Atuagagdliutit - 16.12.1993, Blaðsíða 35

All.: Søren Møller, Maniitsoq
Narsamut kuanniliarluta kuanninut apuukkatta Nukappiaaluttarput Malik kuanninik ma-
marisaqarluartoq kuannersugassaaleqiunnaarpoq. Mannalumi sila qatsunganeq kiak »su-
na sanik«. (Ass./Foto: Søren Møller.)
Da vi var i Narsaq for at plukke kvan, var »vores« dreng Malik, som elskede at spise kvan,
yderst tilfreds med sine omgivelser. Vejret var virkelig flot og varmt.
Allatulli aas am i sulinngiffe-
qarnerup nalaani asimiigin-
navittarpugut, tassami Ma-
niitsup kangiani ukiut arla-
linngorput aalajangersima-
sumik aasarsiortarfeqalersi-
magatta illuaqqiorfigisima-
satsinnik. Upernassakkut
aprilip naajartornerani sa-
paatip akunnerata naaneri-
ni najortalersarparput, uki-
uakkullu oktoberip naaler-
nerata missaani aatsaat or-
nissaartarlugu. Sulinngiffe-
qarnitsinnili qaammat ili-
vitsoq aallaarsimaffigisar-
parput eqalunnik allanillu
aalisakkanik piliniarfigalu-
gu.
Aasarmannattaaq qaam-
mat juli naallugu asimiissi-
mavugut, nukappiaqqamik
qulinik ukiulimmik pingajo-
qarluta, qujanartumik aal-
laarsimanitsinni silagissuaq
nalaassimavarput. Taama-
tut aallaarsimanitsinni ileq-
qoraarput sumut arlaannut
kajungerisatsinnut anga-
laartarluta, ilaanneeriarlu-
ta tuperluta unnuisarluta.
Juli aallartilaartoq nuna-
qarfigisimasannut Appami-
unut aallarpugut ullaakkut
silagik qatsunganeq aasaris-
seruttortoq. Qangaappat ul-
lup ilarsua avannamukaru-
saarfissaagaluaq 1 tiimiun-
ngitsorluunniit qangali Ap-
pamiuneereerpugut. »Ilivi-
palaanut« umiatsiarput isu-
mannaarlugu avalatseriar-
lugu tupertorpugut. Naam-
massigatta isumaqatigiip-
pugut Appamiut timaani Ili-
versuit orninniarlugit, ilagi-
sama takomarniassamma-
tigit. Taquassatsinnik pia-
reersaariarluta timmut aal-
larpugut, nuna meeraanin-
nit inersimalerninnut
angallavigiuarsimasara tal-
limaannarnillu allorfigisi-
magunanngisara ilisimaa-
rilluarlugu ingerlavugut.
Atit
Aqqutaani ilakka oqalut-
tuuttarpakka nunallu aqqi-
nik taaguillunga ajoqer-
suuttarlugit. »Uiluaqqa-
nut« »Innap ataanut« aam-
malumi »Saamitsaanut«
eqalunniat aallaqqaaraa-
ngamik aqqutigisagaat,
aammalumi qisuttartut aq-
qutaat atuarparput atorne-
qakulajunnaarsimagami
ilaatigut ersigunnaapajaar-
simasoq. Siulliullugu na-
laapparput »Ulerusaarfissu-
it«, taamak taasarparput
Appamiut nunaqarfiata ka-
ngiatungaani narsartaq
annertujaamik sioran-
nguussimasoq, tassagooq
qangaanerusoq qitiffiusar-
nermik nungullarluni nuna
siorannguussimasoq. Oqa-
luttuunneqartarpunga aa-
taga Nathaniel Boassen ajo-
qi nutsigissamik nipilersor-
toralugu tassani qitittarsi-
masut, immaqalumi aamma
allanik nipilersortoqartarsi-
massapput. Alerseq saqqaq-
qullugu Nuisarferalakkut
itivilluta Alersip Tunulia
saqqaqqutsiarlugu avanna-
mut kangimut Iliversuit to-
raaginnarpavut. Uilaaqqat
kuuata qutsissortaa qum-
mut atuariarlugu - aasaa-
qimmat suli eqalunnik ma-
jortoqarsimanngitsoq Ili-
versuamut majorailappu-
gut qatsungaqigami kiaqa-
lunilu ippernaqaqisoq.
Iliversuit ungasianit isi-
galugit qaqqajunnap qaani
ujararujussuit ataatsimoor-
tut takuneqarsinnaapput,
saqqaatungaagut majuma-
naakkut tikikkaanni ate-
qaatai ilerfit tikittariaqar-
put. Ujarassuit imminnut
qulaatungimikkut attuuma-
sut ataatungimikkulli aat-
sanganeqartut qangataallu-
tik.
Ilerfit
Tassani ilerfit arlaqarput,
kisiannili ilivermi ataatsimi
inuit arlallit ilineqartarsi-
mapput. Ilerfit ilai pingasut,
sisamat tallimanilluunniit
inuttaqartarlutik, sooruna-
mi saaniinnarnik. Niaquisa
saarngi misissorlugit utoq-
qaavallaanngitsut nalunan-
ngillat kigutaasa isikkui na-
joqqutaralugit, kisiannili
aamma utoqqaanerusorta-
qarunarput ilaasa kigutai
nungunikuuneri najoqquta-
ralugit, aamma meeqqanik
ilaqarput.
Ilerfit taakku ujarassuit
qangatsiumamgini inissi-
sismapput. Meeraagallarat-
ta aanakkugut Iliversuit
saqqaani issortaraangamik
(ukiumut qisussanik) pane-
raangata taakkununnga
ilerfit inissisimaffiinut is-
sortaatik iliorartarpaat uki-
umut aasassanngorlugit.
Taamaammat meeraanit-
sinnit taakkua ilerfit takor-
nartarinngilagut.
Tikillugit misissorlugit
eqqarsarnartoqarpoq, qa-
normitaavaaku pisimasut?
Ataatsikkut toqusimaner-
put, imaluunniit toqusoqa-
raangat ilerfioriikkamut ili-
artuinnartarsimanerpaat?
Aajunali eqqarsarnarneru-
sortaa; taakku ilerfit kik-
kuuppat kalaaliuppat, ima-
luunniit qallunaatsiaat? Eq-
qarsaatigiuminaapportaaq
Appamiut nunaqarfiannit
taama ungasitsigisoq tifla-
sitsigisorlu - kilometerimmi
arlaqarmata - toqusortatik
tappavungapilorujussuaq
iliartortarsimassaneramik-
kit, pingaartumik ukiuusar-
nera eqqarsaatigalugu.
Illerfik anineaasanik
imalik
Siorna ukioq ataatsip mis-
saani qaangiuppoq Appami-
ormiuusimasoq Qipingasu-
mut nuunneq, utoqqarsu-
anngorluni toqusoq Maniit-
sumi utoqqaat illuanni pu-
laarlugu oqaluttuutsiarpaa-
nga taamanersuaq Appami-
uniikkallarami Iliversuarni
nassaarsimalluni illerfiu-
sannguarooq iluaniippullu-
gooq 5 øritut atsigingajattut
qassinik taagaluarnerpai,
taakku agooq kukkunngik-
kuma Kangaamiut niuerto-
rusiata tigusimagai sumi-
ninnguanik akilerlugit. Ki-
ngorna iluamik oqaluttuuk-
kumagaluaraminga uggor-
naqaarli kingunitsiaa to-
qummat.
Taamani ujararujussuit
akornani misissuigaluariar-
luta ujarattarsuisa kitaatu-
ngaanut qaqilluta nerivu-
gut, mannalu sila qatsunga-
neq kiak, tamakkuaasiit aa-
samut alianaaqutaanerarta-
gaat kisimik akornutaasara-
mik. Isigisaq alianaaqaaq.
Eqqarsaatit soorlumi kingu-
mut takorluuilersitsisut.
Aajuna avannaatunginngu-
atsinni »Avannarlersuar-
put« taassuma kangiatu-
ngaani pukkinnerumaartaa
»Nuisarfik«, ila qasseriarlu-
ngamitaava avannamut ku-
jammullu itivissimassagalu-
arnerpara, meeraagallarat-
ta inuusuttunngornitsin-
nullumi »Innap Ataa«-nut
»Natsiitsumut«-llu nunak-
kut eqalunniaaraangatta
aqqutigisagarput. Taakku
eqalunniarfiit pisuinnarluni
qanippallaannginnamik
soorunaana ullup ilarsua
mulusarpugut. Aajukulu
kujatitsinni kangiatungit-
sinni »Kuanniaqqat«, »Kis-
saviaarsuup Inaa« »Aappila-
nilillu« allallu nunat aqqi
nalunngisakka aasami ukiu-
milu angallavigisarsimasak-
ka takorluuilersitsisut, ila
oqaluppalaassaqarfigigalua-
qaakka.
T aalliortuusuuguma
Aaqakkua kujatitsinni »Ser-
mersuut« sermitarasaarlu-
tik qilaap tungujuaartup na-
laanut ersarisseruttorsi-
mapput taalliortorsuarni
takusassaqqikkaluartut.
Nerereeratta aqquterput
kangeqqullugu kujammut
kangimut Kuanniaqqat saa-
tungaanut ingerlavugut, Ui-
luaqqat kuuata sanimut
kuuttua tikikkatsigu am-
mut atuataarlugu ingerla-
gatta kuuia tikillugulu am-
mut sissap tungaanut saal-
luta »Nalunnguartarfissu-
aq« tikipparput. Tassa Uilu-
aqqat kuuata ilaani tasin-
ngortaq anginngitsoq sioq-
qanik natilik taamak taasa-
ratsigu. Aamma tassani eq-
qarsaatit unifleqalaarput,
tassami meeraqatigisimasat
tassanilu nuannaaqatigalu-
git pinnguaqatigisarsimasat
Uai maanna toqukkut qima-
gutereersimapput.
Uiluaqqat kangerluttaat
tininnikkaarsuugami tinin-
ngalluni ulimukalersimasoq
sissakkoorluta »Qimatulive-
ralak« »Qaqqannguullu Tu-
nulia« kangeqqutsiarlugu
ingerlavugut, kimmut saal-
luta naqinnikkut ingerla-
gatta iliveqarfik tikipparput
1940-kkut naajartorneranni
iliveqarfiulersimasoq, tassa-
ni taalliatsiariigara aataga
Nathaania nulialu Bithe
Boassen iliveqarput, unin-
ngalaariarluta takanunga
tupeqarfitta tungaanut
»Qaqqannguaq« saqqaqqul-
lugu Ilivipalaanut aterpu-
gut, ualisoq. Ualip ilaa illu-
kut toqqavikui angalaarfi-
gaavut.
Meeraagallarama
Aajuku saatungitsinni qe-
qertannguit, ikerasaat talli-
maasut sukangasunik qas-
serlugit ikerasakkut kujal-
likkut qilalukkat pulateriar-
lugit sukassullugit siulima
piisaarutigisarsimasaat
maanna oqaluttuaannan-
ngortut, uanga sukassussi-
s arnerit inortorakkit kisian-
ni angajoqqaama allallu
oqaluttuartarneri malillugit
piisaartarsimaqaat. Anaa-
naga oqaluppalaartarpoq
meeraallutik qilalugarpas-
suit pituttat tinugussoriar-
tut unnukkut qaammatigik
qilalukkat qaavisigut sisoo-
raartarlutik, ilami toqoraa-
sarsimaqaat. Aamma sukas-
sutat toqorarneri suli naam-
massinngitsut allanik pula-
titillutik toqoraaneq inger-
latiinnarsimavaat taamalu
toqoraanermi qilalukkat
800-ut angullugit pisaasi-
mallutik, soorunamigooq
Appamiut sissaat tam armi
qUalukkanik pituttanik
ulikkaarpoq, orsuigooq pii-
ginnarlugit niaqui sarpiilu
atasut ammamagilluunniit
kaamiinnartarsimavaat.
Taama piisaaruttuleraa-
ngamik ukiutoqqami eqqa-
raangamik illut naarisarlu-
git qallunaamininnguami-
gooq tunisigusunniarlutik
mattannik iseqqeriikkanik
tunisikkaangamik anillutil-
lugooq qimminut nerliutiin-
nartarpaat.
Eqqaamasat
Unnukkut neriniarloreerat-
ta unnungaatsiaraa innar-
pugut, uanga ullaassakkut
suli seqineq nuinngitsoq ite-
rama ilakka itertinnaveer-
saarlugit qimmera ilaliute-
riarlugu umiatsiamik ava-
lappunga. Aliannaarusullu-
nga, soorlu inuusuttun-
nguugallarama unnuarsior-
luta aalisariaraangatta ul-
laassakkut seqineq nuiler-
soq ilaannilu nuereersoq ti-
kikkiartoraangatta Appami-
ut illui avataanit isigalugit
iterialloortai putsersiteraa-
ngamik suna tam armi ni-
paatsoq eqqissinaq. Avalak-
kama »Atunngitsoq« saq-
qaqqullugu »Ikeralakkut«
silammut arrissunnagu
ingerlarusaarpunga qatsu-
nganersuaq eqqaani aataat
qassiialuit soqutiginagit.
Tamaanga »Ukiivinnguup«
kitaanut pillunga seqerngup
nuinissaa utaqqivara, soo-
runami suli taamak alia-
naatsigaaq, kisianni sooru-
nami illunik putsersoqan-
ngilaq aammami piiarneqa-
reersimapput toqqavikuin-
naallutik, marlullu suli na-
pagaluarput aammali ilaati-
gut qisuttai piiarneqarsi-
mallutik, tassani takorluu-
gassarpassuit qaffakaareer-
mata takanunga »Ujarasus-
suttallip« »kinguttuatsaal-
lu« eqqaanut aalisaammik
misiliigaluarama malussan-
ngilanga, Appamiut inue-
rummata immaqa aamma
aalisagaasa qimassimaner-
paat, Appamiut inuerum-
mata immaqa aamma aali-
sagaasa qimassimanerpaat.
Timmut aatagigaluarma
Lars Møllerip (Akuttap) aa-
lisartarfia »Quujagip Kar-
ra« aamma misilikkaluarak-
ku aamma malussarfigin-
nginnakku seqineq qullalaa-
raa tikikkiartuinnarpunga.
Malillu pinnguarpugut
Ullaap tungaa nerereeratta
isumaqatigiippugut ulimu-
karnera iluatsillugu »Nar-
samut« kuanniliarniarluta,
ingerlagatta »Niaqamap«
kangiatungaani siorarsuar-
nut taamaallaat majorar-
saaratta. Ulimukaarmat
qatsunganersuummallu
angallaterput isumannan-
ngimmat pisuinnarluta
qummukarpugut kuanner-
sariarluta. Kuannit tikik-
katsigit kuannersoqqaariar-
luta naammagisatsiniillu
kuannersariarluta, ammu-
karpugut. Sissamut pigatta
Mariaanna sissaq atuarlugu
kimmut qissiniartoq uagut
Malillu qimmerput »pitsak«
immami nalorujoortoq aliik-
kutaraarput. Siorarsuit ta-
liffigut avammut itisiartu-
laannguarlutik nuanneqiga-
mik, kiassioqalutalu, aam-
mami Narsaq saqqaagami
qatsungasumi kiannikkaar-
suugami alianaavippoq.
Aakinnga kujatinnguat-
sinni qaqqarsuaq sinersorl-
tuik angalasartut sarsuaju-
agaat, erinarsuutitsinnillu
arajutassaanani tusarne-
qarlunilu atomeqartartoq
»Inngik« soorlu kisimi isi-
geqqusoq. Meerartatta Nar-
saq aatsaat tikinnginnami-
uk nuannariUuarlugulu qi-
matiinnarumagaluartoq
soorunami tamarmiulluta
naammassigatta kujammut
aallarpugut ualilluni alia-
naalleruttortoq, ingerlaan-
narlutalu illuaraqarfitsin-
nut »Uinilimmut« apuup-
pugut.
»Iliversuit« Appamiut kangiatungaaniippoq avannakannia-
ni, qattorngup qaani ujararujussuit ataatsimoortut tassa-
niipput qaarusummi ilerfit arlallit, iliveq ataaseq arlalinnik
inuttaqartarpoq, taannalu qaarusuk siulitta issuusivittut
atortarpaat. (Ass./Foto: Søren Møller).
»Iliversuit« befinder sig i indlandet ved Appamiut. De store
klipper er stablet oven på hinanden. Under klipperne kan
man se fleregrave, hvor hver grav rummer flere menneske-
skeletter. Grotten blev senere brugt som debot til tørret
tørv.
Appamiunut tikikkatta »Ilivipalaanut« umiatsialivugut,
narsartannguanullu ivigarinnersamut tuperluta. Tuperfip-
put qangaanerusoq Appamiut inoqarallarmata nunaqarfin-
nit allaneersut tuperfigisarpaat. (Ass./Foto: Søren Møller).
Da vi kom til Appamiut fortøj rede vi båden ved »Ilivipalaat«
og slog telt op. Før bygden blev nedlagt slog besøgende telt
op på det sted, når de kom til Appamiut.