Atuagagdliutit - 26.10.1993, Side 8

s
Nr. 101 • 1993

GRØNLANDSPOSTEN
KalaaUisut kalaaliusa
AU.: Steffen Petrussen, Maniitsoq
Nunatsinni inuiaqatigiit
ataasiinnaasugut marlorin-
nillu oqaaseqartugut arlalis-
suit tunngavilersunnguar-
nagu qaqqalaarutigiualer-
paat. Taamatupajaarli pi-
viusoqarsorinaruni qanin-
nerpaavoq Nunatsinni inui-
aqatigiit marluusugut mar-
loriinnillu oqaaseqartugut.
Kinaluunniit inuk qamuuna
sanngiitsoq, nunaminullu
tunniussimalluanngitsoq
sukkulluunniit »nunarsuar-
miutut« sapinngisaqarluar-
nini tanngassimaarutigisin-
naavaa, allamiut oqaaser-
passui sapinnguannginna-
migit, naak nunamini oqaa-
siusut saperlugit.
Inuit taamaattut Nunatta
siunissarai? Inuit taamaat-
tut ilumut kalaaliunerpat?
Kalaallit amerlanerpaat
kalaallisut oqalussinnaaneq
kalaaliunermut naliliutigi-
sarpaat. Kalaaliusugummi
sumi nunaqartutut allagar-
taqarneq najoqqutaralugu
sumiuuneq »paasiuminaat-
sipparput«, sumiutummi al-
lagartaqarneq paasinaralu-
aqaluni suna aallaavigalugu
sumiuussusimit uppernar-
saanera paasiuminaammat.
Soorlu qallunaat (dan-
ske-t) qallunaajuppat immi-
aarartortaramik, arsars in-
naaneq timersullaqqinner-
tut upperigamikku, illuni
ataasiakkaani najugaqara-
mik, imaluunniit »nunarsu-
armiut« mutitut isigisaat
malikkamikkit. Naamik,
taamattaaq svenske-t, spa-
niamiut, tyske-t allallu »nu-
narsuarmiut« taama inoori-
aaseqarput. Ilumut, qallu-
naat qallunaajupput pior-
sarsimassusertik pigiinnar-
nagu atugarigamikku - min-
nerunngitsumillu qallunaa-
tut oqaluttaramik.
Kalaallit kalaaliunerpat
mattattortaramik, nalingin-
naasumik imigassaq ajor-
nartorsiorfigigamikku, an-
ingaasassaaleqigamik ima-
luunniit ungasissumi naju-
gaqaramik - il aa naamik.
Taamaatoqqinnaarmi akili-
nermiut atugaqarput. Naa-
mik, kalaallit kalaaliupput
piorsarsimassusertik pigiin-
narnagu atoramikku (in-
gammik qangatut periaatsit
attakkamikkit) minnerunn-
gitsumillu kalaallisut oqa-
lukkamik.
Kinaluunniit kalaallisut
oqalussinnaasoq/allassin-
naasorlu tamatuma saniati-
gut tuluttoorsinnaasoq, qal-
lunaatoorsinnaasoq pigin-
naanini tam akku pillugit
minnerusumik kalaaliunn-
gilaq.
Kinaluunniit allamiutut
oqaasilik, kalaallit inooriaa-
saannik ataqqinnittoq ka-
laallisullu oqalussinnaasoq
inoqammi akornanni nika-
narnerunngilaq, minneru-
sumillu »nunarsuar-
miuunngilaq« kalaallisut
oqalussinnaanini aallaavi-
galugu. Uanga isumaqar-
punga akileraarutitigut,
qallunaallu naalagaaffiata
Nunatsinnut ukiumoortu-
mik naalagaafleqatigiinner-
put pillugu tunniuttagaat
kalaallinuinnaq atorneqar-
tassasut. Minnerunngitsu-
millu ilinniartitaanerup
tungaatigut kalaaliussutsi-
mik ataqqinnittut piumas-
susillu aningaasatigut kisi-
mik ikiorneqarsinnaassap-
put.
Kiisalu isumaqarpunga
allamiutut oqaasillit ukiut
arlallit Nunatsinniissima-
sut kalaallisut paasinarsin-
naaneq (oqalussinnaaneq)
pimoorullugu anguniartari-
aqaraat. Sulimi tusarni-
kuunngilara inuk arlalinnik
oqaaseqarnini aallaavigalu-
gu »sianiinnerusoq«. Isu-
maqarluinnarpungalu Nu-
natsinniittut kalaallisut
oqalussinnaarusunngitsut
oqaatsimik atorneqarfian-
nut nuuttariaqartut. Nu-
narsuarmi kalaallit taama
ikitsigaluta isumaqanngilaq
kalaaliussuserput iluamik
illersunngikkutsigu.
Puigortariaqanngilarmi
»nunarsuarmiut« sorsuuti-
nik atuisartuummata, ava-
tangiiserput all aat uloria-
nartunik eqqaavigimmas-
suk, ammip qalipaata aal-
laavigalugu immikkoortitsi-
All.: Mikael Johnsen II, Qeqertarsuatsiaat
Suliflissaaleqineq; inuuniu-
tissat suulluunniit maan-
nakkut aningaasanik nale-
qarput, sulifleqanngikkaan-
nilu ikiuutaannamillu pis-
sarsisarsimagaanni suli
ajornartorsiorneq sakkortu-
ninngorluni inummut nam-
minermut tuttarpoq, aaqqii-
niarsarisunaa! Inuiaqati-
giinnut qanoq-una ittunik
atugaqartitsiniartusi?
Inummiit inummut, ar-
namiit angummut ullut ta-
maasa atukkat nalaatssallu
assigiiaanngeqaat, asser-
suut: Nuliaasoq tiimimusia-
mik (pr.time) aningaasarsi-
alik ulluni 14-ni utaqqisar-
poq aningaasanik »pilersuu-
tissanik« pissarseqqinnissa-
mi tungaanut, immaqa akis-
sarsiaai ilanngartugaapput
illumut, innaallagissamut
al la nullu akiligassanut, taa-
va sinneri immaqa ima
amerlatigisut ca. 2000.-kr.
naammattusaarniarsarissa-
vaai ajornartorsiungaatsia-
qaluni, uiusoq, immaqa an-
gallateeqqamik aalisartuu-
voq ilaanni illoqatigiinnut
nerisassamik pissarsilaagin-
nartarluni pinngitsooranilu
orsussaa taamannanik nale-
qalersimalluni, aningaasap
ullumikkut naleqassusia
naatsorsuutigalugu, ullu-
mikkut, ullutsinni ingerla-
niarsarineq ilaqutariinni
taama isikkulinni pissutsit
taamaapput, nuliaasup
akissarsiaai taamaasillutik
akiligassap saniatigut »nun-
gulertomeqartarput« taa-
maasillunilu ajornartorsiut
sakkortooq sapaatip akun-
neri tamaasa pilersarluni.
Ikiuutinik noqqaaneq qu-
laani eqqartukkat nalaassi-
magaanni allatut ^jornartu-
mik ikiuisartunut saaffigi-
nittariaqalerpoq ikioqqullu-
ni, kisiannili ajoraluassusia,
nuliaasup akissarsiaai taku-
neqarput, nalujunnaarne-
qarlunilu ikiorneqarsinnaa-
nani, »suli« ajornartorsiut
ilaqutariinni annertuninn-
gorpoq paasillugu inunnik
ikiuinerup siunertaa ator-
nerussimasoq, apeqqut qa-
ratsami sukkaqisumik kaa-
vilerpoq, inuit qanoq isi-
gaangata qanorlu ingerla-
lersimagaangata ikiorne-
qartarpat?, qaratsap sak-
kortoqisumik inuk eqqar-
saatersortilersarpaa qa-
noq-una isiorlunga inuuniu-
tissatsinnik pissarsinias-
saanga? sulerilangatoq! Qa-
noq-una siorniassaanga? al-
larpassuillu sarsuatUerne-
qartarlutik, ajornartorsiut
inummiit inummut oqare-
ernittut assigiiaanngittaru-
naqaaq, immaqa ilaat pinn-
gitsooratik ajortup tungaa-
nut ajoraluartumik eqqar-
saataat saattarput, unnugu
taarsippat imaasiortuugu-
ma! immaqa ilaat nalilinnik
tillikkumalersarput imma-
qaluunniit niuertarfimmi
tillinniarusulersarput nuisi-
tassaminnik, taamatut pis-
susilersomeq inatsisinik
unioqqutitsineruvoq iluana-
nilu ilalernanngitsoq, kisi-
anniliuna taamatut pisartut
ikigisassaagunanngeqisut
inuiaqatigiinni, apeqqutit
eqqarsaatillu sarsuatilerne-
qarsinnaasarput makku, so-
oq? Sooq taamaasiortarpat?
Ilaatigullu sumut iluaqu-
taagami tillinneq, uanga
isumaqartarpunga isuma-
qartuarlungalu inuk ajor-
nartorsiuteqartoq aatsaat
taama pisinnaasoq inuit
ajornartorsiuteqanngitsut
naluavut taama pisarnersut
aamma ilimananngillat taa-
ma pinissaat.
Inuiaqatigiinikua nutar-
terusukkaluarlugit qanoq
isiuusissaaruttugut? Uanga
aap-imik akerusussinnaaga-
luarlugu aap-eemissaagalu-
aq illuatungileriga, patsisi-
galugu nutarterinermik
oqalunnguaraluarluta taku-
sinnaannginnakku ilorraap
tungaanut saakkiartomer-
luta inuit suliflissaaleqisut
atugaat eqqarsaatigalugit,
»sulifTeqaraluilluunniit«.
Danmarkip nalagaaffia-
niit tapiissutit inuiaqati-
giinnut atorluartaqisut na-
lunngikkaluarlugu eqqar-
saatigisaannarikka suli pit-
saanerusumik atorneqar-
sinnaasoralugit inuiaqati-
giinnut, sianiilliorujussuas-
sanerlunga eqqarsaateqarfi-
gisarpakka imatut, tapiissu-
tit inummut ataatsimut ag-
guaqatigiissillugu 40.000.-
kr. sinneqarput, amerlagi-
sassaanngikkaluarlutik
sukkasuumik piqqissaartu-
milli ukiup ataatsip ingerla-
nerani suliffissaaleqisunut
agguarneqarsinnaasoraak-
ka imaasillugit, nunaqar-
fimmiuusimagutta illoqar-
fimmiuusimagaluarutta-
luunniit assigiimmik.
Eqqarsaat siulleq: Tassa-
migooq uanga illoqarpunga
nutaanngitsumik kisiannili
suliarisarialimmik, suliflis-
saaleqisut immaqa tallimat
suleqatigalugit illorput nu-
tarterparput ullut 14-it
qaangiummata suliarinera
naammassivarput allaat im-
maqa ukiut arlallit suliareq-
qitassaajunnaarallarlugu
nutartersimallugu, immaqa
allat nunagissaasut allat im-
maqa arsaattarfilerisut alla-
nillu suliassanik sulisut.
Ukiup ataatsip ingerlanera-
ni suut naammassisimallu-
git takussavarput pinngitso-
orani suliflissaaleqineq nu-
na tamakkerlugu naalliuu-
taasoq ukiup ataatsip inger-
lanerani »qamitaassaaq«,
sulisut tiimimut akilerlugit
sulisorinerisigut inuk ator-
fissaqartutut misigisimaler-
sissavarput naleqarluartu-
tullu misigisimalersissallu-
gu, sulisimanerup malun-
niuttussaai:
Nunap nammineq malu-
gissavaa, akiligassat pisor-
tanut appapiloorsinnaap-
put, aningaasat sukkasuu-
mik kaaviiaartinneqalissap-
put inummullu eqqasuutaa-
soq namminermut aningaa-
saq eqqarsaataannanngus-
salluni, minnerunngitsu-
millu inunnik isumaginnin-
nermi aningaasartuutaasar-
torpassuit ikileriarujussu-
arnissaat naatsorsuutiginn-
gitsuugassaanaviarani.
Apeqqut tulleq:
Ukiummi tulliani? inuk
kinaluunniit annertuumik
eqqarsaataarukkaangami
eqqissisiallattaqaaq tullis-
saanut sunulluunniit piare-
ersimalersarpoq allaallu sil-
limmataalersinnaasarluni
taamaattumik naatsorsuu-
tigisinnaavarput suli pitsaa-
nerusumik ukiunut tuller-
nut eqqarsaatersornissaa.
Naggataatigut naatsumik
naggataarutaagunanngitsu-
milli qulequtaq: »Peqqin-
nanngilaq«, Peqqinnarpu-
mik taarserusullugu eqaaq-
saqatigiinniarta ukioq 2000
aajinngaralaannguaq.
Steffen Petrussen: - Kalaallit amerlanerpaat kalaallisut
oqalussinnaaneq kalaaliunermut naliliutigisarpaat. Kalaa-
liusugummi sumi nunaqartutut allagartaqarneq najoqquta-
ralugu sumiuuneq »paasiuminaatsipparput«, sumiutummi
allagartaqarneq paasinaraluaqaluni suna aallaavigalugu su-
miuussusimit uppernarsaanera paasiuminaammat. (Ass.:
Knud Josefsen)
gajummata, aningaaseri- gaasarissaaqalutik, ulluin-
tuummata, inuiaqatigiit narni inuuniarnerminni
akornanni assigiinngeqisu- oqitsunikatugaqarlutik, im-
nik atugaqartitsimmata, minnut uppereqalutik (im-
nunarsuarmi naalakkatut minuinnaq eqqarsaatigineq
isiginiakujuttarmata, naak ilanngullugu) inuunermi pi-
ajunngitsorpassuarnik pe- sariaqarnerpaat atatinnis-
riuseqaraluarlutik. Eqqaa- saat qularnaarsinnaanngi-
ginnarlakka aap aqqutaati- laat.
gut akornuteqartorpassuit, Upperisariaqanngilarma,
inuppassuit akornini kiser- ilami ilinnuinnaq upperiga-
liorneq, toqqissisimanngin- luaruit ajulaanngilaq. Imaa-
neq »nunarsuarmiutut« liallaannarli aaliangertin-
inissisimanermut unammil- nak akilinermi naggueqatit-
lersinnaanermullu kingor- ta »nunarsuarmiuuner-
niusut. Uannut »nunarsu- mut« akigisimasaasa kingu-
armiuuneq« nuannaartu- neri paasiniarlualaakkit.
nanngilaq »nunarsuar- Akilinermi ersilluinnarpoq
miut« imeq minguitsoq, uu- »nunarsuarmiutut« taasin-
masut piniagassat, inuppa- naanermut akiliutaasima-
laarnerlu kinguaassamin- sut, tassami pissutsit kalaal-
nut qularnaarsinnaanngim- lit »nunarsuarmiuunissaan-
matigilluunniit. nik« kaammattueqisut eq-
Ila, »nunarsuarmiut« qartugaanik kusanaanne-
oqarsinnaagaluarlutik ilin- rulluinnarput, pissutsit Nu-
marsimasuullutik, unam- natsinnut naleqqutinngil-
millersinnaaqalutik, anin- luinnartut.
Suliassaaruttarneq
suliffissaaruttamerlu
All.: Johan D. Frederiksen, Aasiaat
Naluneqanngitsutut sulif-
fissaarunnerit suliassaa-
runnerillu ukiariartorneq
peqatigalugu naliginnaasu-
mik piualersarput, sulisuul-
luni akilersuinissamik piu-
mafligineqartuartuulluni
tusagaq suliassaarunneq
nuannersuunngilaq, uanga-
li isumaqartarpunga pisor-
tat sulifleqarfiini sulisitsi-
sut ilaat piumassusikippal-
laartartut suliassanik sunil-
luunniit sulisut peqatigalu-
git pimoorussamik ajartui-
nerminni ilaatigullumi ujar-
tuinissaq pisariaqartinne-
qarneq ajorpoq.
Aamma amutsiviit pillu-
git taama oqamissaq Uumo-
orpoq tassami sulisut ataat-
simeeqatigineqartarnerini
siunnersuutit assigiinngit-
sut pineqartaraluarput, al-
lattorlugit tiguneqarsinnaa-
galuartut makkulumi allaf-
fimmiut, suliassaqartittuar-
nissaat siunertarigaanni su-
lisut peqatigalugit ataatsi-
miititaliannguamik pilersit-
sinissaq uloriananngilaq
taamaattummi sivis oorsu-
armik ataavar tu millu suliu-
artussatut pilersinneqarneq
ajormata pilersaarusiorner-
mi suliassatut siunnersuu-
tit kommunerisami suliflis-
saqartitsiniarnermi siun-
nersortimut ingerlatas-
sanngorlugit tunniunneq
ajornassagunanngikkaluar-
mat, namminermi pigisat
suliareqqusinnaagaanni
aamma inuiaqatigiit pigi-
saat suliassaqartittuaru-
mallugu pimoorussamik
ujartuisariaqarpoq.
Pingaartumik naalakker-
suisut sulifflssaqartitsiniar-
neq pillugu politikkiat paa-
sisimagaanni ajoraluaqisu-
mimmi massakkut avan-
naani amutsivik suliarisar-
takkamigut annikillisaaffi-
gineqartussanngorp>oq an-
nikitsumik ajoqusersima-
suinnarnut suliarinniflinn-
gorlugu, taamalu ajoqusin-
gaatsiarsimasunut Sisimiu-
nut innersuunneqartalis-
sapput pilersaarut isertuus-
saq pimoorunneqalissappat,
taamaattumik tassunga at-
tuumassuteqartut oqallin-
nissaat pisar iaqarluinnar-
poq.