Tíminn - 19.03.1976, Qupperneq 8

8
TÍMINN
Föstudagur 19. marz 1976
Eiga verkföll rétt á sér?
Ekki er óliklegt aö þessi spurn-
ing hafi brunniö á vörum margra
nú undanfariö, þegar allt at-
hafnalif landsins var lamaö og
hvorttveggja var, aö milljaröa
verömæti eyöilögöust, eða var
ekki aflaö, og þar meö stóraukið á
þau vandræöi, sem fyrir voru i
þjóöarbúskapnum.
Ýmsir forkólfar laupþega, og
pólitikusar, tala um „HINN
HEILAGA RÉTT” og eiga þá viö
verkfallsréttinn. Ef djúpt væri
kafaö kæmi þó kannski i ljós, aö
þessi „HEILAGI RÉTTUR” er
þessum mönnum fyrst og fremst
hagkvæmur, og mikilsverður f
pólitiskum hamförum þeirra og
valdakapphlaupi. Verkföll eru i
eðli sinu hnefaréttur.og eiga þvi
illa heima i sambandi viö frjálsa
samningsgerð launþega og at-
vinnurekenda.
Fyrir hálfri öld, eöa svo, þegar
atvinnurekendur þóttust einfærir
um, og bezt vita, hvaö hverjum
bæri fyrir vinnuframlag sitt, og
frjáls samningsréttur litt viður-
kenndur, var ofbeldi i formi verk-
falla kannski skiljanleg viðbrögð.
Nú á dögum ætti slikur rudda-
háttur, sem veldur þjóðarheild-
inni háskalegu tjóni, aö vera að
baki, þar sem samningsréttur
launþegasamtakanna er löngu
viðurkenndur og viðsemjendur
þeirra, atvinnurekendurnir, eru
lika löngu búnir að átta sig á þvi,
að þeirra vald og staöa er aöeins
ööru megin samningaborösins.
Þvi fyrr sem þessir aðilar vinnu-
markaðarins gera sér fullljóst, og
viðurkenna, að samninga um
kaup og kjör á ekki aö leysa eins
og veriö sé aö tefla einhverja ref-
skák, eða meö ofbeldi i formi
verkfalla, heldur komi sér saman
um ákveöin og eðlileg timamörk,
svo hinn frjálsi samningsréttur
fái notið sin, þvi betra. Takist
samningar hins vegar ekki, innan
settra timamarka, fer deilan fyr-
ir launadóm, þar sem aðilar
leggja fram öll tiltæk gögn og
fylgja þeim eftir i sókn og vörn,
áður en dómur er upp kveöinn. 1
lýðræðisþjóöfélagi er þetta eðli-
legasta leið þegnanna til þess aö
leita réttar sins, og leysa deilu-
mál sin. Með slikum vinnubrögð-
um er þjóöfélagið i heild firrt óút-
reiknanlegu og óbætanlegu tjóni,
og launþegar þyrftu ekki árlega
að eyða lengri eða skemmri tima
til að vinna upp aftur það tap,
sem verkföll óhjákvæmilega og
ævinlega valda.
Hins vegar myndi það senni-
lega ekkert breytast, að samn-
ingsaðilar, annar hvor eða báðir,
yröu óánægðir með dómsniður-
stöðu, svipað og oftast gerist nú
við verðákvörðun á fiski t.d., eða
eins og núna varð eftir hálfs-
mánaðarverkfall, og ekki er enn
að fullu séð fyrir endann á.
Hitt skipti öllu, að hætt sé aö
rifa niður með annarri hendi það,
sem reynt er að byggja upp meö
hinni, og þjóðin gæti snúið sér
samstillt aö lausn annarra að-
kallandi vandamála.
Verkfallsbrölt opin-
berra starfsmanna.
1 þessu sambandi er þvi dapur-
legt til þess að vita, og næsta ó-
skiljanlegt, að eitt helzta baráttu-
mál opinberra starfsmanna skuli
einmitt um þessar mundir vera
slikt stórt stökk aftur á bak, beint
i gin verkfallsófreskjunnar.
Verkföll þjóna engu réttlæti,
leysa engan vanda, en löðrunga
og valda skaða, jafnt þeim sem
beita þessu klámhöggi, sem öll-
um öðrum, yngri og eldri, sem
verða leiksoppar slikrar ábyrgð-
arlausrar glæframennsku.
Þegar sjónvarpsmenn fóru með
hljóðnemann á vinnustaði til að
kanna viðhorf launþega sjálfra til
verkfallsins, kom i ljós, að allir,
sem spurðir voru, tjáðu sig mót-
fallna verkföllum að aðeins ein-
um undanskildum. 1 sama streng
tók láglaunakonan, er sagði:
„Verkföll eru bara til bölvunar,
það tapa allir á þeim”. Þetta er
liklega það, sem stór hluti laun-
þega hugsar og ræðir sin á milli,
en ekki nær eyrum forsprakk-
anna, enda betur hlustað á gikk-
svo alvarlegt, að óbætanlegt sé.
Ofbeldi er aldrei til fyrirmyndar.
Ofbeldi, hvers háttar sem er,
verður alltaf neikvætt i eðli sinu,
og veldur margvislegum vand-
ræöum og tjóni eins og bezt sann-
aðist i nýafstöðnu verkfalli.
ASÍ og sérkröfufarganið
I þessari vinnudeilu tók hvað
lengstan tim'a aðná samkomulagi
um svokallaðar sérkröfur. Þar
þurfti ekki aðeins að semja við
fulltrúa ASI, heldur lika fulltrúa
annarra félaga, sem skiptu tug-
um, er ekki virtust treysta for-
ustu ASl til að fara með sín mál.
Þetta er furðulegt og næsta óhæft
skipulag. Hvernig væri, ef ein-
stakir atvinnurekendur færu að
semja hver fyrir sig? Þvi miður
virðast vinnubrögðin nú á þann
veg, að forráðamönnum ASl þyki
það ekki verra, að einstök félög
oti sinum tota ,ef einhverju þeirra
mætti takast að ná betri árangri
en öðrum, og þannig viðhalda ó-
ánægju og öfund milli félaganna
innbyrðis, svo sem tilburðir
kvennanna á Akranesi og raunar
fleiri ber vott um. Það virðist öllu
skynsamlegra að gera ráð fyrir
fyrir þessu dáðleysi þings og
stjórnar, varðandi farsæla af-
greiðslu beggja þessara mála, sé
sú óhugnanlega en nakta stað-
reynd, að löglega kjörið þing og
stjórn getur átt það á hættu, að
löglega samþykkt og afgreidd lög
séu ekki virt af alþingi götunnar.
Svo hörmuleg skripamynd er það
lýðræði orðið, sem islenzka þjóðin
býr nú við. En jafnvel þótt þessi
ógæfuskuggi hvili yfir, leysir það
ekki þing og stjórn undan þvi að
gera skyldu sina. Sú skylda hvilir
þeim á herðum að leysa bæði
þessi mál farsællega, án tafar.
Eitt ánægjulegt gerðist i sam-
bandi við margnefnda kjaradeilu,
sem verulega athygli vakti, og að
þvi er virtist skipti sköpum um
gang deilunnar, en það voru störf
sáttanefndar, sem rikisstjórnin
skipaði, og sem virkilega hjó á
hnútinn og kom málunum á
hreyfingu. Störf nefndarinnar
sýndu og undirstrikuðu, hve
mikilsvert er og nauðsynlegt, að
um vinnudeilur fjalli hlutlausir
aðilar, sem skoða málin frá öllum
hliðum og þau gögn er fyrir
liggja, af raunsæi og viðsýni, en
ösli ekki eins og þessir stöðnuðu
launþegaforingjar stöðugt sömu
ina, sem fyrirfinnast i hverri
veíðistöð, i hverju launþegafé-
lagi.
Það er lika sá stóri minnihluti,
sem samþykkir verkfallsboðun
og siðar fella samninga, og for-
ustan lætur sér vel lika þetta af-
skræmda lýðræði. Þvi er haldið
fram, að verkfallsrétturinn sé
launþegasamtökunum lifsnauð-
synlegur, þar sem verkföll séu
það eina, sem atvinnurekendur
skilji og beygi sig fyrir. Það eitt
er rétt i þessu, að oft verður að
beygja sig fyrir ofbeldinu, og er
þar ljósast dæmið landhelgisdeil-
an.þar sem ofbeldi Breta meinar
landhelgisgæzlu okkar eðlileg
löggæzlustörf, og herskip þeirra
hafa valdið stórtjóni, og mildi ein,
að það tjón hefur ekki enn oröiö
UTBOÐ
I Aö-
Tilboö óskast i 132kV rafbúnað, SF 6, einangraðan,
veitustöð 1 fyrir Rafmagnsveitu Reykjavikur.
Utboðsgögn eru afhent á skrifstofu vorri, Frikirkjuvegi 3.
Tilboð verða opnuð á sama stað þriðjudaginn 4. mai 1976
kl. 14,00 e.h.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVIKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 — Sími 25800
ARMULA 7 - SIMI 84450
þvi, að öll aðildarfélögin innan
ASÍ sendi launakröfur sinar, og
aðrar sérkröfur, til sambandsins,
er siðan samræmdi þær, ynni úr
þeim og setti siðan fram eina alls-
herjarkröfu. Ég veit, að hér er
auðveldara að tala en úr að bæta,
en það skipulag, sem nú rikir, er
óhæft, og þetta sérkröfufargan ei
óheillavænleg þróun, sem verður
að stokka upp og einfalda að
miklum mun. Takmarkið hlýtur
að vera að gera alla samninga-
gerð einseinfalda og auðvelda og
nokkur kostur er.
Vinnulöggjöf og stjórn-
arskrá
Kjörorðið i undangengnum
vinnudeilum hefur verið, að hinir
lægst launuðu ættu að fá mestar
kjarabætur. Hafa vinnuveitendur
tekið undir þetta sjónarmið. Svo
óhönduglega hefur þó til tekizt
aftur og aftur, að aðrar betur
megandi stéttir hafa sleikt þar
rjómann, en láglaunafólkið hefur
setið eftir með sárt ennið og
vinnutapið, sem af verkföllunum
hefur leitt, og verða svo þegar að
telja þessar smáu launahækkanir
fram á búðarborðið vegna þeirra
hækkana, sem launasamningarn-
ir jafnan leiða af sér og sleppt er
út f verðlagiö þegar i stað. Hafi
verkföllin þannig leyst einhvern
vanda, þá er það a.m.k. ekki
vandi láglaunafólksins, svo mikið
er vist. Enda sannast sagna, að
verkföll eru þeirrar náttúru, að
þau leysa engan vanda heldur hið
gagnstæða, svo sem áður er hér
að vikið.
Oft og lengi er búið að benda á
það, bæði í ræðu og riti, að vinnu-
löggjöfin þurfi rækilega endur-
skoðun. En það virðist eitthvað
svipað þár á seyði og með sjál fa
stjórnarskrána. Flestir, ef ekki
allir, alþingismenn, og margir
aðrir eru vafalaust sammála
um að stjórnarskrána þurfi að
endurskoða. En enda þótt stjórn-
arsáttmálinn geri ráð fyrir
endurskoðun stjórnarskrárinnar,
hefur stjórnin, eins og margar
fyrri rikisstjórnir, gert það eitt að
skipa nefnd i málið, sem allt útlit
er til, að muni afreka það eitt að
deyja drottni sinum, eins og allar
þær fyrri. Vera má, að ástæðan
forarvilpurnar og torfæruskorn-
ingana litandi hvorki til hægri eða
vinstri, en einblinandi á eitt
,,loka”-ráð — verkföll, verkföll.
Láglaunahópar — há-
launahópar og aiþingis-
mennirnir, sem léku sig
heimaskitsmát.
Þegar þessi launamál eru hug-
leidd, veltur ýmislegt upp á yfir-
borðið, sem vert er umræðu og
athugunar. Eins og tii eru lág-
launahópar, sem nauðsynlegt er
að vernda og búa mannsæmandi
llfsskilyrði, eru lika til hálauna-
hópar, sem þurfa sterkt aðhald,
svo þeir ektó hrifsi til sin óeðli-
lega stóran hlut af þjóðarkökunni,
sem til skipta er, og flokkist ekki,
þarmeð, ihópþeirra manna, sem
netódir eru „arðræningjar”, ein-
mitt af þeim pólitisku öflum, sem
telja sig i forsvari fyrir hina ýmsu
launþegahópa, ekkisizt láglauna-
fólkið, en fylla sjálfir, flestir
a.m.k., hálaunaflokkinn.
Enda þótt við séum örfáir Is-
lendingar — á heimsmælikvarða
— höfum við þó haslað okkur
furðu vitt svið, bæði menningar-
lega og pólitiskt, og gefið okkur
ákveðna forsendu fyrir mikilvægi
hinna margvislegu starfa þjóðfé-
lagsins. Það er þvi varla við þvi
að búast, að um algjört launa-
jafnrétti geti verið að ræða. Það
má telja .útilokað, enda hvergi
þekkt. Hitt er svo annað mál,
hvort eðlilegt getur talizt, eða það
samræmist heilbrigðri réttlætis-
kennd, að launamismunur sé allt
að tifaldur.Að á meðan láglauna-
fólk verður að sætta sig við 55-60
þús. kr. mánaðarlaun, hirði þeir
hæst launuðu 500-600 þús. kr. auk
ivilnana, sem mörgum slikum
fellur i skaut, að auki. Flest þetta
hálaunafólk er langskólagengið,
það er að segja,þjóðin hefur veitt
þvi aöstöðu, fé og fyrirgreiðslu i
rikum mæli, og þar með opnað
þvi.flestu, möguleika til að þjálfa
sig og njóta hæfileika sinna. Það
sýnist þvi ekki ósanngjarnt, að
séu 500 þús. kr. eða hærri mánað-
arleglaun talin við hæfi fyrir þau
störf, er þessir hópar inna af
höndum, þá fengi þjóðfélagið ein-
hvern hluta þeirra endurgreidd
sem fósturlaun. Þetta mætti
hugsa sér aö gera með þvi að sett
væri upp launaþak yfir þann
grunn, sem láglaunafólki er ætlað
á að standa, og með veikum burð-
um er sífellt verið að reyna að
treysta. Fjórfaldur til fimmfald-
ur launamismunur ætti aö full-
nægja öllu réttlæti. Slik skipan
væri þar að auki likleg til að
breyta mati okkar á gildi ein-
staklingsins og störfum hans.
Þjóðin er eins og sigurverk úrs-
ins, með öll sin tannhjól, er gripa
hvert i annað. öll jafnmikilsverð,
hvert á sinum stað, þótt misjafn-
lega stór séu. Stöðvisteitt, jafnvel
það minnsta, stöðvast allt sigur-
verkið. Stóra hjólið getur ekki
komið i stað litla hjólsins, eða hið
litla hlaupið i hlutverk þess stóra.
Þannig er þetta lika með þjóðinni.
Það þarf sérfræðing til að fram-
kvæma vandasaman uppskurð,
en sá sami sérfræðingur kynni að
reynast litt hæfur i erfiðisvinnu
sjómannsins, verkamannsins,
iðnaðarmannsins eða bóndans.
Hvert nytsamlegt starf þjóðfé-
lagsins er mikilsvert, misjafn-
lega fyrirferðarmikið, eins og
hjólin i sigurverkinu, en nauðsyn-
legt, hvert á sinum stað, til að
viðhalda þvi þjóðfélagi, sem við
viljum við búa og við una. Höfuð-
forsenda þess er samræming. Að
ofvöxtur hlaupi ekki I einn eða
annan lim þjóðarlikamans á
kostnað hinna.
Er það ekki rétt munað, að fyrir
nokkrum árum, þegar setja átti
alla rikisstarfsmenn i launa-
flokka, komust sumir þar ekki
fyrir, svo sem t.d. bæjarfógetar,
tollstjórinn i Reykjavik og etv.
fleiri, sem hafa sérstaka prósentu
af öllu, sem innheimt er fyrir rik-
iSsjóð, I nafni embættis þeirra,
auðvitað af starfsfólki, sem rikis-
sjóður launar og i húsnæði, sem
rikið á eða hefur á leigu.
Og nú er komið fram frumvarp,
sem miðar að þvi að hækka laun
oddvita, og byggir á þvi sama. 6%
af öllum rekstrartekjum sveitafé-
laganna skulu launin vera.er mun
þýða 50% launahækkun frá sið-
asta ári. Slikt hefði láglaunahóp-
unum þótt góð launahækkun. Ætti
nú ekki að vera hægt að treysta
hreppsnefndunum til að semja,
með eðlilegum hætti, um laun
sinna oddvita, jafnvel ráða þá
lika, og losa þannig önnum kafna
alþingismenn við slika afskipta-
semi. Nógu hafa þeir samt að
sinna, vonandi. Þarna mættu rik-
isafskipti að skaðlausu hverfa.
Ekki þurftu bankastjórar að fara
i verkfall til að fá sina „láglauna-
uppbót”. Voru það ekki ein 20
þúsund krónur á mánuði? Nei,
ekki aldeilis. Þeir voru bara
skikkaðir til að hækka launin sin
— minnir mig, að ég sæi einhvers
staðar á prenti —, i réttu hlutfalli
við einhverja aðra heiðursstétt,
sjálfsagt ekki af lakari endanum,
og hún kann að hafa haft sjálfs-
ákvörðunarrétt um laun sin eins
og blessaðir alþingismennirnir
okka r, se m siðast hækkuðu við sig
um 10-15%, og léku þar meö þann
herfilegasta afleik, sem hægt var
að leika eins og taflstaðan þá var,
þegar bæði þeim, og ég held flest-
um öðrum, hlaut að vera ljóst, að
nú varð að spyrna við fótum af
fullri alvöru, og ná um það sam-
stöðu meðal almennings að hægja
verulega á verðbólguhjólinu. Og
þá hækkuðu þeir launin sin, bless-
aðir. Léku sig heimaskitsmát.
Svo virðist sem enginn þeirra
sextiu hafi komið auga á vinn-
ingsleikinn, sem vissulega var
fórnarleikur, en hefði gefið
örugga sókn, og vafalitið gert út
um skákina þaðeraðlækka laun-
in sin um 10-15%. Slikur leikur
hefði borið vitpi manndómi og
snilli, og áhorfendur i launþega-
hóp hefðu áreiðanlega almennt
tekið mið þar af. En þvi miður, i
staö þess að þessar sextiu hendur,
sem á lofti voru toguðu I og
reyndu að hægja á verðbólguhjól-
inu, voru þær samtaka um að ýta
á eftir þvi, að auka hraða þess,
með þeim afleiðingum, sem við
öll þekkjum og sfðasta verkfall er
einn anginn af, en aldrei hefði átt
til að koma.
Þetta er nú orðið lengra mál en
i upphafi var ætlað, og þó er að-
eins stiklað á stóru. Þessi mál
ættu ekki að hverfa af siðum blað-
anna i' bráð.þau þarf að ræða.
Almenningur þarf að láta skoðan-
ir sinar i ljós, og hætta að láta sér
nægja að nöldra hver i sinu horni.
Það þarf að fást niðurstaða, sem
tryggir að þjóðin öll standi saman
að farsælli uppbyggingu, án
trafala niðurrifsafla.