Fréttablaðið - 29.08.2005, Blaðsíða 16

Í mínu ungdæmi upp úr miðri síð-
ustu öld var talað um málfar fólks
eins og veikindi. Málnotkun fólks
- beygingar þess, orðfæri og með-
ferð á sérhljóðum og lokhljóðum -
flokkaðist undir heilbrigðismál;
sá einstaklingur var fárveikur
sem átti kannski bæði við flámæli
og linmæli að stríða og var jafn-
vel að auki haldinn þágufallssýki -
ekkert annað en tafarlaus með-
ferð gat læknað fólk af slíkum
kvillum, gat jafnvel þurft að
skera... En fyrst og fremst þurfti
að gæta þess að hlífa samborgur-
um hins helsjúka einstaklings við
því að þurfa að heyra hann opin-
bera raunverulegt ástand sitt; öll-
um ráðum var beitt til að fá þetta
málveika fólk til að tjá sig ekki
undir nokkrum kringumstæðum...
Rétt mál og rangt, heilbrigt
mál og sýkt, hreint mál og meng-
að: í mínu ungdæmi voru skýrar
línur; íslenskan var göfugt hljóð-
færi og einungis þrotlaus lestur á
verkum Brands ábóta eða áralöng
vist í afdölum hjá þeim körlum og
kerlingum sem fyrir sakir nátt-
úruvals höfðu varðveitt íslensk-
una eins og hún var í eðli sínu gat
gert mann verðugan þess að taka
sér þetta mál í munn nokkurn
veginn kinnroðalaust. Þetta var
sem sé öld málóttans. Frá því að
börnin stigu inn í skólann í fyrsta
sinn var þeim innrætt að þau
kynnu ekki það tungumál sem þau
höfðu numið við móðurkné, og að
notkun þeirra á þessu tungumáli
væri svo ábótavant að til tafar-
lausra ráðstafana þyrfti að grípa.
Þeir dagar eru liðnir - liðnir
eru tímar umvöndunarmálfræð-
innar og upp er runnin öld mann-
úðarmálfræðinnar, svo gripið sé
til orðs sem Megas bjó til í öðru
samhengi. Maður sér ekki lengur
fyrir sér málfræðinga á hvítum
sloppum með samanbitnar varir
að reyna að þrífa dönskuslettur af
villuráfandi einstaklingi eða að
lækna hljóðvilltan einstakling
heldur eru málfræðingarnir orðn-
ir eins og hverjir aðrir sveppa-
fræðingar sem kunna skil á eitr-
uðum sveppum og ofskynjunar-
sveppum og átsveppum en telja
ekki í sínum verkahring að hlut-
ast til um það hvaða sveppir fá að
vaxa.
Sjálfsagt er lítil eftirsjá að
þeim tímum þegar litið var á það
sem ógnun við íslenska tungu
þegar almenningur vogaði sér að
opna munninn - og umvandanir
um málfar hafa í seinni tíð tekið
að snúast fremur um óskýra hugs-
un en misgöfugan uppruna orða.
En ég get samt ekki stillt mig um
að hreyfa hér undarlegri mál-
breytingu sem farið hefur sigur-
för um samfélagið undanfarin
misseri. Breytingin er þessi: þeg-
ar sögninni „að spá“ fylgir for-
setningin „í“ er hún allt í einu far-
in að taka þágufall með sér í stað
þolfalls eins og fyrr. Unnvörpum
spáir fólk nú í „einhverju“ í stað
þess sem áður var, að það spái í
„eitthvað“.
Hvað er hér á seyði? Er þetta
þágufalls - uh - hneigð? Ný birt-
ingarmynd á þeirri tilhneigingu
þágufallsins að ryðja út þolfall-
inu? Kannski. En hér er þágufall
ekki bara að ryðja út þolfalli held-
ur ryðst sögnin „að spá“ hér inn á
svið systursagnar sinnar „að
pæla“ og virðist jafnvel á góðri
leið með að útrýma henni: eða haf-
ið þið, kæru lesendur, nýlega
heyrt einhvern tala um að pæla í
einhverju? Eins og kunnugt er þá
tekur sú sögn einmitt með sér
þágufall, enda er þágufallið fall
aðgerðanna, virkninnar, hreyfing-
arinnar en þolfallið er fall kyrr-
stöðu, óvirkni, dáðleysis, þess
sem skoðað er. Það er þetta óvirka
horf þolfallsins sem veldur því að
fólk á erfitt með að nota það með
sögnunum „að vilja“ og „langa“ og
hyllist til að nota þar þágufallið
sem gefur meira til kynna virkan
vilja og löngun.
Báðar gengu þessar gömlu og
virðulegu sagnir „að spá og pæla“
í endurnýjun lífdaganna á svipuð-
um tíma og voru mikið notaðar í
unglingamáli á sjöunda og átt-
unda áratug 20. aldarinnar. Þær
komust þaðan inn í almenna mál-
notkun og urðu tískuorðfæri við
nokkra velþóknun málfræðinga.
Einkum þótti nútímanotkun á
sögninni „að pæla“ til marks um
endurnýjunarmátt íslenskrar
tungu. Það er eitthvað mjög þjóð-
legt og hrjóstrugt við þessa sögn
sem merkir að grafa í gróður-
snauðum jarðvegi með sérstökum
spaða - páli - við skynjum í sögn-
inni púlið við að hugsa; hér er eng-
inn óbærilegur léttleiki, engin
auðkeypt viska, heldur kostar sér-
hver niðurstaða umþenkinganna
ómælda fyrirhöfn...
En nú virðist þessi fallega og
sérkennilega sögn allt í einu í
bráðri útrýmingarhættu og
spurning hvort ekki þurfi að setja
hana í einhvers konar gjörgæslu...
Ég leyfi mér hér með að gera
dálitla uppreisn gegn ríkjandi
reiðareksstefnu í málfarsefnum
og nota hér gamalt form við mál-
farsábendingar:
Heyrst hefur: ég er að spá í því
að fara í föt.
Rétt væri: ég er að spá í það að
fara í föt.
Enda pæli ég mikið í fötum.
E rfitt ástand ríkir víða á leikskólum og frístundaheimilumvegna manneklu. Þetta ástand kemur upp á hverju haustiþegar skólafólk hverfur af vinnumarkaði til síns náms.
Vandinn er mismikill eftir atvinnuástandinu í þjóðfélaginu. Í ár er
hann í meira lagi vegna þess að mikið framboð er af atvinnu.
Skýringin liggur ekki í því að störf með börnum séu óvinsæl.
Þessi störf eru hins vegar illa metin til launa og þar af leiðandi ekki
eins eftirsóknarverð og þau ættu að vera. Vissulega eru launin ekki
það eina sem máli skiptir við starfsval en laun sem eru undir þeim
mörkum að fólk geti framfleytt sér með sæmilegri reisn eru eng-
um bjóðandi.
Hjá faglærðum stéttum hefur ástandið heldur skánað á umliðn-
um árum, kennaraskortur er að minnsta kosti ekki eins áberandi og
var um árabil. Hins vegar er hlutfall leikskólakennara á leikskólum
langt undir því sem eðlilegt getur talist. Ástandið er verst þegar lit-
ið er til þeirra stétta sem sinna aðstoðarstörfum á uppeldisstofnun-
um enda eru launin þar undir velsæmismörkum hjá þjóð sem þyk-
ist byggja velferðarsamfélag.
Störf að uppeldi og aðhlynningu hljóta að teljast hornsteinar í
þróuðu velferðarsamfélagi. Það er hluti af sjálfsvirðingu þróaðrar
þjóðar að í skólum og uppeldisstofnunum sé stundað faglegt starf
af vel menntuðu og metnaðarfullu starfsfólki sem er stolt af starfi
sínu og uppsker laun sem hægt er að lifa af með reisn. Störf þessa
fólks leggja grunninn að allri framtíð.
Með breyttu samfélagi hefur mikilvægi starfa á uppeldisstofn-
unum aukist enn. Samvistir barna á virkum dögum eru jafnvel
meiri við þá sem annast þau í skólum og á frístundaheimilum en við
foreldrana, enda vinnuálag á foreldrum ungra barna óvíða jafn-
mikið og hér á landi. Þetta þýðir að kennarar, þar með talið leik-
skólakennarar, og samstarfsfólk þeirra eru áhrifaríkir uppalendur
og fyrirmyndir í lífi barna og því lykilatriði að í þessi störf veljist
hæft fólk sem sinnir þeim af alúð, áhuga og fullri reisn, af því að
það hefur valið að gera uppeldis- og kennslustörf að ævistarfi sínu.
Sama máli gegnir vitaskuld um umönnunarstörf þar sem laun
eru einnig skammarlega lág. Mannekla sú sem ríkir á öldrunar-
stofnunum á áreiðanlega að minnsta kosti að hluta rætur í lágum
launum. Það hlýtur að vera metnaðarmál að hlúa að veikum, fötluð-
um og öldruðum þannig að þessir hópar búi við það öryggi að hafa
við hlið sér gott starfsfólk og stöðugt.
Mikill fjöldi fólks, aðallega kvenna, hefur vissulega gert uppeld-
is- og umönnunarstörf að ævistarfi og sinnir störfum sínum af
kostgæfni. Þess vegna eigum við til dæmis góða skóla. Hins vegar
er sá óstöðugleiki sem reglulega kemur upp vegna manneklu óboð-
legur börnum okkar og öðrum þeim sem njóta þjónustu uppeldis-
og umönnunarstarfsmanna.
Starfsfólk í uppeldis- og umönnunarstörfum er nánast allt í
vinnu hjá ríki eða sveitarfélögum. Aldrei hafa skatttekjur verið
meiri en nú þegar góðærið hefur skilað sér til stórs hluta lands-
manna. Því hlýtur að vera lag að færa laun þessara starfshópa til
þess horfs að mannsæmandi teljist, strax í næstu kjarasamningum.
29. ágúst 2005 MÁNUDAGUR
SJÓNARMIÐ
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR
Óstöðugleiki í starfi uppeldisstofnana er óþolandi.
Launin ver›a
a› hækka
FRÁ DEGI TIL DAGS
Ástandi› er verst flegar liti› er til fleirra stétta sem sinna a›sto›-
arstörfum á uppeldisstofnunum enda eru launin flar undir vel-
sæmismörkum hjá fljó› sem flykist byggja velfer›arsamfélag.
Í DAG
DAGLEGT MÁL
GUÐMUNDUR
ANDRI
THORSSON
Breytingin er flessi: flegar
sögninni „a› spá“ fylgir for-
setningin „í“ er hún allt í einu
farin a› taka flágufall me›
sér í sta› flolfalls eins og fyrr.
Spá›u í mér?
Ekki að hætta
„Er ekki á leið út úr pólitík“ er fyrirsögnin
á viðtali við Halldór Ásgrímsson forsætis-
ráðherra hér í Fréttablaðinu í gær.
Kannski er tímasetning þessara ummæla
hrein tilviljun. Nema ráðherrann sjái
ástæðu til að ítreka þetta í tengslum við
þrálátar umræður um hugsanlegt brott-
hvarf annars manns úr stjórnmálum. Ekki
er útilokað að þau mál skýrist
á fundi fulltrúaráðs sjálfstæð-
isfélaganna í Reykjavík síð-
degis í dag.
Björn Ingi fram
Slagurinn um forystusætin á
framboðslistum flokkanna
við næstu borgarstjórnar-
kosningar er hafinn af fullum
þunga. Björn Ingi Hrafnsson
aðstoðarmaður forsætisráðherra mun
staðráðinn í því að verða oddviti flokks-
ins. Halldór Ásgrímsson stendur að sjálf-
sögðu á bak við sinn mann. En til þess
verður Björn Ingi að velta Alfreð Þor-
steinssyni úr sessi. Nema Alfreð víki að
eigin frumkvæði eins og ýmsir í flokkn-
um telja líklegra.
Glaðværð er kostur
Gísli Marteinn Baldursson ætlar að reyna
að ná oddvitasæti sjálfstæðismanna af
Vilhjálmi Þ. Vilhjálmssyni. Mikið er í húfi
því oddviti Sjálfstæðisflokksins er hugs-
anlega næsti borgarstjóri í Reykjavík.
Framboð Gísla Marteins er með velþókn-
un margra helstu ráðamanna flokksins,
þar á meðal Davíðs Oddssonar. Það má
Gísli eiga að hann er glaðvær og alúðleg-
ur, en það eru eiginleikar sem ýmsir
stjórnmálamenn hafa ýmist aldrei tileink-
að sér eða glatað á valdastólum. Fátt er
hvimleiðara í fari valdsmanna en önug-
lyndi og yfirlæti.
Viðbrögðin verri
Ummæli Sigmundar Sigurgeirssonar
svæðisstjóra RÚV á Suðurlandi um
Baugsfeðga og stjórnendur KB-banka eru
honum ekki til álitsauka. Verri eru þó við-
brögð yfirmanna hans. Þeir hóta að reka
hann úr starfi fyrir þessi orð sem skrifuð
voru utan vinnutíma á bloggsíðu á net-
inu. Í tjáningarfrelsi felst réttur til að
segja meiningu sína, jafnvel þótt hún
virðist bersýnilega vanhugsuð eða
ósmekkleg. Vonandi hafa einhverjir vit
fyrir stjórnendum Ríkisútvarpsins áður en
þeir misstíga sig í þessu máli.
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550
5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprent-
smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum
verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
LESTU GREININA Á VISIR.IS
OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA