Tíminn - 01.12.1976, Side 17

Miövikudagur 1. desember 1976
17
Að gefa
framtíð
er
fegurst
af öllu
Ljóðakver
— sýnishorn
eftir Björn Haraidsson
Reykjavik 1976
Prentsmiðjan Edda
Við tókum okkur til nokkrir
vinir og kunningjar Björns Har-
aldssonar, bónda i’ Austurgörð-
um i Kelduhverfi i Norður-Þing-
eyjarsýslu, og skoruðum á hann
aðheimila útgáfu sýnishorna af
kveðskap sinum. Við vissum, að
hann hafði ort allmikið á langri
ævi, en litið flikað ljóðagjörð
sinni. Þó hafðioftarog oftar upp
á siðkastið komið fyrir að hann
léti til sin heyra tækifæriskvæði,
sem vakið höfðu óskipta athygli
fólks og aukið stórum áhrif
sögulegra minningarathafna,
sem þau voru helguð.
Björn tók áskorun okkar um
útgáfu ljúfmannlega. En auð-
vitað varð að hugsa um kostn-
aðarhliðina. Leitað var áskrif-
enda, sem strax fjölmenntu.
Það reyndust margir á sömu
skoðun og við, að vilja að Björn
léti sýnishorn af ljóðagjörð sinni
koma út þannig að almenningur
gæti fengið að lesa og bók
geymdi. „Fjarlægðin gerir
fjöllin blá,” sagði Björn alvar-
lega, þegar hann sá fyrsta á-
skriftalistann hér syðra full-
skipaðan. En þegar heim kom i
Þingeyjarþing var ekki um að
villast: Nálægðin var á sama
máli — og bað um ljóðin.
Og nú eru þau komin út.
Björn Haraldsson er fæddur
31. mai 1897 þar sem hann á enn
heima. Foreldrar hans voru
hjónin: Sigriður Sigfúsdóttir,
bónda i Asbyrgi og Austurgörð-
um og Haraldur Ásmundsson,
bónda á Hálsi i Presthólahreppi
i N-Þingeyjarsyslu..
Björn var elztur 8 systkina.
Það yngsta fætt 1914. Heimilið
var þvi þungt. Foreldrarnir
voru atorkusamir og vildu veita
börnum sinum hollt og
menningarlegt uppeldi. Beinn
skortur var ekki, en fátækt mik-
il og vinna ströng. Hjálp við
uppeldi yngri systkina kom að
sjálfsögðu á hin eldri. Berklar
bárust inn i heimilið og juku
erfiðleika þess og harma. Björn
var veikur af þeim um skeið.
Eftir að Björn lauk fuilnaðar-
prófi i barnaskóla sveitar sinn-
ar, var hann stuttan tima í ungl-
ingaskóla i öxarfirði. Haustið
1920 innritaðist hann sem ó-
reglulegur nemandi i Gagn-
fræðaskólann á Akureyri i III.
bekk, og lauk mjög háu gagn-
fræðaprófi um vorið. Hvorki
taldi Björn sig hafa efnahag né
heimilisástæður til þess að
ganga lengri skólaveg, enda þá
önnur viðhorf i skólamálum en
nú. Gagnfræðapróf var þá taliö
gott og farsælt menntastig fyrir
aðra en embættismenn.
Hins vegar hélt Björn kapp-
samlega áfram að sjálfmennta
sig meö miklum bóklestri. 1
sveit hans, Kelduhverfi, var
fjölþætt félagsmálamenning
stunduð, glaðleg samkomuhöld,
bókfræði iðkuð, margir skáld-
mæltir og mikið ort.
Um mannlifið á þessum slóð-
um hefir rithöfundurinn Arni
Óla skrifað fróðlegar bækur,
sem ég leyfi mér að skirskota
til. En þvi tala ég um þetta, að
það skiptir máli til skilnings á
ljóöum Björns Haraldssonar.
En Björn var ekki allur i bók-
um Hann lagði fyrir sig verkleg-
ar framkvæmdir vegna búskap-
arins i umhverfi sinu. Og 1922
gerðist hann vegaverkstjóri rik-
isins i vesturhluta N.-Þingeyj-
arsýslu og var það samfleytt i
þriðjung aldar. Kennari var
hann lengi, barna og unglinga i
heimahéraði á ýmsum stöðum
og við Reykjaskóla i Hrútafirði
1956-’59. Þingskrifari i Alþingi
1929-1937. Hann hefir, að ég
hygg gegnt um lengri eða
skemmri tima flestum þeim
störfum sem kosið er til sam-
kvæmt sveitarstjórnarlögum og
reglugerðum. Auk þess verið i
stjórn kaupfélags sins, slátur-
hússtjóri þess, og deildarstjóri
þess i sveit sinni, — og nú er að
koma út eftir hann saga félags-
ins. Hann hefir verið formaður
söngfélags i Kelduhverfi og
einnig formaður Kirkjukóra-
sambands N.-Þingeyinga.
Bókavörður Keldhverfinga og
skólanefndarformaður tvo ára-
tugi. Svona mætti lengi telja,
sbr. bækurnar: Kennaratal og
Merkir samtiöarmenn.
Segja má, að Björn hafi dreift
kröftum sinum ósparlega. Ekki
sé ég ástæðu til að áfellast hann
fyrir það. Vegna f jölbreytni við-
fangsefna hefir lærdómur lifs-
reynslu Björns orðið miklu viö-
feðmari og mannvit hans mikið.
Þetta bera kvæði hans með sér.
Birni Haraldssyni er mjög létt
um að semja i óbundnu máli.
Ungurkom hann fram á ritvöll-
inn. Þótti nokkuð styrjaldar-
gjarn og ádeilinn. Vildi tefla
hvert tafl til þrautar. Sennilega
verður hann alltaf fylginn sér á
þeim velli meðan ævin endist.
Björn hefir rekið búskap i
Austurgörðum með góðum á-
rangri til þessa dags. Aðeins
hvarf hann frá honum meðan
hann var kennari i Reykjaskóla
1956-’59. — Hann kvæntist 7. okt.
1939 Þorbjörgu Þórarinsdóttur,
bónda iKollaviki Þistilfirði í N.-
Þing., vel gefinni konu. Þau
eiga þrjú uppkomin börn.
Hvers vegna fór Björn
Haraldsson að yrkja ljóð? Þetta
er raunar fávisleg spurning og
óþörf um svo fjölhæfan mann i
kveðskaparsveit. En sumir
virðast yrkja af þvi að þeim er
svo létt um að rima. Það er eins
og hið langþjálfaða islenzka
kveðskaparmál yrki þá stund-
um sjálft, einkum ef dýrt er
rimaö, en þvi miður þá oftast
með litlu innihaldi.
Ekki á þetta viö um Björn
Haraldsson. Hann yrkir , þegar
hann finnur sig þurfa sérstakra
átaka við til þess að gera sér og
öðrum grein fyrir hugsunum
sinum og tilfinningum. Seiiast
lengra vegna viðfangsefnis en
sjálft „málið nær”, ef svo má að
orði komast.
Ljóðið, — og þó einkum hið
stuðlaða og rimaða ljóð, — er
form, sem knýr og vængjar
hugsanirþess, er yrkir af innstu
þrá. Það tendrar log hugans og
tilfinningarnar. Enn fremur er
þaö hátföaform þjóðlegrar
hefðar á íslandi.
Ljóðakver Björns Haraldsson-
ar — eða „Sýnishorn” hefir
prentsmiðjan Edda vandað að
öllum frágangi. Pappirinn er
góður, letrið ágætt, bandið fal-
legt. Þetta eru 110 bls. og
smekklegaá þær skipað. Kverið
er í þægilegu broti og hilluprýði.
Björn segist hafa snemma
farið að yrkja, ort öll ósköp, en
seinna brennt það safn. Fyrsta
kvæðið i Ljóöakveri er um þá
brennu:
Björn Ilaraldsson
Hvf ber ég þau á eldinn öll
mín æskuljóð.
þó ynni ég þeim af öllu hjarta
eins og stóö?
Þau voru einlæg, ör og heit,
og elskuleg,
og dæmdust nú á bálið fjálg
og barnaleg.
Rétt er rétt f heimi hér
og hafiö það.
Gert er gert og frágengið
og fullkomnaö.
Þannig haröur viö sjálfan sig,
hefir hann létt á hesti sfnum.
A þritugsaldri yrkir hann
þessa yfirlýsingu, sem er á bls.
6 f Ljóöakveri:
Þó að þúsund brot og brestir
breytni mina saki,
og öllum, sem að eru mestir,
ógn ég standi að baki,
vildi ég feginn valda nokkru
taki.
Ekki verða allir mestir.
Hér er verið að leitast við i
auðmýktað koma oröum að lffs-
skoðun, sem mannsbragur er
yfir.
. Skal nú vikið að yngri kvæð-
um Björns, sem virðist yrkja
þvi betur sem á ævina liður.
Til Héöinshöföa
1964
erkvæði, sem er ort i tilefni ald-
arafmælis Einars skálds Bene-
diktssonar, sem átti heima þar
á æskuárum og lengur. Orti
Einar á Héðinshöfða eða sótti
þangað efni margra sinna fræg-
ustu ljóða, svo sem kunnugt er.
Kvæði Björns er niu erindi.
Ég set hér sem sýnishorn 3
fyrstu erindin og hið siðasta.
öld er liðin á ævi
Einars á timans sævi.
Meistara meistaranna
meistaratökin sanna.
Auðlegð islenzkri tungu
engir þvilika sungu.
Þjóðin þakkar og dáir,
þakka háir og lágir
honum, sem hallir reisti,
honum, sem loftin þeysti
Velli mun harpan halda,
hljóma um aldir alda.
Norður við fshafs ögur
tslands dýrasti mögur
bernsku og æsku undi.
Úthaf við sanda dundi.
Vitt sá til allra átta '
óðjöfur dýrra hátta.
Blessunar guðs við biðjum
bæði héraði og niðjum.
Verndi þau vættir góðar.
Vermi hjartablóð þjóðar.
Þökk sé þér höfði Héðins
hafðu lof bragar kveðins.
Björn flutti þetta ljóð sitt
fimm árum eftir að hann orti
það, þegar afhjúpaður var
minnisvarði, sem Þingeyingar
reistu Einari skáldi Benedikts-
syni að Héðinshöföa. Hitti það
vel i mark — og var hátiðarauki.
Nýja sjúkrahúsið á Húsavik
var vigt með viðhöfn 23. mai
1970. Þar flutti Björn Haralds-
son vigsluljóð, sem er eitt sýnis-
hornið i Ljóðakveri:
Að gefa framtið
er fegurst af öllu,
að byggja óbornum
unaðshöllu.
Að likna þjáðum,
að lækna sjúka,
að búa vanfærum
beðinn mjúka.
Að brosa þrótti
i bugað hjarta,
að gera erfiða
ævi bjarta.
Að vera systir,
að verá bróðir,
að anda hlýju
á ævislóðir.
Hinni leitandi sál virðist hún
hafa fundið sjálfa sig og stöðu
sina i tilverunni. Og hún hefir
sigrazt á óttanum við dauöann,
án þess að varpa sér i fang frið-
andi trúarbragða.
Að auka gleði,
að sefa sorgir,
að hugga sjúka
við hrundar borgir.
Að þjóna af kærleika
þjáðum sálum,
að fyrirgefa
i frekum málum.
Veglegt er hlutverk,
en vandmeðfarið
að hlúa að þvi,
sem er meitt og marið.
Og fylgi starfinu
fórn og gleði —
en fylgi ekki,
er lif i veði.
Allir hljóta að finna hlýjuna
og mannúðina, sem andar frá
þessu vigsluljóði, er hlýtur að
hafa stækkað fyrir viðstadda
stundina, sem það er helgað.
Ég séekki ástæðu til að birta i
þessari bókarfregn mörg fleiri
sýnishorn — sýnishorna af
ljóðagjörð Björns i Austurgörð-
um, Bezt er að menn gangi
sjálfir úr skugga um og lesi allt
Ljóðakver hans. Eitt kvæði vil
ég þó nefna enn. Það heitir
Leitin og er 27 þriggja ljóðlinu
erindi. Kvæðið er skriftamál
höfundarins, ort nú, þegar
hann er að verða áttræður, opin-
ská og þess vegna mjög for-
vitnileg, Þar segir frá leithins
vökula manns, upp á lff og
dauða, að sjálfum sér i torskil-
inni tilverurini.
Skriftamálin hefjast á þessa
leið:
Sá,sem villkynnast manni, er
látlaustvill sækja á brattann til
þess að fá meiri yfirsýn, hann á
erindi við Ljóðakver Björns
Haraldssonar.
Karl Kristjánsson.
I æsku nam ég guðsorð eins og gengur.
Ég get þó varla sagt það endist lengur,
nema sem arfur eða fróðleiksfengur.
Sem unglings trúin tók mitt næma sinni
og togaði á móti skynseminni,
er vildi hafa sitt af sálu minni.
Svo hleyp ég yfir og grip niður:
Að látið fólk við lifssvið okkar biður,
er löngu vitaö, hvað sem trúnni lföur,
á hlutverk eins og við og varla siður
Á jarðriki, þótt margt sé meinum blandið,
er mest um vert, að kærleiks-fórnar-bandið
það tengir landið hér við handan — landiö.
t aldamyrkri misskilnings og ótta,
var mannkyn þjáð og hrætt, að valdsins þótta,
og hinzta nótt var haldin svörtust nótta.
Og þó að oftsé gott, sem gamlirsyngja,
er guði liðna timans þörf að yngja.
Þvi trú er stöðnun, leitin lifshamingja.
Þó erfðasynd sé úrelt villu-glýja,
mun engum takast breytni sina að flýja.
Og þá er eina leiðin, dáð að drýgja.
Að dæma minar gerðir get ég eigi —
Þá greind og hjarta réðu minum vegi
er gleði min og ljós á lokadegi.
En þvi fór verr, ég brást á stærstu stundum.
Það storkar nú á samvizkunnar fundum.
Mig skorti kjark og skap, það veldur undum.
Til himnarikis unnið hef ég ekki.
Ég enn um sinn mun skipa lægri bekki,
hjálpa og þjóna, þeim ég anna og þekki.
í friði og ró, þá fullnuð eru árin,
ég fer og þakka gleðibros og tárin,
höppin og töpin,.hamingjuna og sárin.
Hjá ykkur, sem að eftir verða að sinni,
er allur hugur minn og ljúfust minni.
Og ef mér leyfist, ykkar þörf ég sinni.