Tíminn - 01.10.1975, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Miövikudagur 1. október 1975
Miðvikudagur 1. október 1975
Séð yfir hluta af Stafnsrétt, en þangað var rekið um 20.000 fjár þennan dag
Jónas Guðmundsson:
TALAD VIÐ
FJALL-
KÓNGINN
Stafnsrétt, síðari grein
Sigurður Guðmundsson fjallkóngur ásamt Jóni Snæbjörnssyni. Þeir
skrafa saman á réttarvegg, sem nú geymir 150 ára sögu Stafnsréttar.
Þeir sögðu margt og ekki allt prenthæft, sem endranær i réttum.
Langidalur var með
lengra móti þennan
morgun. Vindurinn blés
norðan, vældi i melum
og gljúfrum og þegar
kom inn i hliðina byr jaði
hann að snjóa dapur-
lega. Við hugleiddum að
snúa við, þvi við vorum
á sumardekkjum.
Þegar kom i mynni
Svartárdals fór að rofa
til og brátt var komin
glampandi sól og tók að
lygna. Skapið fór batn-
andi.
Við vorum að fara i
réttirnar, fjárréttina i
Stafnsrétt, i gær var
hrossaréttin og nú var
það fé bænda, sem átti
að draga.
— Við ókum fram á riðandi
menn og fundum að hesturinn er
þarna betri en bill, sem var i litlu
samræmi við dulina og sálina i
dalnum. Við vorum einhverjir
menn að sunnan, sem komu i
drossiu til þess að sjá lifsrökin i
réttunum. Nei, maður átti að
koma upp á hrossi i réttirnar,
með fleyg I tösku og upphafinn i
sálinni.
Við vorum snemma á ferðinni
og þeir sem fóru riðandi höfðu
lagt upp þegar um nóttina, þaö
hlýtur að hafa veriö svalt, eða
einsog segir i visu Ólinu Jónas-
dóttur:
Hliðin min er hljóð og föl,
hættur fugla söngur,
Nóttin orðin næsta svöl.
Nú eru komnar göngur.
Talað við kónginn
Þegar við vorum komnir inn-
eftir, framhjá Stafni, blasti réttin
við okkur. Búið var að reka féð i
réttina og einhverja girðingu,
sem þar var norðanvið réttina.
Bilum og hestum var parkerað að
sunnanverðu.
— Maður parkerar ekki hest-
um, sagði Jón og snaraðist Ut til
að finna fyrir mig fjallkónginn,
þvi við vildum fá glöggar upp-
lýsingar um smalamennskur og
fé.
Fjallkóngur i Stafnsrétt er Sig-
urður Guðmundsson bóndi á
Fossum, sem er fremsti bær i
Svartárdal, en þar hefur lengi
veriö bUstaður fjallkónganna á

*1 Æfc, « Æ Wr* M ^ WmL * 1

Eyvindarstaðaheiðinni. Hann
hafði þetta að segja um smala-
mennskuna og réttirnar, en fyrst
spurðum við um erfðarikið:
— Það fylgir nU ekki bUskapn-
um á Fossum að vera f jallkóngur.
Að visu er ég þriðji bóndinn, sem
gegnir þessu starfi, en á undan
mér voru Guðmundur Sigurðs-
son, afi minn og Guðmundur Guð-
mundsson, faðir minn, en þetta er
nitjánda haustið, sem ég segi
fyrir I göngum.
— Hversu mikið er af fé i rétt-
unum og hver á það?
— Það ermilli 15 og 20.000 fjár I
réttunum að þessu sinni. Það er
ekki bUiö að draga ennþá, svo töl-
ur liggja ekki fyrir. Þetta er fé
bænda Ur þrem hreppum, Ból-
staðarhliðarhreppi, Lýtingsstaða-
hreppi og Seiluhreppi. Hinir sið-
arnefndu eru báðir i Skagafirði.
— Við fórum sex saman á l'aug-
ardag og leituðum upp að Hofs-
jökli, sunnan Ströngukvislar. Sið-
an barst liðsauki á sunnudag,eða
aðal flokkurinn og þá var smöluð
Eyvindarstaðaheiðin norður með
Blöndu og við komum ofan á mið-
vikudag.
— Leitirnar gengu vel. Veðrið
réðist alltaf vel, þótt stundum liti
hann illa Ut. Við förum þetta rið-
andi, en farið er með dráttarvél
og vagn með nesti og viðlegubUn-
að. Þá er og ráðskona með i ferð-
inni til þess að sjá um kostinn.
Stafnsrétt 150 ára
— Nú er fénu ekið heim og þvi
jafnvel ekið inn á afrétt lika.
Stendur kannske til að færa rétt-
ina framar, eða inn á heiðina?
— Það er rétt. Menn aka fénu
sumir I bithagana. Ég hefi ekki
heyrt talað um aðfæra Stafnsrétt.
Ef til vill væri það hagkvæmt.
Þessi rétt er nú mjög komin til
ára sinna. Hún mun vera 150 ára
gömul i þessari mynd sem hUn er
nU og það er ekkert undanfæri
meö að gera nýja rétt á næstunni.
En hvort menn kjósa þá að
flytja hana eitthvað veit ég ekki
um.
— Það er sagt í bókum að sukk-
samt hafi oft verið i Stafnsrétt.
— Ég held að það sé nU orðum
aukiö. Ætli þetta sé ekki svipaö og
I öðrum réttum. Menn fá sér að
visu tár, einsog annarsstaðar og
sérstök hughrif fylgja réttunum.
Hér kemur fjöldi manns. Um 25
manns voru íleitunum, svo koma
allir sem vettlingi geta valdið Ur
hreppunum og sumir koma langt
að. Það er þvi fjölmenni i Stafns-
rétt og menn eru i góðu skapi I
réttunum einsog vera ber. Sumir
þá tregafullir, eða bara fullir,
einsog þU segir.
Eftiiieitir á
snjósleðum
— Nú verða eftirleitir?

Sigurður Guðmundsson fjallkóngur I Stafnsrétt innanum fé sitt á réttardaginn. Hann er þriðji ættliður fjallkónga frá Fossum f Svartár- Ung falieg stúlka upp á hestif Stafnsrétt. Bak viö hana er fjárflutningabíll, en fé bænda er
dal, en faöir hans og afi komu á undan. Hann hefur sagt fyrir f leitum í 19 ár. nú flútt heim á bilum.
TÍMINN
Það er vont að mynda 20.000 fjár, en ef vel er skoðað má telja um 15.000 fjár á þessari mynd
— Já. Hjá þvi verður ekki kom-
izt. Við förum aftur. Hér eru tvær
leitir, lögskipaðar. Það er farið
frameftir i bilum ef fært er, eða
með ööru móti. Sumir nota
jafnvel flugvélar i þetta, en við
reynum að skjótast þetta á bilum,
eöa jafnvel á snjósleðum, sem nú
eru á hverjum bæ. Menn sameina
þá skemmtileiðangra og hafa
augun hjá sér. Það vill alltaf eitt-
hvert fé verða eftir, þvf skyggni
er ekki alltof gott og viða getur
þvi leynzt fé. Þessar sleðaferðir
hafa menn nú bara farið upp á
eigin reikning.
— Nú ert þú fjallkóngur, ekki
einasta yfir sveitungum, heldur
einnig Skagfirðingum. Sætta
menn sig við það?
— Landfræðileg rök eru fyrir
þvi að Skagfirðingar og Húnvetn-
ingar standa saman að smala-
mennskum i þessari rétt. Sam-
komulagið er mjög gott og á-
rekstralaust, sagði Sigurður Guð-
mundsson að lokum.
Fé bænda ekið heim
— Eftir að hafa talað við f jall-
kónginn fórum við að skoða fé
bænda, sem var vænt. Jón Snæ-
björnsson sagði dapurlegar sögur
af fjárrekstrarferðum Ut á
Blönduós þegar hann var litill og
maður fann að visst samhengi i
lifkeðjunni hafði breytt honum Ur
bónda I bókhaldara. Hann gaf og
þáði brennivin.
NU er fénu ekið heim á bæina i
þungum, stórum vörubilum, sem
taka 100 fjár hver, þar blandast
það heimafé bænda og gengur i
túnum og kálgörðum. Við mætt-
um mörgum sláturbilum á leið-
inni og maður horfði i augun á
fénu og þakkaði skaparanum
fyrir að mokkaúlpan var heima i
skáp og maður gat þvi látið sem
ekkert væri.
Menn voru sifellt að koma i
réttirnar frameftir degi og bil-
númerin sögðu okkur aö þetta
væri fólk allstaðar að af landinu,
meira að segja kom einn sunnan
frá Vestmannaeyjum til þess að
styðja réttarveggina i Svartár-
dal, aðrir komu sömu erinda
norðan og austan Ur landi. Menn
seildust i töskur og gerðu sér
dagamun, einsog segir i visu Sig-
urðar frá Brún, sem lika var Ur
Svartárdal:
,,Þó að ráð ei náist nein,
nú i bráð i flösku.
Fyrr var áð við Staupastein,
stundum gáð i tösku.”
JG.
Karl Kristjánsson og Sigurður
frá Haukagili hringdu i mig Ut af
visu i fyrri grein, hUn á að vera
svona:
Þú um hálan höktir is
hróðrar mála pjakkur.
Fóðri strjálar fyrir mýs
fóta og sáiar skakkur.
Leiðréttist þetta hér með.
JG.
Tveir bændur á tali yfir fé sinu og annarra. Menn nota réttirnar til þess að tala um margt annað en fé. Þar hittast vinir og frændur og menn
ráöa ráöum sinum, þvf réttirnar eru lika og ekki siöur mannamót.