Tíminn - 29.10.1975, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 29. október 1975.
TÍMINN
9
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Heigason. Rit-
stjórnarfulitrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Augiýsingastjóri: Steingrimur Gisia-
son. Ritstjórnarskrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur f Aðalstræti 7, sfmi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð i
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuði.
Biaðaprenth'.f.
Dökkar horfur
Horfur i efnahagsmálum íslendinga hafa ekki
verið iskyggilegri en nú siðan á tima heimskrepp-
unnar fyrir siðari heimsstyrjöldina. 1 næstum tvö
ár hafa viðskiptakjörin út á við farið siversnandi
og benda flestar likur til, að það geti haldist
áfram. Einkum eru þó horfur i sambandi við sölu
sjávarafurða iskyggilegar. Þær vonir, að verð
sjávarafurða i Bandarikjunum kynni að hækka að
nýju á þessu ári, hafa brugðizt, og bendir nú fátt til,
að breyting verði i þá átt i náinni framtið. Óvissa
fer vaxandi i sambandi við saltfisksöluna, m.a.
vegna ástandsins i Portúgal. Samningar um sölu
fiskafurða til Sovétrikjanna á næsta ári ganga
erfiðlega og eiga hin miklu kornkaup Rússa á
þessu ári sennilega sinn þátt i þvi. Þá leggja við-
skiptaþvinganir þær, sem íslendingar eru beittir i
Efnahagsbandalagslöndunum, sivaxandi hömlur
á sölu fiskafurða þangað, og sennilega munu þær
hömlur aukast verulega, ef til nýs þorskastriðs
kemur, eins og nú eru allar horfur á.
Þau sæmilegu lifskjör, sem þjóðin hefur búið við
seinustu árin, hafa að verulegu leyti byggzt á þvi,
að þjóðin hefur lifað um efni fram. Slikt getur að
sjálfsögðu ekki gengið lengi. Þetta gat verið af-
sakanlegt, meðan menn gerðu sér vonir um skjót-
an bata. Sú von hefur brugðizt. Nú dugir ekki ann-
að en að horfast i augu við þá beisku staðreynd, að
lengur er ekki hægt að lifa um efni fram og að það,
sem er til skiptanna, fer minnkandi. Nokkur
kjaraskerðing er óhjákvæmileg, ef ekki á að stefna
að hreinu þjóðargjaldþroti.
Einhverjum kann enn að detta i hug, að hægt sé
að verjast kjaraskerðingunni með nýjum kaup-
hækkunum. Þær kauphækkanir yrðu þó fljótlega
unnar fyrir gýg, þvi að annaðhvort mundu þær
leiða til stöðvunar á útflutningsatvinnuvegunum
eða að bæta yrði hlut þeirra með nýjum gengisfell-
ingum eða öðrum vandræðaráðstöfunum. Af-
leiðingin yrði hraðvaxandi verðbólga, sem endaði
með þvi, að krónan yrði einskisvirði. Á þvi myndu
allir tapa, nema ef til vill nokkrir braskarar.
Þjóðin stendur nú frammi fyrir þeim veruleika,
að nokkur lifsvenjubreyting er óhjákvæmileg. Við
afgreiðslu fjárlaganna verður að taka upp allt
önnur vinnubrögð en áður. Þar má ekki láta undan
skammsýnum sérréttindakröfum svonefndra
þrýstihópa. Þar verður að koma til sögu niður-
skurður á ýmsum sviðum innan þess ramma, að
áfram verði reynt að tryggja næga atvinnu i land-
inu. Reyna verður að stöðva sem mest allar verð-
hækkanir og jafnvel að gripa til verðstöðvunar um
stund. Launþegasamtök þurfa að fylgja fordæmi
hliðstæðra samtaka i Bretlandi og Kanada, sem
sætta sig við, að sett sé ákveðið þak á kaup-
hækkanir hjá þeim lægstlaunuðu, en hækkanir
stöðvaðar hjá þeim, sem hafa tekjur yfir visst
mark.
Það verður mikið verk og vandasamt að glima
við þá erfiðleika, sem hljótast af versnandi við-
skiptaárferði og nýju þorskastriði. En þá er hægt
að yfirstiga, ef þjóðin skilur vitjunartima sinn. I
þeirri viðureign verður einkum að hafa þrennt i
huga: Að tryggja sem bezt hlut hinna lægstlaun-
uðu, að tryggja næga atvinnu og að fylgja fram
byggðastefnunni. Verði þessara sjónarmiða nægi-
lega gætt, ætti þjóðin að geta sigrazt á erfiðleikun-
um, án mikilla áfalla til frambúðar, þar sem þess
er lika að vænta, að þeir verði aðeins timabundnir,
en ekki varanlegir. Þ.Þ.
Úr Kristilegu dagblaði:
Landið, þar sem
ofbeldið ríður húsum
Níutíu milljón byssur ón eftirlits í Bandaríkjunum
Bandarikjamenn eiga við
fjárhagsörðugleika og at-
vinnuleysi að striða. Samt
vekja glæpirnir, sem sifellt
magnast þar, meiri ugg. A
fyrstu þremur mánuðum
þessa árs jukust ofbeldisverk
um 18%. Nýlega skoðana-
könnun hefur leitt i ljós, aö
meirihluti fólks á þeim
svæðum, þar sem mikið kveð-
ur að glæpum, óskar þess
eindregið, að eftirlit með skot-
vopnum verði hert til mikilla
muna.
1 Bandarikjunum eru litlar
skorður við þvi reistar, að
menn eigi skotvopn, og i sum-
um rikjanna er það hverjpm
og einum algerlega i sjálfs-
vald sett. Þetta lætur sig ekki
án vitnisburðar. íbúar Banda-
rikjanna eru 205 milljónir, og
er talið að byssur i einkaeign
séu niutiu milljónir, þar af
helmingurinn skammbyssur.
Við þetta er þvi að bæta, að
siðast liðinn áratug hafa yfir
tvö hundruð þúsund menn
beðið bana af byssuskotum.
Er þá allt talið: Morð, sjálfs-
morð og slysaskot.
Arið 1973 voru framin 19.510
morð i Bandurikjunum. og var
meira en lielmingurinn af
lórnarlöml)unum skotinn með
skammbyssu. Auk þess var
skammbyssum beitt þetta
sama ár 279.169 sinnum. er
glæpir voru framdir — og
svarar það til annarrar hverr-
ar minútu á árinu.
Alls hafa á tiu árum
hundrað þúsund menn verið
myrtir með skammbyssuskoti
og sjö hundruð þúsund hafa
hlotið skotsár, en alls beittu
þjófar og ræningjar skamm-
byssum f átta hundrað þúsund
skipti.
í Bretlandi, Kanada og Jap-
an, þar sem eftirlit með skot-
vopnum er strangt, eru hlið-
stæðar miklu lægri hlutfalls-
lega, svo sem ráða má af þvi,
að i Stóra-Bretlandi öllu voru
ekki nema þrjátiu og fimm
myrtir með byssuskoti árið
1971.
Furðu má gegna, að Banda-
rikjamenn skuli ekki hafa leit-
azt við að taka i taumana, svo
stórhættuleg sem skotvopna-
eignin er þeirra á meðal. En
eftirlit með vopnaeign og
vopnaburði hefur alltaf verið
viðkvæmt mál af stjórnmála-
legum ástæðum. Kenningar
stjórnmálalegs eðlis, hafa
þannig hamlað gegn skyn-
samlegum varúðarráðstöfun-
um. Þetta kann að vera að
breytast sökum þess, hve
mörgum ofbýður gla'pafarald-
urinn og sú hætta, sem venju-
legu fólki stafar orðið af
vopnaburði.
Þessi mál, vopnaburðurinn
og glæpaaldan, munu áreiðan-
lega koma við sögu i forseta-
kosningunum 1976.
Bandarikjaþingi hafa borizt
fjörutiu tillögur um eftirlit
með vopnaburði, þar á meðal
frá rikisstjórninni. Samt sem
áður var ekki búizt við þvi, að
það hafist að að sinni. Að visu
boðaði Ford forseti fyrir
skömmu nýjar varúðarreglur,
sem eiga að hamla gegn glæp-
um, en sumar þessar voru
næsta léttvægar, svo sem
bann við þvi aðhafa skotvopn i
sýningargluggum verzlana.
Aðrar voru miðaðar við að
friða nokkuð vandafólk
fórnarlamba, svo sem ákvæði
um skaðabætur, frá rikinu
vegna þeirra, sem limlestir
eru eða myrtir.
Eina tillaga forsetans um
þetta efni, sem enn hefur kom-
iö fyrir þingið, er bann i
tilraunaskyni við sölu á ódýr-
um skammbyssum. En hún
Særður lögreglumaður i borgaralegum fötum, eítir
skotbardaga, sem fylgdi i kjölfar kröfugöngu i New
Y ork.
hefur litlar undirtektir hlotið.
Andstæðingar banns við
vopnakaupum og vopnaburði
bera það fyrir sig, að slikt sé
skerðing á frelsi einstaklings-
ins. öðrum finnst rétturinn til
vopnakaupa litilvægur og þc-
býsna dýru verði keyptur. E’.i
hér koma ekki aðeins til
greina skoðanir almennings.
Eigendur verksmiðja sem
hafa stórgróða af framleiðslu
og sölu skotvopna sem al-
menningur kaupir, róa að þvi
öllum árum, bæði leynt og
ljóst, að ekkert verði aðhafzt
er skert getur hagnað þeirra.
Sama máli gegnir auðvitað
um smásala sem verzla með
byssur.
Það hefur auðvitað haft
nokkur áhrif, er þjóðlrægir
menn hafa verið myrtir, svo
sem Kennedybræður og
Martin Luther King. En ekki
leiddu þeir atburðir þó til
stærri ákvarðana en þaö. að
bönnuð var sending skotvopna
i pósti til þeirra, sem vildu
verða sér úti um þau með
þeim hætti.
Þau tilræði sem Gerald
Ford, núverandi Bandarikja-
forseta, hafa verið sýnd.kunna
einhverju að áorka. Að
minnsta kosti komst þá mjög
á dagskrá áleitin spurning:
Hvers konar þjóðfélag er
það eiginlega sem reisir sér
eða vill reisa sér svona
blóðugan minnisvarða með
skömmu millibili? Hvers
konar þjóð er það, sem æ ofan
i æ myrðir eða leitast við að
myrða forseta sina og fremstu
menn lands sins?
Mörg svör hafa verið gefin.
Eitt er á þessa leið: Það er
þjóðfélag, sem gagnsýrt er af
ofbeldi. Það er þjóð, sem varð
til með ofbeldi. Allt frá dögum
Kólumbusar til þessarar
stundar hafa ofbeldisverk og
hörkuleg beiting valds endur-
tekið sig i Amerfku. Aðkomu-
mennirnir tóku landið frá
frumbyggjunum. Indiánum.
með vopn i hönd og án þess að
skeyta um, hversu mörgum
var rutt úr vegi. Með vopn i
hönd var sfðan varöveitt það
þjóðskipulag, sem á var
komið, bæði þegar upp kom
sundurþykkja meðal lands-
manna sjálfra eða hætta var
talin stafa af minnihluta'-
hópum.
Svo rótgróinn er rétturinn til
þess að beita valdi i þessu
landi, að þegar árið 1791 var
bætt i stjórnarskrá hins unga
lýðveldis, að sérhver borgari
þess mætti óátalið eiga vopn
og bera þau. Indiánasögurnar
ogsögurnarúr villta vestrinu.
sem lengi voru lestrarefni
Bandarikjanna hófu vald-.
beitinguna til skýjanna og
uerðu ofbeldismenn aö hetj-
um. og á þessari öld tók
kvikmyndaiðnaðurinn við.
Einmana kúrekinn. sem
sölsar undir sig land með
byssu i hönd, varð tákn
manndóms, frelsis og rétt-
lætis, þótt eðli sinu samkvæmt
væri hann allt annað. En hann
riður enn um hugarlendur
Bandarikjamanna með of-
beldissiðfræði sina i vega-
nesti.
Ofbeldið i Bandarikjunum
hefur ef til vill ekki verið
miklu verra eða grimmilegra
heldur en i' Evrópu. ef á allt er
litib. En I Bandarikjunum
hefur þetta allt gerzt á fáum
öldum, sem eru skammt
undan, og enn rýkur af réttun-
um. Nöfnin hrúgast saman:
Lexington, Gettysburg,
Alamo, Wounded Knee.
Dallas, Kent State, Mv Lai. Og
öll hrópa þessi nöfn um
óhugnanlegt ofbeldi.
Undir er kynt með alls kyns
ofbeldissögum af nýju tagi og
ofbeldismyndum sem þeim
likar, er dælt er framan i fólk
I kvikmyndahúsum og
sjónvarpi.
Þab er þessi erfiða helgi of-
beldis og valdbeitingar, sem
greinarhöfundurinn Tom
Wicker ræðir um i New York
Times nýlega:
..Amerikumaðurinn er i eig-
in augum friðsamur, lög-
hlýðinn og réttlátur i ólög-
hlýðnum og ofbeldisgjörnum
heimi. Það eru hinir —
Indiánarnir, nazistarnir.
Viet-namarnir, sem gripu til
ofbeldis. Amerikumaðurinn
berst aðeins gegn ofbeldi.
þegar þess er þörf. og biður
þess að ofbeldismenirnir
lyppist niður og friður komist
á að nýju. 1 langelsin eru of-
beldismennirnir færðir til þess
að læra að vera l'riðsamir."
Þetta er ,,the american way
of life”. Og lika aðferð þeirra
við að deyja. Á tiu árum hafa
tvö hundruð Bandarikjamenn
látið lifið fyrir byssukúlum —
vel að merkja heima I Banda-
rikjunum sjálfum. Hin
eilifðarlöngu afskipti þeirra
af striðinu i Viet-nam kostuðu
yfir fimmtiu þúsund Banda-
rikjamenn lifið og enn fleiri
andlega og llkamlega heilsu
og mannlega reisn.