Tíminn - 23.01.1976, Qupperneq 13

12
TÍMINN
Föstudagur 23. janúar 1976.
Föstudagur 23. janúar 1976.
TÍMINN
13
<Jr afturdyrum flugvélarinnar er varpaö krukku meö lit
niður á isjakana. Gæzlumennirnir skrifa stundum f gamni
„kveðja frá Rauða Baróninum” á glösin. Stundum er ör
með litarhylki skotið á isjakann. Liturinn gerir það að
verkum að jakarnir sjást langt að. Með aðstoð þessara
merkinga er hægt að reikna út leið jakanna.
Fyrir utan austurströnd Bandarlkjanna flýgur flugvél bandarlsku
strandgæzlunnar yfir borgarisjaka. Hann hefur að visu bráðnað mikiö
en er samt enn hættulegur skipum. Flugmenn alþjóða Isvarna-
sveitarinnar vara nálæg skip við.
Hercules flugvélin lækkar sig
hægt og hægt eins og hún ætli að
lenda. 300 metrar, 250, 200 og sið-
an 100 metrar. Að lokum er fjög-
urra hreyfla vélin aðeins 80 metra
yfir yfirborði Atlantshafsins. Þá
flýgur krukka niður úr flugvél-
inni. Nokkrum sekúndum seinna
brotnar hún á isjaka. Innihaldið
rennur niður eftir hliðunum á
hvita risanum og skilur eftir eld-
rauð spor sem sjást langt að.
„Rauði baróninn” hefur aftur lát-
ið til sin taka, segir sá sem kast-
aði glasinu sigri hrósandi um leið
og flugvélin hækkar sig aftur.
Nokkur hundruð kilómetra i
burtu er annar borgarisjaki
merkturá sama tima. Varðskipið
„Evergreen” hefur nálgast isjak-
ann á hægri ferð. A þilfarinu mið-
ar einn af áhöfninni bogaör á jak-
ann, örin flýgur, hittir jakann og
skilur eftir stóran litarblett.
Bogaskyttan og krukkukastar-
inn eru báðir i þjónustu alþjóða
isvarnasveitarinnar, sem eltist á
hverju ári við þær hindranir, sem
enn eru þær alvarlegustu fyrir
skipaferðir á Norður-Atlantshaf-
inu: Borgarsisjakana. Gæzlu-
svæðið er á stærð við V-Þýzka-
land.
Varðmennirnir og veiðimenn-
irnir, sem eltast við hvitu risana
ætla að komast að raun um,
hvernig hin óreglulega leiö Isjak-
anna liggur og komast svo fljótt
að, hvar þeir eru, að hægt sé aö
vara skipin við hinni þöglu hvitu
hættu i tæka tið. Titanic slysið á
ekki að endurtaka sig.
Hið glæsilega lúxusskip Titanic
rakst á ísjaka I jómfrúarferð sinni
I april 1912 og sökk fyrir suðaust-
an Nýfundnaland. Skipið, sem
var á sinum tima stærsta far-
þegaskip i heimi, fór svo norðar-
lega til þess að komast til New
York á sem skemmstum tima.
Titanic slysið varð til þess að
alþjóða Isvarnasveitin var stofn-
uð, og hún tók til starfa tveimur
árum seinna. Kostnaðurinn við
gæzluna á þessu mesta siglinga-
svæöi heims kostar 500.000 doll-
ara á ári og 19 þjóðir skipta hon-
unl á milli sin.
Gæzlan féll i hlut bandarisku
strandgæzlunnar, sem hefur bæki
stöðvar sinar i New York. A is-
jakatimabilinu, milli april og
september, koma þangað tilkynn-
ingar á degi hverjum um stærð,
stað og fjölda séðra isjaka. Til-
kynningarnar ásamt upplýsing-
um um vindhraða og önnur
veðurskilyrði eru settar I tölvu,
sem siöan reiknar út stefnu jak-
anna. A tólf tima fresti eru is-
fréttir sendar út á stuttbylgju-
sendum i Bandarikjunum, Kan-
ada, Englandi og Þýzkalandi.
Timabilið i árvarfrá 4. marz til
22. júni. — Það var mjög litið um
jaka á þessu ári, segir Paul Scotti
I strandgæzlubækistöðinni í New
York. — Við töldum ekki nema
100 isjaka fyrir sunnan 48.
breiddargráðu. önnur ár fara
milli 300 og 400 jakar suður fyrir
þessa linu. Fyrir skip, sem sigla
þar fyrir norðan, eru engar Is-
fréttirsendar út. Engin ábyrgð er
tekin á þeim.
Þegar borgarisjakarnir koma á
Grand Banks svæðið suðaustur af
Nýfundnalandi, hafa þeir lagt að
baki þriggja ára ferðalag og 3000
km leið. Fæðingarstaður þeirra
er á vesturströnd Grænlands, þar
sem frá hinum gifurlegu jöklum
koma um það bil 10.000 Isjakar á
ári hverju. Jöklabrotin berast til
að byrja með til norðurs og
frjósa oft mánuðum saman föst i
Baffinsflóanum. A hinu stutta
pólarsumri rekur jakana svo til
suðurs til Davissunds og þar hafa
þeir aftur vetursetu. A þriðja ár-
inu rekur isjakana áfram til
suðurs með Labradorstraumn-
um. Fyrir sunnan Nýfundnaland
blða endalokin. Jakarnir bráðna
oft innan fárra daga i heitu vatni
Golfstraumsins, sem mætir
Labradorstraumnum á Grand
Banks svæðinu.
Með venjulegum siglingahátt-
um og -tækjum er tæplega hægt
að taka eftir hinum hvitu
hindrunum I tæka tið. Jakarnir
komamjög óskýrt fram á radar-
skermi og margt getur glapið
augað. Eina leiðin fyrir skipstjór-
ana er að velja leiðina með tilliti
til ísfréttanna og halda hæfilegri
fjarlægð, þvi að einungis einn átt-
undi isjakanna stendur upp úr
sjónum.
Allar tilraunir til að eyðileggja
isjakana, áður en þeir ná 48.
breiddargráðu, hafa mistekizt.
Til dæmis köstuðu strandgæzlu-
flugvélar 1959, efnum, sem bræða
Is, niður á isjaka. Árangurinn var
sá að „efnasprengjurnar” fram-
leiddu heilmikinn reyk og nokkr-
ar svartar holur i jakana.
Tundurskeytasendingar reyndust
alveg eins gagnslausar og einnig
jarðsprengjur, sem hent var nið-
ur. Þær framleiddu aðeins ishrið.
Þar sem Grænlandsjökull mun
enn framleiða tugþúsundir af
borgarisjökum á ári hverju, verð-
ur alþjóða isvarnasveitin áfram
að tryggja öryggi skipa á leiðinni
yfir hafið.
Isgæzlan hefur hingað til borið
mjög góðan árangur. 1 ár varð
aldrei árekstur við isjaka. Siðasta
slysið af þvi tagi var fyrir 16 ár-
um. Þá rakst danska skipið
„Hans Hedtoft”, sem var útbúið
fullkomnustu rafeindatækjum, á
jómfrúrferð sinni á isjaka og
sökk. Þetta átti sér stað rétt fyrir
sunnan suðurodda Grænlands, á
svæði sem isvarnasveitin hefur
ekki innan sinna vébanda.
(ÞýttogendursagtM.M.)
Hér mælir Michael McEvoy vatnið I Tempsá við þinghúsið brezka og dæmir það súrefnisrikt
og allhreint.
Undrin í Tempsá
MIKIÐ hefur verið skrifað um
ýmiss konarmengun á siðustu ár-
um, enda frá mörgu að segja,
sem bæði er stórkostlegt og geig-
vænlegt. Oft er um þetta talað i
þeim tón að ætla mætti að upp sé
kveðinn óhagganlegur dauða-
dómur yfir manni og menningu.
En þó að stefnt sé i voða og hættu-
merkin séu mörg og glögg gildir
þó enn að mikið má ef vel vill. Þvi
til sönnunar verður hér birt stutt
frásögn um straumhvörf til betra
vegar i þessum efnum. Og þar er
ekki i kot visað, heldur sagt frá
umhverfi mestuborgar i Evrópu.
Það eru ekki full 10 ár siðan
vatnið i Tempsá var svo óhreint
. og óhollt að i þvi lifði enginn fisk-
’.ur nema állinn. Fuglar sem áður
höfðu haldið sig við ána sáust þar
ekki. En svo var blaðinu snúið við
svo að nú er þetta orðið breytt.
Mörgum finnst að Bretar hafi
gert kraftaverk i sambandi við
sitt fræga fljót. Nú má með sanni
segja að Tempsá er einhver tær-
asta á i Evrópu. Hér hefur það
verið sýnt og sannað að hægt er
að gera hreina á þar sem áður var
óþverrraflaumur.
Nú veltist jafnvel selurinn i
vatninu við Gravesend og höfr-
ungar leika sér glaðir framan við
Big Ben. Það er vitað að 70 teg-
undir fiska lifa góðu lifi i Tempsá
þar sem byggðin er þéttust i
Lundúnaborg.
Fiskibátar fara nú aftur um ósa
Tempsár. Þúsundum saman hafa
andir og vaðfuglar frá Sovétrikj-
inum og Norður-Evrópu nú á nýj-
an leik vetrarsetu við ána. Sum-
ar þær tegundir höfðu ekki sézt
þar i 70 ár.
Þeir sem stunda skemmtisigl-
ingar eru farnir að kvarta um það
að þeir þurfi si og æ að vera að
skrapa báta sina. Lifið og grósk-
an I ánni segir til sin. Það. var
öðru visi áður i dökkgráu og
daunillu skolpinu. En þeir sem
leika sér á vatnaskiðum setja
ekki fyrir sig að veltast i vatninu.
Englendingar segja með stolti að
hér eigi þeir hreinasta stórfljót
álfunnar sem aðrar stórár með
mikilli umferð svo sem Rin, Dóná
og Volga þoli ekki samanburð við.
Það hreinsunarstarf sem hér
hefur verið unnið vekur athygli og
vinnur sér frægð um allan heim.
Takeo Miki, varaforsætisráð-
herra Japana, heimsótti London.
Hann kom með sinar kurteisis-
kveðjur i Buckinghamhöll og
Downingstræti 10, en fór ekki dult
með að hann langaði mest til að
sjá strax að þvi loknu sorpeyð-
ingu og hreinsistöðina i Mogden
sem tekur við öllu úr skolpræsum
stórborgarinnar. Hann vildi sjá
hvernig kraftaverkið væri gert.
Forstjóri Tempsárvatnsins,
L.B. Wood, svarar þvi til að áin er
hrein af þvi að menn vildu hafa
hana svo og sáu ekki eftir að
borga það sem það kostaði.
Siðustu 15ár lætur nærri að lagt
hafi verið i þetta hreinsunarstarf
90 milljarðar islenzkra króna og
til að fullkomna skolpleiðslukerfi
borgarinnar i samræmi við það.
Nú liggur hvergi nein skolpleiðsla
óhreinsuð i ána,_en hún er
336 km á lengd og búa margar
milljónir manna á vatnasvæði
hennar. London sjálf, sem mest
þótti til óþrifa, spjó daglega 2200
milljónum litra úr skolpleiðslum
sinum i ána.
Verksmiðjur og orkustöðvar
hafa ána ekki lengur fyrir frá-
rennsli.. Það liggja háar sektir við
að sulla oliu eða rusli i fljótið.
Hreinsunarmenn fjarlægja 7000
tonn af spýtum og öðru rekarusli
úr ánni árlega. Allir húsbátar og
ferjubátar á fljótinu verða að
hafa kemisk salerni.
Tvisvar i viku hverri rannsaka
efnafræðingar vatnið viðs vegar i
fljótinu. Til þess hafa þeir sér-
stakan vélbát. Formaðurinn, sem
heitir Anderson, segir að ekki
þurfi smásjá til að merkja mun-
inn, sem orðinn er á Tempsá.
Aður var áin svört en nú er hún
græn og ilmar af ferskum sjó i
hverju flæði, segir hann.
Jafnframt þvi sem áin hefur
verið hreinsuð hafa verið fjar-
lægðar margar gamlar og óglæsi-
legar byggingar. Brýr og aðrar
byggingar hafa verið hreinsaðar
og málaðar og komið upp flóðlýs-
ingu. Garðarnir hafa fengið and-
litssnyrtingu og lagðir göngustig-
ar þar sem sér á fljótið.
Jafnframt þessu hefur tekizt að
létta af borginni hinni illræmdu
mengun 'sem kennd var við
Lundúnaþoku og talin bera
ábyrgð á dauða 4000 manns árið
1952. Hreinsun loftsins hefur ekki
beinlinis haft veruleg áhrif á
vatnið i ánni en hún hefur orðið
hvöt til að þvo og hreinsa margar
sögufrægar byggingar borgar-
innar meðfram ánni.
Tempsá á upptök sin i
Gotswold-hæðum i Gloucester-
skfri. Hún fellur gegnum eða
meðfram 10 fylkjum að London
meðtalinni. Sjávarfalla gætir 40
km upp fyrir London en 48
flóðgáttir og 138 stiflugarðar
tempra rennslið.