Tíminn - 07.04.1976, Side 9

Miðvikudagur 7. aprfl 1976.
TÍMINN
9
_____________________________________________/
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Frainkvæmdastjóri: Kristinn Finr'iogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Auglýsingastjóri:
Steingrfmur Gisiason. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhús-
inu við Lindargötu, sfmar 18300 — 18306. Skrifstofur f
Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusimi 12323 — aug-
lýsingasfmi 19523. Verð í lausasöiu kr. 50.00. Askriftar-
gjald kr.1000.00 á mánuði. Blaðaprenth.f.
Að stinga við fótum
í Helgarspjalli i Timanum á sunnudaginn var
ræðir Páll Pétursson alþingismaður um þingsálykt-
unartillögu, sem hann hefur flutt, ásamt Gunnlaugi
Finnssyni, um hönnun bygginga á vegum rikisins.
Þessi tillaga er fram komin vegna hins gifurlega
kostnaðar, sem orðinn er við teikningar og hönnun
mannvirkja á opinberum vegum — oft 6-7,5% af
heildarkostnaði, sem og þeirrar tilhneigingar, sem
gætt hefur i seinni tið, að gera ýmsar byggingar
óhóflega viðamiklar, margbrotnar og dýrar. Er svo
komið, að litlum byggðarlögum er fyrirmunað að
standa undir sinum hluta kostnaðar við ývnis mann-
virki, er þau vildu koma upp, en ónnur, sem i það
hafa lagt, eru að sligast undan byrðunum. Hér er
bersýnilega stefnt i ófæru, og er ekki seinna vænna
að leita leiða til þess að létta þessar byrðar.
I Helgarspjalli er það tekið sem dæmi, að sam-
kvæmt hugmyndum eins af arkitektum landsins um
stækkun sjúkrahúss á Sauðárkróki yrði hönnunar-
kostnaðurinn einn 29 milljónir króna, en það
jafngildir tiu ára launum, sem væru tvöfalt hærri
kaupi þingmanna. Þarna er sýnt, að boginn er hátt
spenntur.
Þrettón krónur
Eins og fólki er i fersku minni hækkaði verð á
hverjum mjólkurlitra um þrettán kr. hér á dög-
unum. Nú er verðlagning á landbúnaðarvöru tals-
vert flókið mál, og hafa sumir leitt sér i hug, að
þessi verðhækkun rynni til bænda að mestu leyti.
Fólk hefur farið að reikna, hvað þetta gæfi á kú,
sem mjólkaði til dæmis 3500 litra á ári, og fengið út
um f jörutiu og fimm þús. krónur. Ef svo hefur verið
gert ráð fyrir, að bóndinn hefði fimmtán kýr eða þá
tuttugu, hefur fengizt álitleg tala.
Þetta fólk er á villigötum. Svonefndur verðlags-
grundvöllur segir til um það, hvað bændur eiga að
fá, svo að þeir beri úr býtum eitthvað nálægt þvi,
sem viðmiðunarstéttirnar, sem kallaðar eru, fá i
sinn hlut,, en á þvi hefur oft orðið nokkur mis-
brestur. Samkvæmt verðlagsgrundvellinum eins og
hann er nú eiga þeir að fá 61.09 fyrir mjólkurlitrann,
en tæplega 56,31 áttu þeir að fá fyrir nýju kjara-
samningana. Það eru þvi sem næst 4.78, sem bænd-
ur fá i sinn hlut, ef ekki ber út af. Viðlika mikið af
þrettán kr. hækkuninni á mjólkurverðinu, fer i
aukinn vinnslu- og dreifingarkostnað, og tæpar tvær
krónur af henni eru vegna lækkunar á niður-
greiðslu, sem var 39.10, en er nú 37.30.
Enn er á það að lita, að bændur verða að greiða
aukinn flutningskostnað af rekstrarvöru til búa
sinna, aukinn kostnað við flutning mjólkur til
vinnslustöðvar og dálitla hækkun á fóðurbæti, svo
að nokkrir liðir séu nefndir, og það er aðeins það,
sem þá verður eftir af fjórum krónum og sjötiu og
átta aurum, er þeir fá sjálfir, og konur þeirra, i laun
sér til handa til samræmis við kauphækkun annarra
manna i þjóðfélaginu.
Eins og sjá má af þessu er ekki nema litill hluti af
krónunum þrettán, sem kemst á leiðarenda. Þær
dreifast i hendur margra aðila og fara að verulegu
leyti i aukinn rekstrarkostnað, sem er fylgifiskur
verðbólgunnar. Jafneinfaldir útreikningar og þeir,
sem getið var i upphafi, leiða til niðurstöðu, sem er
mjög fjarri réttu lagi.
— JH
Austur-Evrópa:
USA aðstoði Sovét til
að tryggja völd sín...
Afstaða Vesturlanda gagn-
vart rikjum Austur-Evrópu
hefur breytzt nokkuð á undan-
förnum árum, frá þvi sem var
áður en þiðna tók milli stór-
veldanna i austri og vestri.
Einkum ber að þessu leyti á
auknu sambandi Vestur-Þjóð-
verja við landa sina austan
járntjalds og samninga þeirra
við Pólverja um skipti á fólki
og peningum. Samningarnir
við Pólland, sem gert hafa
tugþúsundum Pólverja af
þýzku bergi kleift að flytjast
úr landi, hafa að visu vakið
undrun margra á Vesturlönd-
um, jafnvel andúð, vegna þess
að með honum eru V-Þjóð-
verjar i raun að kaupa fólkið.
En engu að siður má i honum
greina merki þess að járn-
tjaldið gæti hugsanlega gliðn-
að nokkuð.
Afstaða Vesturlanda, eða
öllu heldur stjórnvalda á Vest-
urlöndum, til rikjanna austan
járntjalds. hefur hingað til
haldizt i hendur við afstöðuna
til Sovétrikjanna. Undantekn-
ingar hafa þó verið þar á, þar
sem verzlunarsamband hefur
um þó nokkur ár verið frjáls-
legra við smærri riki austur-
blokkarinnar en stórveldið
sjálft. Þetta ..frelsi” hefur þó
verið mjög takmarkað, og
önnur samskipti Vesturlanda
af rikjum þeim, sem eru á
þessu forráðasvæði Sovétrikj-
anna, takmarkast enn meir.
Nú hafa þó komið upp raddir
viða á Vesturlöndum, meira
að segja i Bandarikjunum, um
það að þörf sé aukinna sam-
skipta, aukinnar aðstoðar.
Meðal þeirra, sem haldið hafa
á lofti þessum skoðunum, eru
nánir samstarfsmenn Kiss-
ingers, utanrikisráðherra
Bandarikjanna. og hefur hann
sjálfur ekki andmælt þeim.
Starfsmenn utanrikisráðu-
neytisins rökstyðja mál sitt
með þvi, að Sovétrikin hafi
reynzt misheppnuð sem
heimsveldi, og benda þar á þá
staðreynd, að þau halda völd-
um sinum og áhrifum i A-
Evrópu að miklu leyti með
vopnavaldi. Varsjárbandalag-
ið sé i raun litið annað en
sovézki herinn og þær sveitir
annarra herja sem i þvi starfi,
séu að fullu og öllu undir so-
vézkri stjórn.
í þessu sambandi hefur ver-
ið bent á, að sovézki herinn
telur nú um þrjár og hálfa
milljón manna, en herir ann-
arra Varsjárbandalagsrikja
ná ekki nema rétt rúmlega
milljón til samans. Fjölmenn-
astur þeirra er her Póllands,
telur tæplega þrjú hundruð
þúsund manns. Þá ber einnig
að gæta þess, að meginhluti
alls vopnabúnaðar og tækja
herja Varsjárbandalagslanda
er af sovézkum uppruna og er
háður sovézkum varahlutum,
skotfærum og þjónustu. Þá má
ekki gleyma þvi, að þótt nokk-
ur. eða jafnvel öll þessi riki,
ráði vfir eldflaugum og tækni
til kjarnorkuvopnanotkunar,
þá hefur ekkert þeirra yfirráð
vfir kjarnaoddum, sem allir
eru i sovézkri umsjá.
Hafa Bandarikjamennirnir
bent á. að þessi staða innan A-
Evrópu sé greinilega mikið
vandamál fyrir Sovétrikin, og
telja þeir. að nú eigi Vestur-
lönd. með Bandarikin i farar-
broddi, að aðstoða Sovétrikin
við að koma á eðlilegri stjórn i
þessum rikjum: að breyta
stjórninni úr hernaðarlegri i
efnahagslega. þannig að eðli-
legra rikjasamband skapist á
þessu svæði.
Þetta kann að láta hjákát-
lega i eyrum. þar sem flestir
myndu álita, að Bandarikjun-
um kæmi betur. að Sovétmenn
misstu algerlega völd sin og á-
hrif i A-Evrópu, heldur en þau
næðu þar enn sterkari efna-
hagsvöldum, sem óneitanlega
eru framtiðarbetri en her-
valdið.
t þessu máli verður þó að
taka til greina marga þá þætti
alþjóðastjórnmála, sem ekki
eru ef til vill tengdir sjálfum
rikjum A-Evrópu, nema þá ó-
beint. Þeir samstarfsmenn
Kissingers, sem vilja koma á
þessari aðstoð við Sovétrikin,
álita sem sé, að vesturveldin
muni fá nokkuð fyrir sinn
snúð.
i fyrsta lagi myndi aðstoð af
þessu tagi minnka spennuna i
Evrópu. og þar með hættuna á
þvi að alvarleg átök, jafnvel
styrjöld, brjótist út. Bandarik-
in eru nú likt og önnur stór-
veidi heimsins, ekki lengur
flækt i baráttu gegn stefnu að
einhverju ákveðnu formi
stjórnarfars, heldur svo til
eingöngu að reyna að viðhalda
jafnvægi i heiminum,. þannig
að forðast megi afgerandi
uppgjör milli kjarnorkuvelda.
I öðru lagi vonast Banda-
rikjamennirnir til þess, að ef
þessi aðstoð kæmi til, myndu
Sovétmenn láta nokkuð af
stuðningi sinum við kommún-
istaflokka á Vesturlöndum.
meðal annars i Frakklandi og
á italiu. þar sem flokkarnir
eru orðnir svo stórir og likleg-
ir tiláhrifa. að staða þeirra
veidur forráðamönnum NATO
nokkrum höfuðverk. Þannig
gæti trygging á valdi Sovét-
rikjanna i A-Evrópu, með að-
stoð Bandarikjanna, tryggt
stöðu og áhrif Bandarikjanna
meðal þjóða V-Evrópu. og
jafnvel unnið nokkuð til baka
af þvi. sem þau hafa glatað
þar á undanförnum árum.
i þriðja lagi gæti stefnu-
brevting af þessu tagi lika orð-
ið til þess, að Sovétrikin
drægju úr athöfnum sinum i
Afriku. og sætu jafnvel hjá
sem áhorfendur, ef Bandarik-
in gripu til aðgerða til að
stöðva athafnir kúbanskra
hermanna þar. Ef til vill er
það atriði mikilvægast af þvi.
sem unnizt gæti fyrir Banda-
rikin en vera, þessara her-
manna i Angóla og hættan á
þvi. að þeir reyni afskipti af
málum i Ródesiu og jafnvel
viðar. hefur valdið Banda-
rikjamönnum nokkrum erfið-
leikum siðast liðnar vikur.
En aldrei má svo ijúka um-
ræðu af þessu tagi. að ekki sé
nokkuð rýnt i möguleika efnis-
ins til að verða að raunveru-
leik.
I þessu tilviki virðast mögu-
leikarnir ekki verulegir. þvi
jafnvel þótt vesturveldm væru
reiðubúin að veita aðstoð
þessa. er ekki þar með sagt.
að Sovétrikin myndu þiggja
hana.
Þess verður að minnast. að
Sovétrikin hafa byggt efna-
hags- og iðnaðarþróun sina
innanlands að miklu leyti á
þeirri stöðu. sem blasað hefur
við þeim i A-Evrópu. í sam-
ræmi við hlutverk sitt sem
herveldi og sjálfskipaður eft-
irlitsmaður með rikjum þessa
heimshluta. hafa þau lagt
meginaherzlu á vopnaiðnað
sinn og þróað hann mun meira
en annan iðnað. Þar sem
Sovétrikin eru skrifstofuveldi.
má búast við þvi, að tregða
fyndist hjá þeim til þeirra
breytinga. sem þetta hefði i
,för með sér innan þeirra eigin
landamæra.
Sama tregða myndi að öll-
um likindum vera á þvi að
brevta sambandinu við hin
smærri riki Varsjárbanda-
lagsins. Sovétmenn hafa sýnt i
verki þann vilja sinn á undan-
förnum mánuðum. með þeim
samningum. sem þeir hafa
undirritað við rikin. svo og
þeim stjórnarfarsbreytingum.
sem þeir hafa knúið fram. að
þeir viljamun fremur staðfesta
það ástand. sem nú rikir. held-
ur en að brevta til. jafnvel þótt
stjórnin yrði þeim auðveldari.
þegar fram sækti.
Þá er einnig næsta vafa-
samt. að þeir fengjust til að
láta af stuðningi sinum við
Kubu og seilingum sinum til a-
hrifa i Aíriku. jafnvel þótt þeir
næðu betri tökum á Evropu.
En allt um það. þratt fyrir
litla möguleika á. að af þess-
ari hjöðnun spennu geti orðið.
má þó lesa margt úr þvi einu ,
að hugmyndin skuli hafa kom-
ið fram. Framsetning henuar
af hendi háttsettra aðila i ut-
anrikisráðuneyti Bandarikj-
anna er viðurkenning þess að
stefna stórveldanna i utan-
rikismálum hefur ekki orðið
til þess að lina spennu i heim-
inum. eins og þó var vonazt til.
heldur þvert á moti. Ef
Bandarikin eru svo uggandi
um öryggi veraldar. að þau
eru reiðubuin til aðstoðar við
Sovetrikin aðstoðar til að
tryggja völd og ahrif Sovét-
rikjanna þa hlýtur það að
vera merki þess. að spennan
er komin a ha'ttulegra stig en
verið hefur fyrr.