Tíminn - 10.03.1977, Blaðsíða 8

8
Fimmtudagur 10. marz 1977
Whamm
Gísli Kristjánsson:
Um mjólk og
mjólkumeyzlu
Um allar aldir hefur mjólk
verið me&al mikilvægustu þátta
i næringu mannkynsins rétt eins
og gerist um allar þær lifverur,
sem tilheyra flokki spendýra.
Móöurmjólkin er ófrávikjan-
lega náttúrleg nauösyn á fyrsta
æviskeiöi og langt fram eftir
ævi.
Eftir flokki spendýra er nátt-
úrleg samsetning mjólkurinnar
breytileg og þá um leiö viö hæfi
sérstakra hópa innan umrædds
ættbálks dýrarikisins.
Lifeölisfyrirbæri í ríki náttúr-
unnar segja okkur nokkuö um
efnamagn mjólkur einstakra
spendýrategunda og lifeölis-
legan vaxtarhraöa ungviöisins,
Þannig er t.d. staöreynd, aö
móöurmjólk i mannheimi er tal-
in hafa fitumagn, sem nemur
3,4% en barniö tvöfaldar þyngd
sína á 180 döj>um Hins vegar er
kanlnumjólk meö 10,5% fitu en
kaninuunginn tvöfaldar sina
þyngd á 6 dögum frá fæöingu.
Hér skulu ekki rakin önnur
dæmi úr heimi lifeölis-
fræöinnar, aöeins skal þaö
nefnt, aö i heimi búfjár okkar
gengur kaplamjólk næst konu-
mjólk aö sykurmagni, en kúa-
mjólk hefur þriöjungi minna
sykurmagn og ofurlitiö meiri
fitu en konumjólkin. Meö úrvali
viö kynbætur hefur tekizt aö
færa fitumagn kúamjólkur
verulega til hækkunar, og um
ieiö er þá næringargildi hennar
vaxandi, en þaö er nokkuö sem
vissir aöilar telja og meta til
heilsuspillis neytendum i
mannheimi. A hinn bóginn
veröur því varla neitaö, aö um
allar aldir hefur mjólkin veriö
megin stoö i næringu okkar
Islendinga, sannnefnd heilsu-
lind, og ætli hún sé þaö ekki
enn þrátt fyrir hjárómaraddir,
sem túlka önnur viöhorf.
Óskir neytenda.
t þá daga, er störf manna
voru leyst meö likamlegri orku,
var þaö eölilegt, aö menn leit-
uöu leiöa til þess aö nærast af
orkurikri fæöu fyrst og fremst.
Þá var lagt kapp á aö auka fitu-
magn kúamjólkurinnar. Hér á
landi geröist þaö sérstaklega
eftir aö hætt var aö „færa frá”,
en fyrrum var sauöamjólk ekki
óverulegur þáttur I næringu
islenzku þjóöarinnar, þvi aö
meö 8-9 % fitu, sem er i sauöa-
mjólk, fékkst mikiö orkumagn,
er færöi þjóöinni þrek og þrótt.
Sauöamjólkin er horfin, lömbin
ein nærast nú af henni. Sauöa-
þykkniö meira aö segja
óþekktaaf fjöldanum, nokkuö,
sem viö söknum, er þess neytt-
um i bernsku og æsku.
Vist var fjölbreytni nokkur i
neyzluvenjum i fyrri daga,
þegar völ var á bæöi
sauöamjólk og kúamjólk og
mjdlkurvinnsla var heimilisiön-
aöur. Og á okkar dögum er
fjölbreytni mikil þegar velja
skal um tegundir iönvöru, sem
framleidd eru úr kúamjólk.
Viö Islendingar erum meöal
þeirra fremstu I flokki
þjóöanna, sem nærast af mjólk i
miklu magni, og ekki er annaö
vitaö en aö hér sé barnadauöi
minni en viöast annars staöar
og langlifi manna í fremstu röö.
Af þvi veröur varla ráöiö aö
mikil mjólkurneyzla sé heilsu-
spillandi. Ab viö óskum fjöl-
breytni i mjólk og mjólkurat-
uröum er bara mannlegt. Viö
eigum þess kost aö kaupa bæöi
nýmjólk og undanrennu, sýröa
mjólk, fblandaöa ýmsum auka-
efnum til bragöbætis, margar
tegundir ágætra osta auk
smjörsins, og svo umræddra
frumefna sem blandaö er I ýmis
fæöuföng og þannig gerö aö
verzlunarvöru.
Þegar um ræöir hina
venjulegu neyzlumjólk, hefur til
þessa veriö völ á „nýmjólk”,
sem erblanda af mjólk úr öllum
þeim kúm, sem leggja til nytjar
til sendingar i mjólkurbúin,
samlögin, eöa hvaöa nöfn, er
viö þykir eiga aö gefa
þeimvinnslustöövum, sem viö
öll þekkjum. Og svo er þaö
„undanrennan”, svo aö segja
fitulaus mjólk meö nafni, sem
var sannnefni I þá daga er
mjdlkin var sett I trog og þar
stóö hún meöan fitan sté til yfir-
borösins. Þannig var rjóminn
skilinn frá öörum efnum ný-
mjólkurinnar, undanrennan
rann undan þegar tappinn var
tekinn úr troginu. Nú eru svo
sagt aö fólki þyki undanrennan
bragölitil og aö hjá okkur sé hún
ekki teljandi markaösvara. Þvi
villfólk fá „hálffeita” mjólk hér
á landi, eins nú gerist meö
grannþjóöunum. Og svo er sagt,
aö yfirvegun þessa efnis sé i
gangi og liklega veröi mjólk
meö litlu fitumagni á boöstólum
innan tiöar, og ekki bara
nýmjólk og undanrenna, sýrö og
ósýrö, til neyzlu á markaöi.
Ný mjólkurtegund.
Ef fólk fúlsar viö undanrenn-
unni má vel vera eölilegt aö
sinna óskum þeirra, er ekki
þora aö neyta nýmjólkur af ótta
viö æöakvilla, hjartagalla og
aörar veilur, sem hjátrúarfólk
telur nýmjólkurneyzlu valda.
Þvi þá ekki aö prófa mjólk með
svo sem 1% eöa 1,5% fitu?
Mjólkurverkfræðingar segja, aö
vélbúnaöur mjólkurstöövanna
hafi hæfni til þess ab takmarka
fitumagniö viö ýmis mörk, og
stöölun fitumagns sé því ekkert
vandamái, en umbúðir hljóta aö
sjálfsögöu aö vera auökenndar
á viöeigandi hátt og svo er ekki
nema sjálfsagt.aö slik mjólk fái
sitt sérheiti. En hvað á aö kalla
þá mjólk?
Danir kalla hana „lettmælk”.
Norömenn gera eins, þar heitir
hún lika „iettmelk”. Á hún aö
heita léttmjólk á islenzku? Það
skal játaö, að þá værum viö á
bylgjulengd viö grannþjóðimar.
En þá mundum viö kalla yfir
okkur þaö viöhorf almennings,
aö hér væri um aö ræöa lélegan
kost, léttmeti, eins og þaö er
nefnt á almennum vettvangi,
sem er lftilfjörlegt, lftils viröi,
aö ekki sé sagt ómerkilegt. En
mjólk meö 1% eöa 1,5% fitu er
ekki ómerkilegt fæðuefni né
næringarefni. Fitan yröi stööluö
viö ákveöið mark og mættí þvi
vel kalla mjólkina „mark-
mjóik” eða þá hreinlega
„staöalmjólk”, hvoru tveggja
réttnefni viö hvaöa mark eða
staðal sem fitumagnið yröi
ákveöiö.
Þaö er ekki nauösynlegt aö
nota annarra -þjóöa fordæmi og
fara eftir þeim, en mjólkin er
mikilvæg næring og verðmæt
framleiðsla til næringar ungra
og aldinna og því þá ekki aö far a
hér aö annarra fordæmi? Hitt
er svo annaö mál, aö til þessa
hefur ekki verið — reglugeröum
samkvæmt— leyfilegt aö hafa á
markaði mjólk, sem eitthvaö
'hefur veriö tekiö úr eöa f bætt,
nema aö gefa vörunni umleiö
sérheiti þegar á markaö kemur.
Og viö verölagningu hefur til
þessa ekki mátt gera mismun á
mjólkinni i Reykjavik, sem
jafnan hefur haft undir 4%
meöalfitu, og mjólkinni á
Akureyri, sem um árabil hefur
veriö langt yfir 4% og þvl miklu
meiri aö næringargildi en hin
fyrrnefnda. En svona er nú
þetta. Og auövitaö kemur nýtt
nafn til ef fitusneydd mjólk
kemur á markaö hér. En hvaö á
aö kalla þá vöru?
Annarra viðhorf.
„Hvad skal vi. meö lettmelk? ”
Þetta er yfirskrift á stuttri
grein i norska blaöinu: Verdens
gang, fyrir nokkru. 1 greininni
var sitthvaö tilgreint til foráttu
þessu nýtizku fyrirkomulagi, en
vafalaust hefur þaö líka ein-
hver ja kosti, þó aö þeir séu ekki
augljósir i megindráttum. Og
eitt er náttúrlega vist, aö
umbúöirnar kosta jafnt hvert
sem verðgildi og raunvirði
sjálfra'r mjólkurinnar er. 1
umræddri grein var litur
umbúðanna talinn óviöeigandi
og svo var á þaö minnzt, að fólk
gæti vafalaust fengiö vltamín á
hagkvæmari og ódýrari hátt en
aö láta blöndun þeirra I mjólk-
ina i hendur manna sem vinna á
m jólkur stöð vunum.
Raddirneytenda og viöhorftil
umræddrar markmjólkur
voru þar sagöar almennt þær,
aö þessi tegund mjólkur sé
eiginlega verksmiöjufram-
leiðsla og ekki náttúrleg mjólk
úr náttúrunnar riki.
. „Hún minnir mann mest á þá
‘ mjólk, sem maöur fær I útland-
inu og hefur þau áhrif, aö eitt af
þvi fyrsta, sem maður óskar sér
þegar komiö er heim til Noregs,
er einmitt okkar góða norska
mjólk.”
Dönsk „letmælk”
Um allmörg ár hafa Danir
lagt kapp á aö hafa fjölbreyttar
tegundir mjólkur á markaði.
Þaö hefur um áratugi veriö viö-
kvæöi þar i landi, að mjólk sé
„fóður handa kálfum en drykk-
ur handa mönnum”. Siðan nær-
ingarefnafræði hefur komiö bet-
ur til vegs og virðingar meðal
almennings þar i landi, hefur
viöhorfbreytzt aö nokkru svo aö
bæöi mjólk og ölhefur veriö hátt
| á baugi i næringarlegu tilliti.
I Þvi hefur fjölbreytni i tegunda-
vali mjólkur þótt bæði viðeig-
andi og sjálfsögö. En þótt svo
hafi veriö þar er ékki þar með
sagt, aö þaö sé viöeigandi alls
staöar. Þaö hefur vissum aðilj-
um i Noregi ekki heldur þótt
hafandi sem fyrirmynd.
Landssambandi norskra sjálf-
stæðiskvenna hefur aö minnsta
kosti ekki fundizt ástæöa til aö
fara aö dæmi Dana i þessum
efnum, þegar þaö samþykkti, að
hætt skyldi aö verja fjármunum
til áframhaldandi sölu á mark-
mjólk þar i landi.
„Það er beinlinis sóun fjár-
muna aö vera aö senda þess teg-
und mjólkur á markaöinn. Þaö
erenginn vandi aö búa til mark-
mjólk, þaö getum viö konur
sjálfar, ef ástæöa þykir til. Viö
kaupum þá bara nýmjólk og
undanrennu og blöndum saman
i þeim hlutföllum, sem okkur
sýnist, þá höfum við „lettmælk”
af þeirri gerö, sem hverjum
hentar. Þó að Danir viöhafi þá
flónsku að selja þessa gerö
mjólkur I sérlegum umbúöum,
þurfum viö ekki endilega að feta
i þeirra spor. Þær 50 milljónir
norskra króna, sem þegar hefur
veriö variö i þessu skyni, eru
farnar i súginn. Þó aö bæöi Dan-
ir og Sviar selji mjólk af þessu
tagi, erekki þar meö sagtaö hiö
minnsta tilefni sé fyrir okkur aö
gera eins”.
Getur veriö aö ályktun um-
rædds félagsskapar eigi viö
einnig á lslandi? Þaö er aö
minnsta kosti liklegt aö svo sé.
Þó aö milliliöakostnaöur sé tals-
vert lægri hér en hjá öörum, frá
þvi aö mjólkin fer frá fjósi unz
égkaupi hana i mjólkurbúöinni,
ervarla ástæöa tilaö auka hann
meö ráöstöfunum, sem hafa I
för meö sér aukaútgjöld. Fjöl-
breytni i hagræðingu sýröra
mjólkurtegunda er án efa eðli-
legri og eftirsóknarveröari fyrir
okkur neytendurna, eöa hvaö?