sapisertut — norskit
angatdlatåt tikitoK sujugdleK inue
ajugauvfigalugit tigussaralugo
aussame 1940 Svalbardimut tiki-
kaluaK, sikusiut ateKartoK „Is-
bjørn", Tuluit-nunånut pingitsai-
livdlugo ingerdlatiniaraluarpåt —
Kimånermingne ajutorput; sumi-
ssusersiornermik naluput Bjørnø-
yamut tikitordlutik, tåssanilo nor-
skit atorfiligtaisa kingornalo ty-
skit ilisimalersimavåt KanoK ilior-
niartut, inuitdlo arfineK pingasut
ilait arfinigdlit någdliugtitsiving-
nut pisitåuput kingornalo toKU-
tauvdlutik.
tyskit Sovjetunione junime 1941
såssungméssuk pissutsit årdleri-
narnerulivigput, måna tikitdlugo
nunat sikuiuitsumitut soKutigine-
Kångitsut tåssångåinaK sorssug-
fingmut pingåruteKalerput, tåssa
sordlo taineKarérsutut Svalbard-
ime aumarssuarsiorfeKarmata, pe-
Katigititdlugulo iligit påsilerpåt
tagpavssuma aumarssuai norge-
miut inuinait kiagsautitut Norge-
me atorpatdlångikait akerdlianig-
dle tyskit sorssungnerme såkug-
ssiornerånut atordluarneKartoru-
jugssuit. tamatumunga ilångupor-
taoK Svalbardime silasiornikut

24