Tíminn - 04.08.1976, Page 7

Miövikudagur 4. ágúst 1976.
TÍMINN
7
Dr. Kristján Eldjárn undirritar eiöstaf forseta islands
vorum dögum ber ekki á ööru en
hérlendir menn hafi eins gaman
af kóngafólki og hverjir aörir.
Meö stofnun lýöveldisins átti
nú þjóö sem var þvi langvön að
vita fjarlægan konung yfir sér
aö hafa nálægan innlendan
þjóöhöföingja meö forsetanafni
hjá sér og finna honum sess i
samfélagi sinu og vitund sinni.
Var nokkur furöa, eftir allar
þessar aldir, þótt afstaöan og
tilhugsunin til konungsins og
umgengnin viö hann færöist að
verulegu leyti yfir á forsetann?
Eitthvað áþekkt hefur gerzt
vföar en hér þegar lýöveldi hef-
ur tekiö viö af konungsrfki,
sumum forsetum til litillar
þægðar, ekki af þvi aö annað sé
fortakslaust betra eöa verra en
hitt, heldur af þvi aö þetta eru
tvö form og sitt hæfir hvoru. Hér
á landi tók forsetaembættiö sitt-
hvað i arf eftir konungdæmiö
sem var eðlilegt og heilbrigt, en
ekki er örgrannt um aö einnig
hafi eitthvaö fánýtt slæözt meö,
svo sem nokkur næsta óþörf
viröingartákn og vottur af þeim
hömlum sem umhverfi og
gamalgróið almenningsálit
leggja á þá sem konungsnafn
bera. Slikt átti þó ekki til lang-
frama jaröveg I islenzku þjóö-
félagi og mátti hverfa.
Vera má aö einhver skilji mig
svo aö ég sé óbeinlinis aö mæla
meö formleysu kringum em-
bætti forseta tslands. Svo er þó
ekki. Form i réttu hófi eru nauð-
synleg i mannlegum samskipt-
um og þá aö sjálfsögðu að þvi er
tekur til forsetans og hans
verkahrings. Það er svo aug-
ljóst aö varla þarf um aö ræöa,
aö fyrsta krafa þjóðarinnar á
hendur forsetanum er aö honum
endist vit og smekkvisi til aö
koma sómasamlega fram viö
þau mörgu tækifæri þar sem
hann ýmist veröur aö vera full-
trúi þjóöarinnar andspænis
erlendum mönnum ellegar taka
þátt I athöfnum og mannamót-
um hennar sjálfrar. Siöareglur
um þetta efni eru góöar, en þó
aöeins til viðmiöunar en ekki til
skilyröislausrar eftirbreytni.
Reglur eiga ekki að koma i stað
Magnús Torfason, forseti Hæstaréttar, les úrskurö Hæstaréttar um forsetakjör
eðlilegrar mannlegrar um-
gengni.
Mér er einnig mjög fjarri
skapi aö mæla meö eöa óska
eftir aö forsetaembættiö lækki i
virðingu meðal þjóðarinnar. Þó
það nú væri, og til þess heföi ég
heldur ekkert leyfi, ekki á ég
þetta embætti, heldur þjóö-
in, og aörir menn koma eftir
mig og mér er umhugað um aö
skemma þaö ekki fyrir þeim.
Tilhlýðileg viröing er ekki nema
sjálfsagður hlutur manna i
milli. Vel fer á i voru samfélagi
aö breytt sé viö forsetann sem
fremstan meöal jafningja, þar
sem hann á samfundi með öör-
um. Hins vegar er bæöi óþarft
og óislenzkt að þvinga hann
með tilbúnum siöareglingi i
misskildu viröingarskyni. Sönn
virðing er ekki fólgin i neinu
sliku.
Sönn viröing við forsetann er
aö minu áliti fólgin i þvi aö leyfa
honum að njóta sin sem
manneskju, bæði f embættis-
störfum sinum og utan þeirra,
ákveöa ekki fyrir hann hvaö
skuli teljast forsetalegt og hvaö
ekki, leyfa honum átölulaust að
stunda sin áhugamál og auö-
velda honum það eftir megni, og
umfram allt leyfa honum aö
eiga sitt einkalif og fjölskyldulif
i friöi fyrir hégómlegri hnýsni.
Ef einhvern tima hefur eitthvað
skort á virðingu af þessu tagi,
vegna ahrifa frá ævagamalli
erlendri afstööu til þjóöhöfö-
ingja, sem getur veriö góö þar,
þótt hún eigi ekki viö hér, er
mér þaö fagnaöarefni aö jöfn
þróun hefur hér á oröiö til hins
betra, enda er ég sannfæröur
um, og dreg þaö af mörgum
dæmum, aö fyrirrennarar mínir
I þessu embætti hafa veriö mjög
sama sinnis og ég um þetta efni.
Ég held aö islenzkur forseti og
kona hans geti, ef þau sjálf sýna
aö þau vilji þaö, varöveitt
persónulegt frelsi sitt svo aö vel
viöunandi sé og haldiö jafn-
framt virðingu sinni fuliri. Ég
held einnig — og það skiptir
mestu máli — aö þetta spái góöu
um framtiö forsetaembættisins
og bendi til þess að von sé góös
samneytis meö forseta og þjóö-
inni þegar horft er til komandi
tima. Það gleður mig að geta
mælt þessi orö af fullri einlægni,
og meöal annars vegna þessa
hef ég treyst mér til að bjóöast
til að gegna þessu embætti
áfram ef viðunanlega sterkar
likur væru til að meiri hluti
þjóðarinnar óskaöi enn eftir þvi.
Sveinn Björnsson sagði i ræöu
sinni á Þingvöllum hinn 17. júni
1944, þegar hann tók við em-
bætti sem forseti i fyrsta sinn,
að hann liti á starf sitt framar
öllu sem þjónustu viö heill og
hag islenzku þjóöarinnar. Ég
tek undir þessi orö af heilum
huga og á ekki aöra ósk heitari
en aö vinna þaö gagn sem ég get
beztá hverri stund. Nú þegar ég
lit yfir farinn veg, fyllist hugur
minn þakklæti til þeirra mörgu
sem hafa styrkt mig til þess sem
mér kann að hafa vel tekizt. Þar
nefni ég fyrst konu mina, sem
ber mina byrði til jafns viö mig,
fjölskyldu okkar, starfsfólk
okkar, bæöi á Bessastööum og i
Reykjavik. Ég nefni ráöherra
og aöra stjórnmálamenn og
fjölmarga aöra mætti og ætti aö
tilgreina, sem hafa sýnt mér til-
trú hlýju og vinarþel.
Nú þegar kona min og ég
leggjum á hinn þriðja stór-
áfanga hittist svo á aö allmikill
hluti landsmanna er i árlegu
stuttu miösumarfrii. Eigi aö
siöur er þetta sá timi árs sem
löngum var kallaöur hjábjarg-
ræöistimi og von bráðar eru
aliir, til sjós og lands, komnir til
starfa sinna, hver á sinum vett-
vangi, þvi að vér eigum þvi láni
aö fagna aö þörf störf eru til
taks handa hverri vinnufærri
hendi. Hvar sem menn eru og
hvað sem þeir eru að iðja, sendi
ég þeim öllum kveðju og þakka
um leiö allar góöar óskir sem
okkur hafa borizt á þessum
degi, frá rikisstjórn landsins,
frá Torseta hæstaréttar, frá
biskupi og öllum öörum sem
sýnt hafa góöan hug sinn til
okkar. Af okkar hálfu kemur
þar á móti að við munum leitast
við, enn sem fyrr, að stahda viö
þá ábyrgð sem þessu embætti
fylgir.
Það er gleðiefni að geta lokið
þessu máli meö þvi að minnast
þess aö bjartara viröist nú vera
yfir þjóðlifinu en verið hefur um
sinn. Sú er sameiginleg ósk og
von vor aö áfram stefni til batn-
andi hags fyrir alla, að oss
auönist að búa við fríð, frelsi og
farsæld i þessu landi um ókomin
ár.
Frá embættistöku forseta tslands á sunnudag. Gestir vift athöfnina voru ráðherrar, stjórnmálamenn, kirkjunnar menn, forráöamenn samtaka iönfyrirtækja og stofnana og
erlendir fulltrúar. AA baki forsetans situr forsetafrúin Halldóra Eldjárn og nær handhafar forsetavalds, Geir Haligrfmsson, forsætisráöherra, Magnús Torfason. forseti Hæsta.
réttar og Asgeir Bjarnason, forseti SameinaAs Alþingis.