Tíminn - 30.06.1977, Blaðsíða 10

10
Fimmtudagur 30. júni 1977

silfraða lagið aftan á spegli.
Geislunum er varpað inn á
hefur guli liturinn aðvarað eðl-
ur, eða einhver löngu útdauð
dýr, sem gátu greint litinn? Þá
hefur liturinn jafnframt veriö
sóleyjunum sjálfum til varnar.
Þið sjáið sóley hér á annarri
mynd ásamt alkunnri fóðurjurt
— háliðagrasi. — Það þarf ekki
mikinn hita til að vaxa og bæði
grær snemma og blómgast
langt fram á haust. Puntur þess
likist kefli, likt og puntur vallar-
Sóley 20. júni 1977
Músareyra 20. júni 1977
„Lambarjómi, lambagras,
ljós á holts- og melaslóðum.”
Ljósrauðar, alblómgaöar
lambagras-þúfurnar beinlínis
lýsa álengdar á melum og holt-
um, — i mai og júni á láglendi,
en langt fram á sumar til fjalla
og heiða. Hver þúfa er ein jurt,
og geta blómin á henni skipt
hundruöum, svo þarna er tals-
vert hunang á litlum bletti
handa skordýrunum. Stöku
sinnum eru blómin hvit. Undir
þúfunni er sterk og gild rót, sem
gengur djúpt i jörö. Er erfitt aö
ná lambagrasi upp með allri
rótinni, en það er nauðsynlegt ef
jurtin á að lifa. Helzt er reyn-
andi við ungar smájurtir, aö
grafa þær upp og flytja i stein-
hæð. Lambagras er harðgerð
jurt., þolir jiurrk og næðing, en
þarf góða birtu. Einkennilegt
var það að i Heklugosinu drapst
lambagrasið hvarvetna við
hraunjaðarinn, þó að aörar jurt-
ir stæðu skemmdar rétt hjá.
Kannski hefur hiti komizt að
hinni djúpgengu rót og hún þol-
að þaö illa? Eöa mengaö loft
hefur orðiö henni aö bana? —
Sums staöar er lambagrasiö
kallað lambarjómi, en það nafn
þekkist lika á vetrarblómi.
„Gæðastakkur græðir sár,
guliþyrstir á vit þin leita. Af þér
drjúpa daggartár, daglangt i
þeim sólin gljár.”
Amyndinni sjáið þið glitrandi
dropana. Mariustakkur er
sannarlega undurfagur al-
döggvaður eða eftir regn. t
Mariustakkur i regni 15. júni 1977
frævurnar i miðju blómsins, svo
aldinin fá ögn meiri sólarorku
og þroskast fyrr en ella.
Skordýr koma til að ná i hunang
og frjóduft, kannski líka til að
fara þarna i sólbað! Skordýrin
launa greiðann með þvi að bera
frjóduft milli blómanna og
fræfa þau.
Hið gula litarefni er kallað
karötin. Það geta jurtir
myndað, en menn og dýr ekki,
en fá það úr jurtarikinu og
breyta i A-fjörefni i likama sin-
um. Hið gula i sumarsmjöri er
karótin, sem kýrnar fá úr
grasinu, og hið gula i hunangi er
lika karótin, ættað frá blómun-
um. Hið rauðgula i gulrótum er
einnig karótin. Guli liturinn o.fl.
blómalitir hæna skordýr að. En
ekki sjá kýr og aðrir grasbitar
gula litinn, þvi að þeir eru lit-
blindir og virðist sóley bara
vera gráleit. Guli liturinn varar
þvi ekki búfé við óhollustu sól-
eyja. Samt bita gripimir ekki
sóley nema i neyð. Eitthvað
hlýtur að vara dýrin við,
kannski er það sérkennileg
lykt? En fuglar og skordýr sjá
vel og greina liti.
Sóleyjar eru taldar með elztu
blómjurtum á jörðinni. Kannski
gróður og garðar
langvarandi votviðrum gefur
hann frá sér vatnsdropa, sem
glitra á blaðjöðrunum, þar sem
æðastrengirnir eru. Hafa bæði
ljósmyndarar og málarar
spreytt sig á mariustakknum.
Kenndur mun hann við Mariu
guðs móður af þvi að hann þótti
góð lænkningajurt. Marin blöðin
voru lögð við sár til græðslu.
Te af jurtinni var drukkið gegn
niðurgangi og sem þvagörvandi
lyf. Sár lika þvegin úr þvi. En
hvaða samband er á milli „gull-
þorsta” og þessarar gömlu
gulgræn. Aldrei tókst gullgerð-
in, en náttúra jurtarinnar tii
lækninga hefur reynzt rétt I
aðaiatriðum.
Allirþekkja sóleyhún og fifill
ery fyrstu blómin sem börn taka
eftir úti i náttúrunni. Þau tina
hana og setja i vatn i bollanum
sinum eða krúsinni eins og
myndin sýnir. Túnin loga
stundum i sóleyjum til mikillar
prýði — en ekki til gagns að öðru
leytijþvi að sóleyjar eru litillega
eitraðar — nóg til þess að hús-
dýrin sneiða hjá þeim og bita
þær ekki. En þurrkaðar i heyi
eru þær alveg meinlausar.
Smáblöðrur geta hlapið upp ef
menn hafa þær lengi við
viðkvæma húð, t.d. i munni.
Annars eru þær skaölausar.
Blóm sóleyjar eru óvenjulega
gljáandi gul. I krónublöðunum
er safi með gulu litarefni yzt, en
undir eru hvitar frumur fullar
af mjölviskornum, sem endur-
kasta sólargeislunum likt og
Lam bagrasþúfa 2«. júni 1977
Hrafnaklukka 14. júni 1977
Ingólfur Davíðsson:
Um sólstöður