Tíminn - 12.10.1975, Blaðsíða 19

Sunnudagur 12. október 1975
TÍMINN
19
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Heigason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Glsla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aðaistræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð I
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuði.
Blaðaprenth.f.
Þrjár stefnur
Það er furðulegt að sjá þann boðskap fluttan i is-
lenzkum blöðum, að ómengaður kapitalismi sé hin
eina rétta lausn á vanda efnahagslifsins. Hjá
þeim, sem eitthvað fylgjast með málum, ætti ekki
að leika neinn vafi á þvi, að þessi stefna beið end-
anlegt skipbrot i heimskreppunni miklu, sem hún
átti mestan þátt i. Siðan hefur nær einróma verið
viðurkennt, að þessi stefna, sem boðar fyrst og
fremst frjálsræði hins sterka, væri orðin úrelt og
ætti ekki heima i nútima þjóðfélagi, þar sem þegn-
arnir þurfa að hafa margskonar samstarf i stað
samkeppni og þjóðfélagið er knúið til að hafa for-
ustu á mörgum sviðum.
Eins og áður segir, er það kjarni þessarar
stefnu, að hinir sterku einstaklingar eigi að hafa
sem takmarkaminnst frelsi og rikið eigi að hafa
sem minnsta forustu og minnst afskipti. Þannig fái
hinir athafnasömu einstaklingar notið sin bezt.
Þeir eigi að hafa sem mest frjálsræði til að safna
auði og yfirráðum. Afleiðing þessarar stefnu verð-
ur oftast mikill ójöfnuður, eða gifurleg fjársöfnun
fárra einstaklinga og mikil örbirgð alls fjöldans.
Ef skýra ætti þessa stefnu með fáum orðum, mætti
helzt gera það á þann hátt, að hún væri fólgin i
frelsi, án skipulags. En þar sem lög eða skipulag
vantar, skapast fyrr en varir óstjórn og óréttlæti.
Sú hefur jafnan orðið reynslan af þessari stefnu.
En það eru ekki aðeins áhangendur kapitalism-
ans, sem halda trúnað við úrelta stefnu. Marxism-
inn hefur beðið svipað skipbrot og kapitalisminn á
undanförnum áratugum. Hann legguf megin-
áherzlu á alveldi rikisins og strangt skipulag, og
þvi má lýsa honum á þann veg, að hann sé fólginn i
skipulagi án frelsis. Hann hefur verið reyndur i
þeim löndum, þar sem kommúnistar hafa náð
völdum, og afleiðingarnar orðið þær, að persónu-
frelsi hefur orðið þar miklu minna og lifskjör lak-
ari en viðast annars staðar. Þó eru til stjórnmála-
foringjar, sem dreymir um marxistiskt stjórnar-
far hér á landi og láta sig einu gilda hvort þvi verð-
ur komið fram með friðsamlegum hætti eða ekki.
Ef reynt er að læra af reynslu þjóðanna á
undanförnum árum, verður niðurstaðan ótvirætt
sú, að þeim þjóðum hefur farnazt bezt, sem hafa
hafnað bæði kenningum kapitalismans og komm-
únismans, en valið sér eins konar meðalveg milli
þessara öfga. Segja mætti, að stefna þeirra væri
frelsi með skipulagi. Glöggt dæmi um þetta eru
Norðurlönd, þar sem hægfara sósialdemókratar
og umbótasinnaðir miðflokkar hafa mótað stjórn-
arfarið. Þar hefur stefnu hinnar skefjalausu sam-
keppni verið hafnað, en heldur ekki verið horfið til
hins almáttuga rikisvalds. Þar hefur verið farið bil
beggja. Reynt hefur verið að tryggja frjálsu fram-
taki hæfilegt svigrúm, en rikisvaldinu jafnframt
beitt til að hafa forustu um jöfnuð og skipulega
stjórnarhætti. Hvergi hefur náðst betri árangur.
Það er tvimælalaust slik stefna, sem hentar þjóð
eins og íslendingum bezt. íslendingar eru félags-
sinnaðir og fylgjandi jafnrétti. Þeir vilja ekki
sætta sig við ofstjórn, hvort heldur er um að ræða
ofstjórn rikisvalds eða ofstjórn auðkýfinga og
stéttarhópa. Hér, eins og hjá hinum Norðurlanda-
þjóðunum, hentar áreiðanlega bezt frelsi með
skipulagi, en hvorki frelsi án skipulags né skipulag
ánfrelsis. Þ.Þ.
AAagnús Ólafsson skrifar frá York:
Verður Skotland
að öðru Ulster?
Hryðjuverk í Skotlandi færast í aukana
TVENNS KONAR fréttir frá
Bretlandi hafa að mestu verið
ibrennidepli undanfarin miss-
eri. Annars vegar er um að
ræða efnahagsvandamál
brezku þjóðarinnar og hins
vegar N-Írlandsmálin. Þrátt
fyrir dökkt útlit efnahags-
mála, hafa stjórnvöld þó sett
sér ákveðið markmið, og
stefna þannig að lausn vand-
ans, enda þótt ekki sé ljóst,
hvort úr rætist. En Irlands-
málin virðast jafn óleysanleg
og hafa bakað ráðamönnum
jafnt sem almenningi i Bret-
landi miklar áhyggjur. Eftir
tiltakanlega rólegt siðast liðið
ár hafa hryðjuverk aukizt, og
jafnvel færzt yfir á strendur
Englands. Birminghammorð-
in og sprengingar í London ný-
verið eru enn i fersku minni.
Og hvernig færi, ef annað eins
áhyggjuefni skapaðist i Bret-
landi? Slikt er hugsanlegt,
eins og mál virðast ætla að
þróast i Skotlandi um þessar
mundir, en þar hefur undan-
farið talsvert borið á
sprengjutilræðum, og hefur
hreyfing, sem nefnist Tartan-
herinn, lýst sig ábyrga að
þessum verknaði.
HIÐ SAMEINAÐA konungs-
riki Stóra-Bretlands og Norð-
ur-lrlands (United Kingdom),
eða Bretland, telur konungs-
rikin England og Skotland, svo
og Norður-trland og Wales.
Samkvæmt lögum nýtur Norð-
ur-Lrland takmarkaðrar sjálf-
stjórnar, en aðrir hlutar Bret-
lands ekki.
Að fornu, meðan Skotland
var sjálfstætt riki, átti það all-
oft I illdeilum við England.
Þegar Jakob Skotakonungur,
sonur Mariu Stúart, varð einn-
ig konungur Englands á önd-
verðri 17. öld, komst á kon-
ungssamband milli landanna.
Rúmri öld siðar var sam-
þykktur málefnaasamningur
milli Eriglands og Skotlands
(the Union with Scotland Act),
og tók þá sambúð þjóðanna
verulega að skána. Á vel-
gengniárum Bretlands var
skozki hluti þjóðarinnar mjög
háður þeim enska efnahags-
lega, og t.d. tók enski
markaðurinn við aðalútflutn-
ingsvörum Skota, ull og sild.
Svo og varð ensk menning
allsráðandi. Þegar brezka
heimsveldinu tók að hnigna á
tuttugustu öldinni, dróst jafn-
framt saman hlutur þess á al-
þjóölegum markaði. Japansk-
ar, þýzkar og bandariskar
iðnaðar- og neyzluvörur urðu
mun samkeppnisfærari, og i
kjölfarið fylgdi minnkun al-
mennrar velmegunar i Bret-
landi. A þessum timum hafði
Skotland sáralitla sérstöðu og
var einn hluti Englands, rétt
eins og sýsla á Islandi, var
órjúfanlega tengt heildinni.
Enski hlutinn þarfnaðist Skot-
lands sem markaðs, og öfugt.
Efnahagslegt og stjórnmála-
legt ástand var mjög svipað,
og þjóðernishreyfingar I Skot-
landi áttu ekki miklu fylgi að
fagna. Þegar umbreytinga-
timarnir i byrjun áttunda ára-
tugsins gengu i garð, var
þróunin heldur Skotum i hag
en hitt. Hlutfallslega var at-
vinnuleysi minna i norður-
hlutanum en i þeim syðri, og
með hækkandi oliuverði jókst
mikilvægi nýfundinna oliu-
linda við strendur Skotlands.
Þetta olli þó alls ekki almennri
óánægju meðal Skota, á þann
hátt, að þeim þætti þeir bera
byrði Englendinga á sinum
öxlum. Þess má þó geta, að
skozka þjóðernisfloknum
(SNP) óx verulega fylgi, en
wBnman
Olíuborpallur á Norðursjó
hins vegar getur flokkurinn
varla talizt róttækur.
FRA ÞEIM tima er óeirðir
tóku verulega að magnast á
Norður trlandi og brezkt her-
lið var sent þangað, hefur
ellefu sinnum verið sprengt i
Skotlandi, þar sem ofstækis-
fullir þjóðernissinnar hafa
komiðvið sögu. Á siðasta ári
sprengdu þeir einu sinni, og
var það við þær oliuleiðslur
BP, sem liggja að lindunum i
Norðursjónum. Eftir það til-
ræði virðist flokkurinn hafa
sundrazt. Stærri hlutinn vildi
fara rólegar i sakirnar, biða
þess að vinnsla oliunnar hæfist
og nota timann til stjórnmála-
legs og hernaðarlegs undir-
búnings i anda IRA. En aðrir
þoldu ekki biðina og það eru
þeir,sem staðið hafa á bak við
sprengingar þær, sem hófust
fyrir mánuði. Hafa þeir lýst
sig ábyrga að þeim fjórum
sprengjum,sem sprungið hafa
i september, undir nafninu
Tartan-herinn. Nafnið er
reyndar ekki frá þeim komið,
heldur varð það til á rit-
stjórnarskrifstofum Daily Re-
cords I háungarskyni. Tartan
er það heiti, sem haft er yfir
hina köflóttu uilardúka Skot-
anna, og þykir svo mjög ein-
kenna þá (skotapilsin). En
Tartan-herinn hefur orðið að
einhvers konar samheiti yfir
þá öfgahópa, sem standa að
sprengingunum, þvi þetta er
ekki skipulagður hópur
margra þjálfaðra manna,
heldur nokkrir hópar, sem
vinna ekki beint i sameiningu,
en þekkjast þó vel innbyrðis.
HUGMYNDAFRÆÐI Tar-
tan-hersins er einföld, eins og
flestra ofstækisf ullra
þjóðernishreyfinga. Þeir vilja
Skotland fyrir Skota og skozka
oliu fyrir Skotland. Markmið-
inu telja þeir sig einungis geta
náð með einhvers konar
hryðjuverkum, eins og t.d.
eyðileggingu mannvirkja og
truflun á daglegu starfi
manna. t baráttunni fyrir
sjálfstæðu Skotlandi telja þeir
sig þannig ráðast bezt gegn
núverandi höfuðandstæðingi
sinum, skozka þjóðernis-
flokknum, s,em þeir telja alltof
hægfara. Enda hefur það sýnt
sig, að leiðtogar SNP óttast
mjög að takist að koma af
stað einhvers konar Ulster-
draug i Skotlandi, dragi úr
hinu vaxandi fylgi, sem SNP
hefur átt að undanförnu meðal
miðjumanna i Skotlandi.
Þannig virðist ekki mikil
skynsemi vera i þeim ásökun-
um, sem fram komu i brezku
lávarðadeildinni, en þar kvað
einn ihaldslávarðurinn SNP
örva Tartan-herinn til að-
gerða. Enga samþykkt gerðu
þó lávarðarnir um málið,
þrátt fyrir langar umræður.
Tartan-herinn hefur lýst yfir
þvi, að hann muni ekki standa
að baki neinum morðum að
yfirlögðu ráði. Það hefur lika
sýnt sig, að ávallt hefur verið
tilkynnt fyrirfram um
sprengjustað, þannig að lög-
reglan hefur getað tæmt stað-
inn, en fyrirvarinn er ekki svo
mikill, að timi hafi unnizt til
að finna og eyðileggja
sprengjuna.
Siðan i septemberbyrjun,
þegar herinn hóf aðgerðir sin-
ar, hafa meðlimir hans tvis-
var sprengt oliuleiðslur, einu
sinni járnbrautarlinu, og um
siðustu helgi fyrir mánaðamót
settu þeir sprengju á sinn
hvorn enda þjóðvegarins frá
Glasgow til Carlisle, sem er
145 km langur. Sumir hlutar
þjóðvegarins voru lokaðir i
allt að sjö klukkustundir, og
þjónustufyrirtæki meðfram
veginum kvörtuðu undan
tekjumissi. Sprengjurnar
fundust en voru óvirkar. Sýn-
ir þetta, hve alvarlega hótanir
hersins eru teknar. Þeir ts-
lendingar, sem hafa komið til
Glasgow, muna áreiðanlega
eftir löngum göngum, Clyde-
göngunum, sem eru á leiðinni
frá flugvellinum ofan i mið-
borgina. Þar sprengdi herinn
aðfaranótt sunnudagsins 21.
september. Olli þetta tals-
verðum truflunum, en
skemmdir urðu ekki miklar.
Auk þessara verka hefur Tar-
tan-herinn gefið út fjögurra
siðna bækling um heimatil-
búnar sprengjur og dreift
meðal afbrotaunglinga i Glas-
gow. Telur lögreglan þá starf-
semi öllu hættulegri lifi
manna en tilræði sjálfs hers-
ins, þvi afbrotaunglingar i
Glasgow hafa til skamms tima
þótt æði óvægnir.
Að hafa hendur i hári ein-
hvers meðlims þessa hóps
virðist vera illmögulegt. Lög-
reglan hefur viljað draga úr
mikilvægi sprenginganna og
segir, að hin fjöldamörgu heiti
á öllum þessum „flokkum”,
„hreyfingum” og „kenning-
um” séeinungis til aðhylja þá
staðreynd, að meðlimir hers-
ins séu mjög fáir, — i mesta
lagi 15. Vill hún heldur beina
athyglinni að unglingum með
heimatilbúna sprengju i ann-
arri hendinni og kennsluhefti
Tartan-hersins i hinni, en
fjöldamargir slikir hafa verið
teknir að undanförnu.
Almenningur hræðist
ástandið á Norður trlandi og
óttast, að hið sama geti orðið
upp á teningnum i Skotlandi.
Alita má, að sú afstaða yfir-
valda, að draga úr mikilvægi
Tartan-hersins og beina at-
hyglinni að unglingunum, sé
sprottin af þeim sökum, að
engan meðlim hersins hefur
enn tekizt að góma. Þó er
margt til i þvi, sem yfirvöld
segja, en ekki beint af þeirri
ástæðu, sem þau vilja láta
uppi. Atvinnulausir unglingar,
vart af gelgjuskeiði, geta hæg-
lega fundið sér tilgang með
hryðjuverkum, t.d. með þvi að
mótmæla atvinnuleysi. ensk-
um áhrifum, enskri nýtingu á
skozkri oliu eða einfaldlega
..kerfinu”. Og ekki er langt i
hugmyndir og fordæmi, þvi
Ulster er skemmt undan.