Fréttablaðið - 04.06.2005, Blaðsíða 42

Ráðstefnan Tengslanet – IIVöld til kvenna var haldin áBifröst 26. og 27. maí.
Doktor Herdís Þorgeirsdóttir,
prófessor við lagadeildina á Bif-
röst, átti frumkvæði að ráðstefn-
unni en þetta er í annað skipti sem
hún er haldin. Á ráðstefnunni
voru efnahagsleg völd til kvenna í
brennidepli. Fjöldinn allur af fyr-
irlesurum hélt erindi. Hæstarétt-
arlögmaðurinn Sif Konráðsdóttir
flutti erindi um launajafnrétti en
jafnréttismál eru henni hugleikin.
„Það er brot á almennum hug-
myndum um jafnræði að skekkja
sé í launum kynjanna. Það þarf að
upplýsa fólk og það þarf að vera
umræða um þessi mál. Lögmenn
hafa jafnmiklar skyldur og hver
annar til að koma með innlegg í þá
umræðu,“ segir Sif. Þótt ekki hafi
verið flutt mörg dómsmál um
launajafnrétti eru þau nokkur og
hefur Sif farið með mörg þeirra.
„Þegar ég heyrði konur tala
um þennan trúnað sem þær og
samstarfsmenn þeirra eru bund-
in varðandi launin sín fór ég að
leita mér upplýsinga. Mér fannst
þetta athyglisverð staða að geta
ekki spurt samstarfsmenn um
laun þeirra og mega ekki tala um
launin sín. Og að það væri ekki
vel séð að fólk væri að bera laun-
in sín saman. Ég vildi skoða hvort
það væru raunverulega einhverj-
ar hömlur á því að fá upplýsing-
ar,“ segir Sif. Hún segist hafa
heyrt mörg dæmi um að konur í
stjórnunarstöðum hjá einkafyrir-
tækjum væru oft að komast að
því að mennirnir sem væru ráðn-
ir í þeirra stað fengju miklu
hærri laun en þær sjálfar voru
með. Hún bendir einnig á að
margar hefðu orð á því að þær
væru að fá tilviljanakenndar
upplýsingar sem þær ættu erfitt
með að nota. Þær gætu átt í
hættu að vera sakaðar um að fara
í skjöl sem þær hefðu ekki að-
gang að eða mennirnir sakaðir
um trúnaðarbrot.
„Mér fannst þetta svo mikill
vandræðagangur að ég vildi skoða
hvort það væru ekki einhverjar
aðrar leiðir í boði. Það var hvatinn
að því að ég ákvað að skoða þetta
nánar.“
Launaleynd ekki sjálfsagður
hlutur
Þegar Sif leitaði upplýsinga
komst hún að því að launaleyndin
er skrítið fyrirbæri.
„Orðið launaleynd er hjúpað
leyndardómi. Það hefur fengið að
leika lausum hala og grassera í
samfélaginu. Það er ekki hægt að
skilgreina þetta orð en allir gera
óvin úr því, enda stuðlar það að
kynbundnum launamun. Hingað
til hafa vinnuveitendur ekki verið
látnir standa reikningsskil á
þessu. Upp vakna spurningar eins
og hvað starfsmaðurinn fái í stað-
inn fyrir launaleyndina. Það þarf
að afhjúpa þetta því allt of margir
taka launaleyndinni sem sjálf-
sögðum hlut,“ segir Sif og bætir
við að launamál séu einkamál
hvers og eins, en fólk verði að
geta valið hvort það vilji ræða
launin sín eða ekki.
„Auðvitað er samningsfrelsi á
vinnumarkaði. Menn mega semja
um ráðningarkjör en þeim eru
settar skorður af jafnréttislögum.
Vinnuveitandi getur ekki skot-
ið sér á bak við að hann hafi samið
um trúnað við karlkyns starfs-
mann þegar kona sem vinnur hjá
honum segir að hana gruni að á
henni sé brotið. Það væri brot á
jafnréttislögum. Það er ekki hægt
að praktísera jafnréttisregluna ef
það er ekki hægt að nálgast upp-
lýsingar. Niðurstaða mín er að
launa- og kjaraleyndin verður að
takmarkast af jafnréttislögum.“
Konur oft ragar við að fara í mál
Sif heldur því fram að launaleynd
komi engum vel og haldi launum
kvenna niðri.
„Nota atvinnurekendur launa-
leyndina sem stjórntæki? Eða er
þetta leið til að fá meiri arð og
betri rekstrarafkomu? Hver er
tilgangurinn ef hann setur þetta
inn í ráðningarsamning? Mér
finnst að vinnuveitendur þurfi að
svara fyrir þetta núna.“ Hún kem-
ur með þá tillögu að aðilar vinnu-
markaðarins setjist niður og geri
samkomulag um að atvinnurek-
endum sé skylt að upplýsa stéttar-
félögin eða Jafnréttisstofu um
laun starfsmanna þegar það á við.
Eða í þeim tilfellum sem konu
grunar að jafnlaunareglan sé
brotin.
„Ég er bara að tala um þau til-
vik út frá kynbundnum launamun.
Vilja atvinnurekendur nota launa-
leynd til að viðhalda kynbundnum
launamun. Vilja þeir þetta?“
Til að fá niðurstöðu í sín mál er
oft nauðsynlegt að leita til dóms-
stóla. Því miður er kvenfólk oft
ragt við að fara með sín mál alla
leið.
„Ég get svo sem ekki gefið út
almenna hvatningu um að fara í
mál. Þetta hangir allt saman. Kon-
ur gera ekki jafn háar launakröf-
ur og karlar. Þegar þær halda að
það sé brotið á þeim eiga þær að
fá upplýsingar. Fái þær upplýs-
ingar sem sýnir að brotið sé á
þeim eiga þær að krefjast réttar
síns. Það þarf auðvitað að vera til
staðar lagalegur grundvöllur og
úrræði til þess að fara í mál út af
launajafnrétti. Dómsmálin eru
ótrúlega fá og einnig málin hjá
kærunefnd jafnréttismála. Í vik-
unni bárust fréttir af því að launa-
munur hjá viðskipta- og hagfræð-
ingum hefði aukist á einhverju
tímabili, samt fjölgaði ekki kær-
unum til kærunefnar. Það eru auð-
sjáanlega einhverjar hindranir
sem eiga sér sjálfsagt margar
skýringar,“ segir hún.
Vantar fordæmi
Spurð um ástæður þess að konur
sæki ekki rétt sinn fyrir dómsstól-
um segir hún ástæðurnar afar
margar og mismunandi.
„Það er spurning hvort úrræð-
in séu nógu aðgengileg og kostn-
aður spilar örugglega stórt hlut-
verk. Þegar konur eru í starfi get-
ur það valdið þeim erfiðleikum á
vinnumarkaði að fara í mál. Það
vantar náttúrlega fyrst og fremst
fordæmi, bæði í dómum og í álit-
um kærunefndar, sem gerir það
að verkum að kona hefði sterkara
vopn í höndunum þegar hún er að
gera þessa kröfu.“ Hún bendir á
að þeir sem séu utan stéttafélaga
séu í mun verri stöðu en hinir því
þeir hafi engan til að aðstoða sig í
fyrstu umferð við að leita réttar
síns. Sif segir að á ári hverju komi
upp nokkur mál þar sem konur
vanti aðstoð við að afla upplýsinga
um gögn hjá vinnuveitendum.
„Það væri auðvitað betra ef
rétturinn til að nálgast gögnin
væri meira afgerandi, ef það
hefðu til dæmis fallið einhverjir
dómar. Laun eru persónuupplýs-
ingar og túlkun jafnréttisumboðs-
mannsins og persónuverndar í
Noregi er sú að þegar starfsmað-
ur telur að á honum sé brotin jafn-
launaregla getur vinnuveitandi
ekki neitað að afhenda gögn um
laun samstarfsfélaga hans. Svona
niðurstaða er ekki komin á Íslandi
og það væri ágætt að láta á það
reyna svo hægt væri að vísa í for-
dæmi. Persónuvernd hefur ekki
fengið svona erindi. Jafnréttis-
stofa hefur enn sem komið er ekki
neina opinbera afstöðu. Það vant-
ar túlkun um að þessi réttur sé til
staðar. Það finnst mér mjög at-
hyglisvert.“
martamaria@frettabladid.is
26 4. júní 2005 LAUGARDAGUR
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/H
AR
I£SIF KONRÁÐSDÓTTUR
var hvatamaður að ályktun
sem ráðstefnan Tengslanet
– II Völd til kvenna sendi
frá sér um launaleynd.
Launaleynd er brot á jafnræði
Sif Konrá›sdóttir hæstaréttarlögma›ur flutti áhugavert erindi um launajafnrétti á rá›stefnunni
Tengslanet – II Völd til kvenna sem haldin var á Bifröst á dögunum. Eftir rá›stefnuna sendu
rá›stefnugestir frá sér ályktun og skoru›u á atvinnurekendur a› endursko›a svonefnda launaleynd.
Marta María Jónasdóttir ræddi vi› Sif um laun kvenna og rétt fleirra á vinnumarka›i.
ÁLYKTUN
Tengslanet II
Hátt í tvö hundruð þátttak-
endur á ráðstefnunni
Tengslanet II á Bifröst 26.
og 27. maí 2005 skora á at-
vinnurekendur að endur-
skoða svokallaða launa-
leynd.
Svonefnd launaleynd er
ekki heppileg starfsmanna-
stefna og þjónar hvorki
hagsmunum eigenda,
stjórnenda né starfsmanna
fyrirtækja.
Upplýsingar um laun og
kjör á vinnumarkaði auka
gagnsæi markaðarins og
eru um leið forsenda þess
að unnt sé að vinna að
sameiginlegu hagsmuna-
máli allra á vinnumarkaði –
að útrýma kynbundnum
launamun. Launaleynd
gengur gegn markmiðum
jafnréttislaga.