Tíminn - 12.03.1976, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 12. marz 1976
Jónas Jónsson:
Útlend draumaálver
eða innlendur búskapur
Erindi flutt á fundi um landbúnaðarmál í Aratungu 25. febrúar
Þegar ég fór að hugleiða það
hvað ég ætti að segja hér á þess-
um fundi, var ég satt að segja i
dálitlum vafa um það hvernig ég
ætti að taka á málunum. Ég hef
komið á ágæta fundi hér og land-
búnaðarmálin verið rædd frá
ýmsum hliðum og farið vel á.
Meðal annars minnist ég góðra
funda hér i Aratungu, þar sem
rædd hafa verið afréttarmál og
gróðurvernd.
En nú var ég engan veginn viss
um að okkur, sem hingað kæm-
um, tækist að tala um landbúnað-
inn á sama tungumáli. Þekking
þeirra nafna mins og Björns
Matthiassonar á landbúnaðar-
málum virðist vera svo mikið á
öðru sviði heldur en okkar Agn-
ars, sem erum búnir að þvælast
svo lengi við landbúnaðarmálin,
að það er vist allt orðið úrelt að
þeirra dómi, sem við höfum verið
að segja.
Þessi mikla þekking — og
„skilningur” — Jónasar Krist-
jánssonar sem hefur nægt honum
i hátt i tvo tugi leiðara, sem hann
hefur skrifað i blöð sin og lesnir
hafa verið yfir alþjóð — virðist
komin annars staðar frá, en
búreynsla ykkar eða búþekking
okkar.
Henni verður varla likt við ann-
aö en innblástur.
Þekkingu Björns Matthiasson-
ar á landbúnaði skyldi enginn
leyfa sér að draga i efa. Hún
nægði honum til að verða þjóð-
frægur fyrir eitt útvarpserindi og
eina blaðagrein eða svo.
Annars er skylt að geta þess að
Björn hóf sin skrif og flutti sinn
fyrsta boðskap á undan Jónasi. —
Honum má þvi likja við Jóhannes
skirara sem kom á undan sjálfum
Messiasi. Björn hefði þá getað
sagt:
,,Ég er ekki sá sem koma skal
og er ekki verður að binda skó-
þveng hans.”
En við megum ekki gleyma
Gylfa. — Hann verður að telja
einn af stærri spámönnunum. En
i alvöru talað, hvað veldur þvi að
skoðanir eru svona mismunandi á
þessum atvinnuvegi?
Við teljum landbúnað eina af
undirstöðum þess að hér sé lifað á
þessu landi — þvi sem við getum
kallað menningarlifi — Teljurri
haiín eina af undirstöðum efna-
hags og velsældar.
Þeir virðast lita næstum þver-
öfugt á hlutina. Manni finnst að
lesa megi úr skrifum þeirra og
tali þá skoðun, að ef hér eigi
nokkurn landbúnað að hafa, þá
sem minnstan.
Nú vil ég ekki gera þeim upp
orð eða skoðanir, enda óþarfi,
þeir hafa lýst þeim hér sjálfir,
Ég hef verið að reyna að mynda
mér skoðun á þvi, hvað liggi að
baki þessum miklu skrifum og
tali þeirra um landbúnað. Þvi
miður finnst mér það ekki geta
verið sannur umbótavilji i þjóð-
félaginu. Það væri vissulega
ánægjulegra að geta trúað þvi.
Væri svo ættu þeir að beita meiri
hófsemi, afla sér -betri upplýs-
inga, og taka frekar rökum og
ráðleggingum en raun ber vitni.
Nú er rétt að skjóta hér inn i, að
þvi fer fjarri að við teljum allt i
himnalagi með islenzkan land-
búnað, og allt það sem honum
viðkemur — það telja bændur
yfirleitt heldur ekki.
Margt má bæta — þannig að
landbúnaðurinn gegni enn betur
sinu stórmikilvæga hlutverki i
þjóðarbúinu. Þvi er heldur ekki
haldið fram, að hér hafi verið
fylgt réttri stefnu i einu og öllu I
landbúnaðarmálum. Það er
margt I þessu öllu, sem mætti
bæta — og margt þyrfti að gera
betur.
Þessi mál er lika alltaf verið að
ræða. Bændur ræða þau á sinum
fundum, bæði i héruðunum og á
fundum landssamtakanna. Leið-
beinendur og visindamenn og
aðrir starfsmenn landbúnaöarins
ræða þau á sinum fundum og á
meðal bænda. Þeir, sem vinna að
sölu og markaðsmálum land-
búnaðarins, ræða málin. 1 öllum
þessum umræðum taka m.a. þátt
hagfræðingar — já það eru til þó
nokkrir búnaðarhagfræðingar
hér á landi.
Við teljum siður en svo að land-
búnaðurinn sé yfir hagfræði haf-
inn, eins og haldið hefur verið
fram. En þvi verður svo að skjóta
hér inn i, að það ber mikið á þvi
að hagfræðingar hafi of litið vit á
landbúnaði og landbúnaðarhag-
fræði. — Þvert á móti, hagfræðin
er ein af þeim fræðigreinum, sem
hvaðmeststuðlar að framförum i
landbúnaðinum. En þær eru mjög
margar þvi að landbúnaður er
öðrum atvinnuvegum svo langt-
um margslungnari. — Þar er ekki
unnið með tiltölulega einhæfum
vélum. Heldur með og i takt við
náttúruna sjálfa, sem er öllum
vélum flóknari og margbreyti-
legri. Það er einmitt þetta sem
gerir landbúnað svo heillandi við-
fangsefni, bæði fyrir bændur og
þá sem fyrir þá vinna. Þess vegna
m.a. þykir mörgum svo vænt um
landbúnað.
Og það er lika alrangt, sem
margir þessir hælbitar land-
búnaðarins hafa haldið fram, að
það megi ekki ræða um land-
búnaðinn. — Að það megi ekki
gagnrýna hann. Þvi fer svo fjarri.
Það verður bara að gera þá
kröfu, að það sé gert á heiðarleg-
an hátt. — Ekki með rangtúlkun-
um. — Ekki með þvi að skrökva
með tölum, sem slitnar eru úr
samhengi. Ekki með sifelldum
rakalausum dylgjum, um van-
hæfni landbúnaðarins — um
ódugnað bænda, þeir séu ölmusu-
þegar, — um annarlegar hvatir
og sjónarmið forystumanna
bænda og þeirra sem veita sam-
vinnufélögum þeirra forstöðu. 1
einu orði sagt ekki með þvi að
leggja hann i einelti, með sifelld-
um endurtekningum á rangtúlkun
á hlutunum eins og gert hefur
veriði umræddum skrifum. Og til
þessa hafa rikisfjölmiðlar veriö
notaðir. Með sifelldum endur-
tekningum á þessu hefur verið
sáð tortryggni i garð landbúnað-
arins meðal neytenda, jafnvel
skapaður illvilji meðal þeirra
sem landbúnaðurinn þarf að
skipta við. Þjóðfélagið þarfnast
annars en aukins stéttarrigs og
sundurlyndis.
Og væri þetta nú einlægur
umbótavilji i þjóðfélaginu. Og
væri landbúnaðurinn eitt af mein-
um þess, eins og þessir menn
virðast trúa? Telja þeir þetta
leiðina? — Koma þeir þá ekki
auga á neitt annað, sem er að, eða
til bóta má horfa?
Allir erum við neytendur, og
þetta á að vera af umhyggju fyrir
neytendum.
Er það þá ekki eitthvað fleira
sem mætti bæta um fyrir þeim.
Hvað með margs konar þjónustu,
tannlækna — verkfræðiþjónustu
— lögfræðiþjónustu — ýmsa þjón-
ustu iðnaðarmanna. Stundum er
talað um uppmælinga aðal. Hvað
með þá sem taka fimmföld —
tiföld laun fyrir vinnu sina? mið-
að við það, sem hinn almenni
launþegi eða bóndi verður að láta
sérnægja. Hvernig væri að ræða
eitthvað um þessar hliðar lika.
Það hafa þeir ekki gert.
Nei, ég verð að játa það að ég
skil ekki og veit ekki af hvaða rót-
um þessi skrif eru runnin.
En vikjum þá að islenzkum
landbúnaði og þvi sem um hann
hefur verið sagt i þessum skrif-
um. Það er svo margt að það
mundi æra óstöðugan að reyna að
telja það allt upp.
En það má kannski draga
megineintak þess saman i eina
eða tvær setningar.:
Að landbúnaður, eins og hann
er stundaður hér sé óarðbær fyrir
þjóðarbúið. Að það væri hag-
kvæmast fyrir það að hafa hann
hér, sem minnstan, — jafnvel
engan.
Að framleiðsluafköst bændanna
séu svo litil, það kosti rikið svo
alltof mikið að halda landbúnaði
hér uppi og neytendur fái svo i
ofanálag allt of dýrar vörur. Svo
hafa lika heyrzt raddir um að þær
séu vondar, óhollar og að það
væri hrein sæla að fá að éta hér
eintóma innflutta kjúklinga,
svinakjöt og þurfa helzt ekki að
borða smjör eða drekka mjólk
o.s.frv. Ostar séu vondir — og
yfirleitt allt betra erlendis frá.
Þetta er nú svo barnaiegt og lýsir
litlum þroska að það er ekki eyð-
andi að þvi orðum.
En sé nú islenzkur landbúnaður
svona óttalega vanhæfur, borið
saman við landbúnað annarra
þjóða. Og bændur svona lélegir
þegnar borið saman við aðrar
stettir þjóðfélagsins. Hverjar
geta þá verið orsakir þessa?
Við skulum leita hugsanlegra
orsaka.
1. Bændur — latir, afkastalitlir til
vinnu — leggja minna á sig —
og eru ábyrgðarlausir af þvi að
þeim er lagt allt upp i hendurn-
ar. Er þetta skýringin Björn
eða Jónas? Viljið þið kannski
lýsa þessu betur hér á eftir.
2. Eða hafa bændur hér litla þekk-
ingu, og minni en stéttarbræður
þeirra i öðrum löndum. Fá þeir
litla ráðunautaþjónustu og er
islenzkur landbúnaður faglega
séð svona illa rekinn? Ég
fullyrði að svo er ekki, og þyk-
ist þekkja það til landbúnaðar
hér og annars staðar að þetta
er ekki það sem úrslitum ræð-
ur.
3. Er þá ekki tæknin hér minni —
búin litil og afkastageta manna
þess vegna léleg? Nú er erfið-
ara um samanburðinn. Sums
staðar er stundaður mikið
meiri stórbúskapur en hér. Eitt
sartiyrkjubú i Rússlandi, sem
hefur sauðfé er eins stórt og ef
allt sauðfé i Biskupstungum
væri á einu búi. Með mikilli
virðingu fyrir Tungnamönnum
held ég að lausnin fengist ekki
með þvi að slá hér saman öllum
býlum i eitt stórbú.
Viðast þar sem bú eru mjög
stór eru þau mjög sérhæfð. Sér-
hæfð kornframleiðsla, kjötfram-
leiðsla eða mjólkurframleiðsla.
Slikan búskap sér maður einkum
i Nýja heiminum t.d. USA eða
Kanada. Borið saman við hann er
búskapur hér smár i sniðum. En
þar með er ekki öll sagan sögð.
En ef við leitum samanburðar I
nágrannalöndum okkar Noregi,
Finnlandi, viða um Sviþjóð og
Danmörku og i Englandi, stand-
ast bú okkar samanburðinn fylli-
lega að þessu leyti. Sama yrði um
samanburð við flest ef ekki öll
önnur Evrópulönd.
Það sem islenzkir bændur hafa
yfirleitt fram yfir bændur i þess-
um löndum er stærð jarðanna og
möguleikar til aukinnar ræktunar
og til þess að auka við sig til að ná
eðlilegri og hagkvæmari bústærð
miðað við vinnuaflið á bænum.
Það kemur svo fram i
búreikningum hér að það eru ekki
endilega stærstu búin, sem skila
mestum arði eða greiða bezt fyrir
vinnuna. Meira er um það vert,
að hver búfjáreining skili sem
mestum afurðum, miðað við hvað
til hennar er kostað t.d. i fóðri og
þó einkum i aðkeyptum föngum.
Það er þvi ekkert fangaráð og
væri sizt til að gera framleiðsluna
þjóðfélaginu hagkvæmari eins og
á stendur — að hvetja til stór-
búskapar og stórfelldrar
fækkunar búa. Ég hygg nú að það
sé ekkert af þessu, sem ég nú hef
talið, sem gæti valdið þvi að
búskapur hér væri svo mikill
eftirbátur búskapar annarra
landa, sem þessir menn virðast
vilja telja hann. Enda er hann það
ekki — siður en svo, þetta er að-
eins trú þeirra.
Mig grunar lika að þeir hafi
heldur ekki treyst sér til þess að
halda þvi fram, að meint van-
hæfni landbúnaðar hér, stafaði af
fyrrnefndum þáttum, nema þá
kannski það væri oftrú þeirra á
stórbúskap. En þá er lika ekki
nema einn möguleiki eftir, sá að
það sé landið sem eigi sökina. Að
náttúrleg skilyrði til þess búskap-
ar sem við stundum hér, séu svo
slæm að það skipti sköpum. Upp i
þetta horn hafa þeir lika verið
hraktir. Kannski af vissri rag-
mennsku hafa þeir flúið þangað —
kannski ,af heilagri einfeldni og
fáfræði trúa þeir þvi að það sé
vont að búa á tslandi. Þar fer
kannski lika þessi rótgróna
minnimáttarkennd og vantrú á
öllu islenzku sem hrjáir svo
marga hér? Ég veit það ekki, eitt-
hvað er það, þeim liður ekki vel.
Það er i einu orði sagt, hreinn
misskilningur að það séu vond
búskaparskilyrði á Islandi. Fyrir
þær búgreinar, sem hér eru
stundaðar. Það er lika misskiln-
ingur, sem fram hefur komið hjá
Jónasi Kristjánssyni o.fl. að við
búum við alrangar búgreinar.
Eitthvað annað gæti komið sem
tæki þeim langt fram. Við getum
tekið upp ýmislegt nýtt i bú-
skapnum og aukið fjölbreytni
hans, og vonandi honum til mik-
illar eflingar. En það verður hér
engin gjörbylting fyrir tilkomu
nýrra undrabúgreina. J.K. hefur
að visu réttilega bent á að auka
eigi graskögglaframleiðslu en i
framhaldi af henni kemur búf jár-
ræktin.
Ég skal nú skýra þetta nánar:
— Hér er of kalt til að rækta
korn, (nema I beztu héruðum).
Við getum heldur ekki ræktað
ávexti eða ýmsar matjurtir, —
vinber,tóbak eða annað slikt úti.
En það er ekki svo einfalt þetta,
að þeim mun betra sé að búa, sem
sumarhiti er hærri. Þar kemur
margt til.
Hér er gott að rækta gras. Hér
er auðvelt að afla góðs og
næringarriks fóðurs fyrir jórtur-
dýr — hér eru góð beitilönd —
og þau má auka, og er verið að
auka þau og bæta stórkostlega.
Hér hefur hver bóndi yfirleitt
landrými og möguleika. Hér er i
einu orði sagt gott búfjárland. Ef
af viti væri stjórnað i heiminum
og samvinna höfð á milli landa,
þannig að hvert land framleiddi
það, sem það hefði bezt skilyrði til
— og miðað væri við það að full-
nægja matvælaþörf mannkynsins
— þá kæmi i hlut íslands að fram-
leiða búfjárafurðir: kjöt, mjólk,
ull og skinn.
Hér á fyrst og fremst að rækta
gras og hafa það búfé, sem á
grasi getur þrifizt. En auk þess
auövitað margt annað, m.a skóg-
rækt, grænmeti, gróður, húsa-
frml. og frv.
Það eru til betri búfjárræktar-
lönd en ísland —eins og t.d. Nýja-
Sjáland, Bretland, löndin með
ströndum Norður-Evrópu og við-
ar. En þau geta ekki framleitt nóg
af búfjarafurðum handa heimin-
um svo langt þvi frá. Til þess þarf
lika að nota landsvæði, sem eru
svo miklu verr fallinri til búfjár-
framleiðslu eða ræktunar yfir-
leitt en tsland. Engum heilvita
manni með þekkingu á land-
búnaði dettur i hug að hér eigi
ekki að stunda búskap.
Við höfum grassprettu og
heyfeng af hektara sem er með
Guðmundur Jósafatsson I ræðustóli. Hægra megin við hann sitja Agúst
Þorvaldsson á Brúnastöðum, Jónas Kristjánsson ritstjóri og Agnar
Guðnason ráðunautur.