Tíminn - 12.10.1975, Blaðsíða 20

TÍMINN
Sunnudagur 12. október 1975
Sunnudagur 12. október 1975
TÍMINN
21
Rósberg G. Snædal.
„LÆKNIR MINN
OG LÍKN ERT ÞÚ,
LANGI VINNUDAGUR"
FLESTIR ÍSLENDINGAR, sem
ánægju hafa af hnyttilegum kveð-
skap, munu kunna eitthvað eftir
Rósberg G. Snædal, rithöfund á
Akureyri. Skopkveðlingar hans
og hárbeitt smáskeyti hafa viða
flogið og mörgum skemmt, en
hins ber ekki siður að geta, að
Rósberg á marga fleiri strengi á
hörpu sinni. Smásögur hans,
ferðaþættir og þjóðlegur fróðleik-
ur, sem hann hefur safnað og
skráð, munu engu siður halda
nafni höfundar sins á iofti og
verða lesendum minnisstæð, þótt
með öðrum hætti sé en lausavis-
ur, sem lærðar eru við fyrstu
heyrn eða sjón.
Skrifaði fyrstu
sögurnar með
kálfsblóði
Nú ætlar Rósberg G. Snædal að
spjalla við lesendur Timans i
Rósberg hefur skrifað margt og mikið um fólk og fjöll, þ.e. fjöllin milli Húnavatnssýslu og Skaga-
fjarðar, og þegar skrifað er um fjöllin og sveitirnar milli þeirra, þá hittir maður fyrir margan kynlegan
kvistinn, fólk sem nú er gengið til feðra sinna fyrir liingu. Hér á myndinni sést Hjörlcifur Sigfússon —
Marka-Leifi — hvila lúin bein á ,,bala Stafnsréttar.” Hann er áreiðanlega að hugsa um „sitt fag”,
mörkin. Stendur heima : stýft og gagnbitað — og Leifi er orðinn áttræður á myndinni. (Ljósm. G.K.G.)
Rætt við
Rósberg
G. Snædal,
rithöfund
ó Akureyri
þætti okkar um Islenzka rithöf-
unda. Og það er bezt að bera fram
fyrstu spurninguna, þótt hún sé
að visu heldur ófróðleg:
— Hvers vegna heitir þú Snæ-
dal, ertu eitthvað skyldur Snædöl-
unum af Jökuldal?
— Nei, ég er ekki skyldur nein-
um Snædölum, hvorki á Jökuldal
né annars staðar. Ég heiti Snæ-
dal, var skirðúr það, og liklega
hefur nafnið átt að minna á fæð-
ingarsveit mina, Laxárdal i
Austur-Húnavatnssýslu, sem er
snjóþungur mjög. Má og segja, að
nafnið sé ekki með öllu a'stæðu-
laust, hvað mig snertir sérstak-
lega, þvi að ég var borinn til
skirnar I átján stiga frosti.
Þegar ég var kominn dálitið á
legg, og visur eða annað fór að
birtast eftir mig i barnablöðum,
risu upp nokkrir Snædalar norð-
anlands og likaði ekki að sjá þetta
nafn undir ritsmiðum minum. Ég
man sérstaklega eftir einum
ágætum manni, nokkuð við aldur,
og nú löngu horfnum af sviðinu.
Hann skrifaði mér að minnsta
kosti tvö sendibréf, þegar ég var
um fermingu og skipaði mér að
leggja þetta Snædalsnafn niður,
eða þá að bæta h-i inn á milli. Ég
skrifaði honum um hæl og sagðist
vel skilja, aðhonum væri annt um
þetta ættarnafn sitt, sem hann
hefði keypt fyrir tiu krónur, en þá
yrði hann lika að skilja, að mér
væri annt um skírnarnafn mitt,
sem foreldrar minir hefðu gefið
mér. bráaðist ég svo við, notaði
nafn mitt eins og mér sýndir og
hef gert það fram á þennan dag.
— Þú hlýtur að hafa byrjað
mjög ungur að skrifa, fyrst þú
fékkst aðvörunarbréf sem rithöf-
undur þegar þú varst um ferm-
ingu?
— Já, ég hef skrifað nokkurn
veginn frá þvi ég man fyrst eftir
mér. í rauninni veit ég ekki sjálf-
ur, hversu gamall ég var að ár-
um, þegar ég setti saman fyrstu
sögurnar. Hitt man ég, að ég
skrifaði þær með kálfsblóði, og
hef vafalaust gert það sökum fá-
tæktar og blekléysis, en ekki af
fordild, þvi ég var of ungur til
þess að hafa vit á nokkru slíku.
Ekki notaði ég þó kálfsblóðið
lengi, og sjálfsagt ekki mikið
heldur, en sótblek var lika til, og
ég man, að ég notaði það eitthvað
dálitið.
— Attu nokkuð af þessum
gömlu sögum?
— Nei, ekki eina einustu, enda
hafa þær sjálfsagt ekki verið svo
merkilegar, að mikil eftirsjá væri
að þeim, þótt þær glötuðust.
,,Aö fööur kné”
— En kveðskapurinn?
— Já, ég fór vist að hnoða
saman visum, nokkurn veginn
um leið og ég var talandi. Þetta lá
i blóðinu, og ég man ekki betur en
að viö allir bræðurnir fjórir gæt-
um bögglað saman rétt stuðlaðri
visu strax á barnsaldri. Kveð-
skapur var mikið um hönd hafður
i sveitinni og -svo að segja allir
kunnu mikið af sliku. Ég man
meira að segja eftir rimnakveð-
skap. Pabbi kvað rímur á kvöld-
vökum, þegar ég var lftill. bá var
lika mikið lesið og heima var allt-
af lesið upphátt á vökunni. Ég tel
það bezta skóla, sem ég hef notið.
Þessi kveðskapur og bóklestur
bjargaði mér. Sá andlegi þroski
sem ég hef náð, er uppeldi minu á
barnsárunum að þakka. Ég sótti
„öll min fræði að föður kné” I
bernsku.
Þegar ég var að alast upp, var
kreppan fræga i algleymingi, og
það var i rauninni. ekki neitt af
neinu til, — nema bækur. En þær
voru ekki eign heimilisins, heldur
höfðum við bræðurnir fengið þær
að láni i lestrarfélögum, ekki
einu, heldur þremur. Þetta kost-
aði að visu mikil ferðalög, og yfir
fjallvegi aðfara, en við létum það
ekki á okkur fá, og á þennan hátt
tókst okkur að komast yfir mikinn
bókakost til lestrar, en ekki eign-
ar. Á Laxárdalnum, heimasveit
okkar varlika lestrarfélag, litið
að visu og fátækt, og sem það
hrökk ekki til, bættu menn sér
upp með þvi að afla bóka lengra
að. Það voru miklu fleiri en við
bræðurnir, sem fengu lánaðar
bækur i öðrum söfnum.
Ég fékk lika oft lánaðar bækur,
bæði margar og góðar hjá ágæt-
um bónda I Langadal, Páli Árna-
syni. Hann var sonur Arna á
Geitaskarði og bjó i Glaumbæ.
Þaðan bar ég margan bóka-
baggann, þegar ég var strákur,
og þær byrðar held ég að hafi
undantekningarlaust orðið mér til
heilla.
Hagyrðingar og
sveitaskáld
— Áttuð þið ekki lika eitthvað
af svejtarskáldum, fyrst bóklest-
ur og bókaáhugi var svona al-
mennur?
— Jú, margir voru vel hag-
mæltir og fengust eitthvað meira
eða minna við yrkingar. Hins
vegar var á næsta bæ við mig,
þegar ég var að alast upp, skáld,
sem bar höfuð og herðar yfir aðra
þar um slóðir, og liklega hefur til-
vera hans þar dregið kjark úr
ýmsum öðrum og orðið til þess að
þeir flikuðu siður kveðskap sin-
um, en þeir hefðu annars gert. Ég
á hér við Svein skáld frá Elivog-
um, sem bjó á Sneis, þegar ég var
á mestu mótunarárunum. Hann
var siyrkjandi um menn og mál-
efni og hvað eina sem á góma bar.
og eins og ég drap á áðan, þá er ég
sannfærður um að mörgum hafi
þótt sinn kveðskapur verða smár
við hliðina á þvi sem frá Sveini
kom.
— Nú eru það einkum hinar
ljótari visur Sveins, sem orðið
hafa frægar, en fleira mun liann
liala ort en niðið?
— Já, það gerði hann sannar-
lega, og eru bækur hans óljúg-
fróðust vitni um það. — Annars sé
ég ekki ástæðu til þess að ég sé að
fjölyrða um skáldið frá Elivogum
i þessu spjalli okkar, þvi að ég hef
krotað ævisögu hans, þar sem ég
lýsi kynnum minum af honum.
Bókin heitir Skáldið frá Elivog-
um. Þar geta menn lesið það sem
ég hef um Svein að segja.
Annar maður þjóðkunnur var á
næstu grösum við mig þegar ég
var að alast upp. Það var Gisli
Ólafsson frá Eiriksstöðum. Hann
bjó fyrst i Langadal, svo á
Blönduósi, en fluttist siðan til
Sauðárkróks. Ég hafði þó alltaf
spurnir af honum, og nokkur
kynni voru með okkur á meðan
hann lifði. Gisli var ákaflega hug-
ljúfur maður, bæði sem einstaki-
ingur og skáld. Hann var eitt
þeirra sárafáu skálda islenzkra,
sem ekki er vitað til að hafi látið
frá sér fara eina einustu ljóta visu
um dagana — ekki einu sinni
skammarvisu.
Bækurnar eru
orðnar tólf
— En hvað um sjálfan þig? Þú
byrjaðir barnungur að yrkja, en
ortir þú ekki lika mikið á gelgju-
skeiðinu, eins og sagt er að flestir
unglingar geri?
— Nei, þvert á móti. Það er
rétt, að ég var kornungur, þegar
ég fór að fást við þetta, en á tima
bilinu frá fermingu og fram um
tvitugt gerði. ég mjög litið að
sliku. Ég skrifaði að visu langa
skáldsögu, þegar ég var átján
ára, en annars hófst ekki rit-
höfundarferill minn fyrr en ég
var kominn yfir tuttugu og fimm
ára aldur, kvæntur og setztur að
hér á Akureyri.
— Við hvaða form glimdir þú
þá helzt?
— Ég fékkst bæði við ljóða- og
smásagnagerð, og aðra skáld-
sögu samdi ég á þeim árum.
Ekki hef ég þó flikað þessum
tveim skáldsögum minum og
mun ekki gera það. Mér fannst
smásöguformið henta mér betur,
og ég trúi þvi enn, að það eigi
betur við mig. Auk þess var ég
undir áhrifum annarra höfunda,
eins og eðlilegt er, svo ungur sem
ég var, og auðvitað langar mig
ekki til þess að senda frá mér
skáldskap, sem að verulegu leyti
er bergmál af verkum annarra
höfunda.
— Hvenær kom fyrsta bók þin
út?
— Hún kom ekki út fyrr en árið
1949. Það var ljóðabókin Á
annarra grjóti.
— Svo hafa fleiri á eftir farið?
— Já, þær eru vist orðnar tólí,
bækurnar sem komið hafa út eftir
mig. Smásagnasafnið Þú og ég
kom út 1954 og var næstfyrsta
bókin. Vestanátt er lika smá-
sagnasafn. Þá má nefna ljóða-
bókina 1 Tjarnarskarði, en Fólk
og f jöll er aðallega ferðaþættir og
fróðleiksmolar og þættir um
menn. Sú bók kom út árið 1959.
Inn á milli var ég svo að fikta við
að gefa út visnasöfn, sem eru orð-
in þrjú talsins. Hið fyrsta voru
tuttugu og fimm hringhendur, og
öll var sú útgáfa smá i sniðum.
Upplagið var aðeins fimmtiu ein-
tök og brotið á stærð við eld-
spýtnastokk. Næst kom Vísna-
kver, það hafði að geyma á milli
fimmtiu og sextiu lausavisur, svo
kom litil bók, sem heitir 101
hringhenda. - Ljóðabækur minar
eru nú löngu uppseldar og visnda-
söfnin sömuleiðis. Ég veit eigin-
lega ekki hvernig þau hafa farið,
hvort verðleikar þeirra sjálfra
eða tilviljunin eru þar að verki, en
svo mikið er vist, að nú eru allar
þessar bækur orðnar næsta fá-
gætar. Það er meira að segja svo
komið, að sjálfur á ég hvoruga
ljóðabók mina eins og er.
Skáldum er hollt
aö gera fleira
en að skrifa
— Dreymdi þig uin að verða
skáld, þegar þú varst ungur?
— Ekki minnist ég þess, en þó
hafði ég ákaflega sterka löngun
til þess að fást við slika hluti, bæði
i bundnu máli og óbundnu. Ég
held, að mér hafi ekki einu sinni
dottið i hug að verða atvinnu-
skáld. Ég vann að þessu I fri-
stundum minum, eins og flestir
hafa orðið að gera. Það var sama
hvort ég stóð við slátt á sumar-
degi eða gekk til kinda, ég var si
og æ að tauta eitthvað fyrir munni
mér.
— Fannst þér ekki neitt þving-
andi að geta ekki sinnt köllun
þinni hvenær sem þig lysti?
— Nei, ég vildi einmitt heldur
hafa þetta i hjáverkum, og lang-
aði aldrei til annars. Ég held, að
öllum skáldum sé nauðsynlegt að
verða að vinna að öðrum verkefn-
um, þó ekki væri nema til þess að
kynnast þvi þjóðfélagi sem þeir
lifa og hrærast i. Hvað mig snert-
ir hefur þetta verið óhjákvæmi-
legt, af þeirri einföldu ástæðu að
lifsstriðið hefur heimtað það af
méren áreiðanlega hafa allir gott
af þvi að geta verið sinn eigin
læknir, „Iög-fræðingur og prest-
ur,/smiður, kóngur, kennar-
inn,/kerra, plógur, hestur”, eins
og Stephan G. orðaði það svo
snjallt á sinum tima. Þetta á ekki
sizt við um rithöfunda, þeim er
mikil nauðsyn á fjölbreyttri og
auðugri lifsreynslu. — Hinu neita
ég ekki, að ég hefði mjög gjarna
kosið að hafa nokkru rýmri tima,
einhvern hluta ævinnar eða ár-
anna, til þess að vinna úr efni,
sem ég hef verið búinn að safna
að mér. Það hefði komið sér ákaf-
lega vel fyrir mig að fá svo sem
einn eða tvo mánuði á ári til þess
eingöngu að skrifa og yrkja eitt-
hvað af þvi sem ég var búinn að
hugsa hverju sinni.
Þetta er Foss á Skaga — og skólabörnin þar standa þarna öll uppi á stórum steini I túninu.
Gervismiður og
farkennari
— Nú hefur það engu að siður
orðið hlutskipti þitt að vera af-
kastaniikill rithöfundur. Er
þetta þá ekki erfitt, þar sem
aldrei er um samfellt næði að
ræða til ritstarfa?
— Ég held ég megi til með að
svara þessu með þvi að taka mér i
munn fræga setningu, sem höfð er
eftir Björgvin heitnum Guð-
mundssyni: „Að vera tónskáld á
Islandi er eins og að vera sálma-
skáld i Helviti.” Fyrstu bækur
minar gef ég út sjálfur og reyndi
svo að selja þær á götum og torg-
um. Af þeirri iðju hafði ég aldrei
neitt nema tapið. Siðar, þegar ég
fór að selja handrit til útgáfu,
fannst mér það gefa heldur litið i
aðra hönd, og ég er enn þeirrar
skoðunar, að greiðsla fyrir hand-
rit sé i rauninni hlægilega litil,
oftast nær. Mér hefur oft gefizt
miklu betur að vera einn mánuð i
byggingarvinnu en að skrifa bók.
— Ertu ekki það sem kallað var
„gervismiður”, þegar við vorum
ungir?
— Jú, og er kallað enn. Ég hef
mörg undanfarin sumur verið
gervismiður, og skammast min
ekkert fyrir nafngiftina, en á
vetrum hef ég kennt börnum
norður á Skaga. Ég er þar far-
kennari i tveim hreppum, og fer
vist að mega heita siðasti geir-
fuglinn i þeirri ágætu stétt.
— Þetta var um fjárhagslega
afkomu þina sem rithöfundar, en
hvað um vinnubrögðin? Hvernig
yrkir þú?
— Lausavisur minar hafa flest-
ar orðið til við vinnu og á gangi
úti. Það er siður minn og eðli að
risa árla úr rekkju á morgnana.
Þá geng ég gjarna drjúga stund
um úthverfi bæjarins, og þá fæð-
ist venjulega eitthvað i bundnu
máli. Ég skal til gamans láta hér
flakka visu, sem ég orti á einni
slikri gönguferð snemma á
sunnudagsmorgni:
Mörgum Drottinn miðlar yl,
má þess vottinn kenna,
vist er gott að vera til
vegarspotta þenna.
Annars hef ég alltaf ort við alls-
konar aðstæður. Ég vann i nokkur
ár á trésmiðaverkstæði við sög og
hefla, sem höfðu svo hátt, að ég
heyrði ekki til sjálfs min. Þar
þótti mér gott að yrkja. Þá gat ég
kveðið og sungið án þess að ég
þyrfti að heyra raust mina, hvað
þá aðrir. Þetta var ágætt, og þá
orti ég mikið.
— Hefur þú mikið fyrir þvi að
yrkja?
— Góðar visur verða ákaflega
sjaldan til á einu andartaki. Ef
visa er verulega góð, er hún sjálf-
sagt að niutiu hundraðshlutum til
vinna, kannski enn meira. Ég er
oft i nokkra daga, jafnvel viku. að
glima við eina visu, jafnvei eina
hendingu. Það er sérstaklega
þessi fræga önnur hending, sem
mörgum hefur orðið hált á. Ég
Framhald á bls. 37
Ilér má sjá nemendur Rósbergs „vestan á Skaga", á Tjörn. Myudin er tekin við skúr I Kálfshamarsvik.
stórt torfhúsaþorp fyrir nokkrum áratugum. Þar býr nú enginn ntaður, nema yfir gráslepputintann.