Tíminn - 14.10.1975, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 14. október 1975.
TÍMINN
11
Yfirlit yfir stöóu íslensks idnaóar
og spá um þróun hans fram til 1980
Hlutfallslegt framlag atvinnu-
veganna til brúttó þjóðarfram-
leiðslu 1972.
leysi opinberra aðila og einka-
aðila muni leiða til ófamaðar.
Byggist sú skoðun fyrst og fremst
á gjörbreyttum aðstæðum i
markaðsmálum vegna EFTA og
EBE, ásamt þvi að framleiðni i
islenzkum iðnaði er almennt mun
minni en i helztu samkeppnis-
löndum okkar.
I þessu sambandi ber að vekja
sérstaka athygli á að tilvist
tækniþekkingar og fjármuna er
ekki nægileg forsenda, heldur er
virk dreifing þekkingarinnar eitt
hið mikilvægasta i sambandi við
tækniþróun, ekki sizt i sambandi
við aukningu á framleiðni. 1 þessu
efni hefur viðleitni verið uppi á
undanförnum árum, en stórátak
er óhjákvæmilegt, sbr. frumvarp
um Iðntæknistofnun íslands irá
1974, sem enn er til athugunar hjá
stjómvöldum.
Verði framleiðni ekki almennt
aukin i iðnaði á næstu árum eða á
þeim tima sem eftir er aðlögun-
artimans að EFTA og EBE, er
hætt við að iðnaðarvörufram-
leiðsla okkar verði ekki sam-
keppnishæf og sifellt stærri hluti
iðnaðarvara, sem notaðar eru
innanlands, verði fluttar til lands-
ins.
Stækkun markaðar við inn-
göngu i EFTA og samningur við
EBE veitir útflutningstækifæri,
sem kanna þarf á næstu árum.
Jafnframt þarf iðnaðurinn að
vinna markvisst á heimamarkaði
til aðhalda sinum hlut við aukna
samkeppni. Má þá heldur ekki
gleyma að kanna möguleika, sem
kunna að felast i nýrri eða auk-
inni framleiðslu fyrir greinar eins
og útgerð, byggingariðnað og
landbúnað, sem allar nota vissar
vörutegundir i miklu magni. Væri
framleiðsla á ýmsum aðföngum
þessara greina betur komin i
höndum okkar sjálfra en útlend-
inga.
Almennt séð eru Islendingar
litlir sölumenn og jafnvel talið ó-
fint að stunda sölustarfsemi.
Hefur markaðurinn hér á landi
lengi verið seljendamarkaður,
þannig að ekki hefur þurft að
leggja rækt við sölustarfsemi.
Ýmislegt bendir hins vegar til að
þetta muni breytast á næstu ár-
um, og markaðurinn breytist i
kaupendamarkað.
Það gildir þvi um markaðs-
starfsemina sem aðra þætti, að
þörf er á algjörri hugarfarsbreyt-
ingu. Til að vinna að eflingu
markaðsstarfseminnar þarf stórt
átak og æskilegt er, að það væri
faliðeinum aðila, þannig að nauð-
synleg tengsl aðgerða væru
tryggð. 1 þessu sambandi skal
undirstrikað að enginn eðlismun-
ur er á starfsemi fyrir heima- og
útflutningsmarkaði og allur að-
skilnaður þvi óæskilegur.
Framtiðarhorfur starf-
andi iðngreina
Starfsnefndin fjallar um fram-
tiðarhorfur starfandi iðnaðar í 11
flokkum. Um matvæla og drykkj-
arvöruiðnað segir, að engin af-
gerandi ný viðhorf séu framund-
an í þeim greinum fram til 1980 og
mun framleiðniaukning mæta
aukinni eftirspurn, og mun vinnu-
afl i þessum greinum standa
nokkurn veginn i stað fram til
1980.
I vefjar-, fata- og skinnaiðnaði
er spáð að mannárum fjölgi úr
2332 árið 1972 i 2700 1980. Vaxandi
hluti framleiðsluverðmætis þess-
ara greina er fluttur út og er þar
aðallega um ullar- og skinnavör-
ur aðræða. Er mestum uppgangi
spáð i þeim greinum.
Trjávöruiðnaður mun sam-
kvæmt spánni standa i stað. I
þeim greinum starfa 98% i inn-
réttinga- og húsgangasmiði.
í pappirsiðnaði er spáð svo til ó-
breyttu vinnuafli til 1980.
Nokkur aukning verður i efna-
iðnaði.1972 voru mannár i þeim
greinum 873 en verða 940 1980 og
er aukningin um 8%. Að undan-
skildum kisilgúr er litið flutt út af
vörum efnaiðnaðarins og miðast
framleiðslan þvi við stærð og
þarfir heimamarkaðarins.
I steinefnaiðnaði er gert ráð
fyrir fækkun vinnuafls vegna
aukinnar vélvæðingar, ef ekki
kemur til nýr iðnaður.
Talsverð aukning verður á
frumvinnslu málma og munar
þar um að gert er ráð fyrir að
járnblendiverksmiðjan verði tek-
in til starfa 1980. 1972 voru mann-
ár við álframleiðslu 491 og verða
630 1980 að viðbættum 120 við
málmblendiverksmiðjuna, eða
samtals 750 mannár i þessum
greinum 1980.
í skipasmiði voru mannár 1025
árið 1972 og verða 1200 1980. Um
skipasmiði segir svo i skýrslunni:
Smfði stálskipa er tiltölulega ný
iðngrein á islandi. Smiði fyrsta
stálskipsins lauk árið 1955. Vöxt-
ur i iðngreininni hefur þvi verið
mikill á skömmum tfma. At-
vinnugreinin hefur átt við marg-
vislega byrjunarörðugleika að
striða. Einnig eru smiðarnár oft-
ast mjög tengdar og blandaðar
viðgerðastarfsemi til þess að afla
rekstrarfjármagns, en samblönd-
un þessi hindrar mjög beitingu
skipulegra og þróaðra fram-
leiðsluaðferða. Á þessu ári, 1975,
hefur þó mikið áunnizt á sviði
bættra framleiðsluaðferða vegna
verkefnisins ,,Tækniaðstoð við fs-
lenzka skipasmiðaiðnaðinn”.
Þetta verkefni er unnið með sam-
starfi þriggja skipasmfðastöðva
og Iðnþróunarstofnunar Islands,
Siglingaindlstofnunar rikisins,
Itannsóknastofnunar iðnaðarins
og „Svejsecentralen” i Kaup-
mannahöfn.
Sffellt er skortur á aðstöðu til
skipaviðgerða á Islandi. Úr þessu
þarf að bæta, en hins vegar er
mjög varasamt að blanda of
mikið saman smiði og viðgerðum
ef beita á þróuðum aðferðum við
skipasmiðarnar. Frekar en að
viðgerðastöðvarnar séu að full-
smiða skip ,,i hjáverkum”, mætti
ef til vill hugsa sér, að þær smið-
uðu heldur ákveðna skipshluta
fyrir skipasmiðastöðvarnar.
Ef tekið er tillit til hinna miklu
fiskveiða þjóðarinnar, ætti smiði
og viðgerð fiskiskipa að geta ver-
ið stór þáttur i atvinnulifinu.
Nauðsynleg forsenda þess virðist
þó, að öðru visi sé staðið að
endurnýjun fiskiflotans en verið
hefur.
I málmsmiði aukast mannár úr
2210 árið 1972 i 2300 árið 1980.
Islenzki málmiðnaðurinn tekst
sifellt á við stærri og viðameiri
verkefni eftir þvi, sem tækniþró-
un eykst hér á landi. Má þar
nefna sem dæmi verkefni við
virkjanir vatnsafls og jarðhita.
Tilkoma stóriðju hefur einnig ó-
bein áhrif á málmiðnaðinn, þar
sem þar eru oft gerðar miklar
kröfur til gæða og vinnuaðferða.
Mannárum við bifreiðaviðgerð-
ir mun fjölga úr 1645 í 1800.
Nýiðnaður
Með hugtakinu nýiðnaður á
starfsnefndin við þær greinar,
sem ekki eru beint háðar eðlilegri
þróun á starfsemi starfandi fyrir-
tækja en möguleikar eru á að
koma á fót. Um stóriðnaðarfyrir-
tæki segir:
Margir aðilar hafa á undan-
fömum árum hugað að stóriðnað-
artækifærum hér á landi, en án
efa hefur Rannsóknaráð verið þar
afkastamest, þótt fleiri hafi lagt
hönd á plóginn.
Alkunna er, að hér er ein stór-
iðjuverksmiðja, álverksmiðjan i
Straumsvik og hafin er bygging
járnblendiverksmiðju á Grundat-
tanga i Hvalfirði. Stærð hennar er
áætluð 50.000 tonn/ ári, fjárfest-
ing 20 ákuttogarar, starfsmenn
100 og eignaraðild rikisins 55%.
Meðfylgjandi 'er stutt upptaln-
ing nokkurra annarra stóriðnað-
artækifæra ásamt lauslega áæti-
aðri stofnfjárfestingu:
Fjárfesting
Saltverksmiðja
4.8 skuttogarar (1
Titanverksmiðja 7
skuttogarar
Súrálverk
smiðja 46 skuttogarar
Áburðarverksmiðja 10
skuttogarar
Þungavatnsverk
miðja 26 skuttogarar
Fljótandi vetni ?
Stálverksmiðja 2
skuttogarar
(1) 1 skuttogari = 500 milljónir.
Um framleiðslufyrirtæki og
kostnað við byggingu þeirra segir
m .a.:
Iðnaðartækifæri hér á landi eru
fjölmörg og hafa ýmsir lagt hönd
á plóginn við að kanna siik verk-
efni.
Meðfylgjandi upptalning sýnir
nokkra þá möguleika, sem rætt
hefur verið um (tölur lauslega á-
ætlaðar):
Fjárfesting
Korundum og mulite fram-
leiðsla (bræðsla á A1203
ogSI02) 0,6 skugtogarar
Álsteypa (bráðið ál
frá ISAL) 0,2 skuttogarar
Fiskkassaverh 0,4 skuttogarar
Steinullarverksm.1,2 skuttogarar
Perlusteinsvinnsla 1,0 skuttogarar
Perlusteinsframl. 0,8 skuttogarar
Byggingaeiningaframleiðsla
(gipsplötur) 0,15 skuttogarar
Sementsframl. með raf-
orku við hlið SR 0,6 skugtogarar
Ylrækt 0,1 skuttogarar
Rafeinaiðn. 0,5 skuttogarar
Sykur 1,6 skuttogarar
Hveitimylla 0,5 skuttogarar
Fleiri iðnaðartækifæri mætti
nefna, en þessi upptalning verður
að nægja.
Iðntækniþjónusta og
þróunarstarfsemi
Ekki þyðir annað en að horfast i
augu við þá staðreynd, að al-
mennt stendur islenzkur iðnaður
á lægri tæknistigi, þ.e. vanþró-
aðri, en iðnaður nágrannaland-
anna, sem hann þó verður að
keppa við á tollfrjálsum markaði
innan fárra ára. Ennfremur er
mönnum smám saman að verða
ljóst, að þáttur tækninnar i iðn-
þróun hér, hefur verið vanræktur
og mikilvægi hans vanmetið.
Þetta er þeim mun alvarlegra,
þegar horft er til hins stutta að-
lögunartimabils, sem eftir er
vegna aðildar að EFTA og samn-
inga við EBE. Ætti þó öllum að
vera ljóst, að hér mun ekki starfa
innlendur iðnaður, i óheftri sam-
keppni við erlendan iðnað, ef
tæknistig hinnar islenzku fram-
leiðslu er lægra en þeirrar fram-
leiðslu, sem hún keppir við, nema
þjóðin vilji axla samsvarandi
kjararýrnun. Að fenginni reynslu
mun síik stefna ekki vera fram-
kvæmanleg, þar sem hún leiðir til
fólksflótta og afturfarar. Þaö er
þvi augljóst, að við eigum ekkert
val i þessu efni. Verkefni næstu
ára hlýtur að verða alhliða
tækniúppbygging i iðnaði, i þeim
tilgangi að varöveila megnið af
núverandi framleiðslu og jafn-
framt að stuðla að nauðsynlegri
nýsköpun i' iðnaði og með þvi að
skapa hinum aukna fjölda lands-
manna næg verkefni á næstu ár-
um og áratugum.
Siðan segir:
Mikið vandamál i islenzkum
iðnaði er, að nýjar hugmyndir og
nýjungar i tækni eiga ekki greið-
an aðgang inn i fyrirtækin. Þetta
á sér ýmsar orsakir.
— Menntunarskortur stjórn-
enda og annarra starfsmanna
veldur þvi', að móttökuskilyrði
fyrirtækninýjungar eru ekki fvrir
hendi.
— Af tregðu og e.t.v. kunnáttu-
leysi sjá menn ekki ástæðu til
breytinga, og enn siður geta þess-
ir aðilar greint og séð fyrir mark-
aðsþarfir. Þessi fyrirtæki skortir
þvi nýjungar og afleiðingin verð-
ur stöðnun eða afturför i rekstri
og vörugæðum.
Aukin menntun og endur-
menntun stjórnenda og tækni-
manna, sem studd er öflugri al-
hliða tækniþjónustu hins opin-
bera, mun án efa stórbæta rikj-
andi ástand. Almennt gildir, að
möguleikar til aukinnar fram-
leiðni eru takmarkaðir viö þær
aðferðir, sem notaðar eru hverju
sinni, svo og þá tækni, sem á boð-
stólum er. Sú framleiðniaukning,
sem bætt menntun, betri stjórn-
un, stóriðja, o.s.frv., hefur i för
með sér, er einnig takmörkunum
háð. Af þessu leiðir, að forsenda
framleiðniaukningar er stöðugar
nýjungar i tækni og viðbót við
þann sjóð þekkingar, sem til er
hverjusinni. Menntun, rannsókn-
ir og stöðug nýsköpun i tækni eru
þvi meðal þeirra undirstöðuatr-
iða, sem framtið iðnaðarins
veltur á.
I skýrslunni eru taldir upp ýms-
ir vankantar á núverandi skipu-
lagi og tækniþjónustu við iðnað-
inn. Eru beir helztir að samræm-
ingu skortir á starfsemi og verk-
efnaval þeirra aðila, sem vinna
eiga i þágu iðnaðarins.
Erfitt er að koma tæknilegum
upplýsingum á framfæri við
fyrirtæki, bæði vegna ónógrar
móttökuhæfni viðkomandi stjórn-
enda og starfsmanna þeirra og
skorts á frumkvæði stofnananna.
Er vafalaust mikil þörf á breytt-
um vinnuaðferðum, m.a. með þvi
að sérfræðingar og ráðunautar
hafi meira frumkvæði að upplýs-
ingamiðlun en verið hefur.
Engin ein stofnun hér á landi
hefur boimagn til að hafa alls-
herjar umsjón með skipulagningu
og uppbyggingu nýrrar iðnaðar-
framleiðslu, né getur heldur tekið
að sér alhliða endurskipulagn-
ingu starfandi iðnfyrirtækja.
Allar hinar opinberu stofnanir.
er starfa eiga i þágu iðnaðarins.
eru háðar fjárveitingum frá
Alþingi, hver i sinu lagi. I reynd
er það þvi rikisstjórn og Alþingi.
sem ákveða dreifingu þess fjár-
magns, sem til boða stendur
hverju sinni. Fjárveitingarnar
eru mjög við nögl skornar og
handahófskenndar.
A núverandi fyrirkomulagi
launamála og ráðninga starfs-
manna hjá hinum opinberu ráð-
gjafastofnunum eru augljósir
vankantar. Segja má, að kerfið
komi oft i veg fyrir, að hægt sé að
ráða hæfa menn til starfa.
Lokaorð skýrslunnar eru þessi:
Að lokum leggur starfshópur-
inn áherzlu á. að enn verði að lita
á Island sem vanþróað land á
tæknisviðinu, a.m.k. i saman-
burði við nágrannalöndin. Fjöl-
margár greinar islenzks iðnaðar
stancía nú á timamótum vegna ört
versnandi samkeppnisaðstöðu.
Mun iðnþróun næstu árin að veru-
legu leyti markast af þeirri
tækniaðstoð. sem iðnaðurinn fær
og verið hefur alltof litil til þessa .
Veltur allt á þvi, að nógu snemma
verði hafizt handa um nauðsyn-
legar úrbætur.