Fréttablaðið - 12.02.2006, Blaðsíða 20

12. febrúar 2006 SUNNUDAGUR20
Á hlaðinu er hundur af næsta bæ í erindagjörðum forvitn-innar. Vill vita hver kemur
að heimsækja stórleikarann sem
lifað hefur sem einbúi á Helga-
stöðum í Árnessýslu síðan 1992.
„Dætur mínar vildu að ég væri
með hund en það blessaðist ekki.
Hingað kom tík en ég náði ekki að
hæna hana að mér. Leyfði henni
aldrei að vera inni í húsi, en svaf
í kjallaranum á nóttunni. Hún
fór því að hverfa sólarhringum
saman, svo þetta gekk ekki,“ segir
Jón einlægur með sinni alkunnu,
sterku karlmannsrödd, um leið og
hann hellir kaffi í blámunstraða
bollana.
Paradís fundin
Jón er örlagabarn. Maður sem
hefur litlu ráðið um eigin forlög
en jafnan fengið hlutskiptið upp
í hendurnar, þótt ekki hafi skort
sterkan, einbeittan vilja. Þau Þóra
Friðriksdóttir leikkona keyptu
jörðina að Helgastöðum I vorið
1969, en jörðin kom í hlut Jóns
þegar þau hjónin skildu.
„Það er skrítið hvernig hesta-
mennskan varð hluti af lífi mínu,
en saman eigum við fjölskyldan
24 hesta. Þóra og Sigríður heitin
Hagalín fengu mikinn áhuga á
hestum eftir að hafa setið reið-
námskeið hjá Fáki og eftir það
keyptum við fyrsta hestinn.
Skömmu síðar dóu foreldrar Þóru
með stuttu millibili og þeim syst-
kinum tæmdist arfur, en Þóra vildi
koma sínum fjármunum í eitthvað
fast og kaupa jörð. Þetta er því allt
runnið undan hennar rótum: við
fórum að leita og fundum Helga-
staði, þar sem við eyddum öllum
sumrum eftir það,“ segir Jón þar
sem hann situr við eldhúsglugg-
ann og horfir hugfanginn á Heklu,
Tindfjöll og Eyjafjallajökul.
„Ég hef búið hér einn síðan ég
varð sjötugur og finnst það ynd-
islegt. Hér vakna ég í algjörri
þögn og laus við alla bílamengun
á stórri landareigninni, en kaupi
verktaka til að sjá um heyskapinn
og losna um leið við að eiga vélar
sem bila,“ segir hann íbygginn og
brosir út í annað.
Ameríski draumurinn
Jón er fæddur í Borgarfirði en
flutti þriggja ára með foreldrum
sínum og bróður í Borgarnes.
„Ég lék kerlingu í peysufötum
sem lítill strákur, en seinna með
ungmennafélaginu. Eitt sumarið
kom leikhópur og setti upp Þorlák
þreytta með Haraldi Á. Sigurðs-
syni í aðalhlutverki. Haraldur var
mikill kómíker og við spurðum
hvort hann væri ekki til í að leika
Þorlák þreytta með ungmenna-
félaginu. Hann var undir eins til
í það, setti upp sýninguna og lék
Þorlák, og ég var valinn með til að
leika lítið hlutverk,“ segir Jón um
fyrstu kynni sín af leiklistinni.
„Ég hafði aldrei farið í bíó, en
fékk nú mikla bíódellu, lá í öllum
sýningum og las kvikmyndablöð.
Þar sá ég auglýsingu frá American
Academy of the Dramatic
Arts í New York, sem er elsti
leiklistarskóli Bandaríkjanna
og enn starfræktur, og einsetti
mér að fara þangað í nám,“
segir Jón sem fyrst nam leiklist
við Leiklistarskóla Lárusar
Pálssonar.
„Eftir námið stefndi ég vestur,
en það er svo kyndugt með þessa
ævi mína að allt kemur að sjálfu
sér; jörðin, hestarnir og leiklistin.
Ég fór í tónlistarskóla og lærði á
píanó en þá kom enn einn áhrifa-
valdurinn við sögu; kórstjórinn í
Borgarnesi sem vildi að ég sækti
um í Karlakór Reykjavíkur, sem
ég og gerði og komst inn,“ segir
Jón um það örlagaríka skref.
New York, New York
Með Karlakór Reykjavíkur söng
Jón frá 1943 til 1946 og fór kórinn
í tíu vikna söngferð til Bandaríkj-
anna og Kanada haustið 1946.
„Ég ákvað strax í sambandi
við þessa ferð að ég kæmi ekki
til baka,“ segir Jón og skellir upp
úr. „Við fórum alla leið suður til
Mexíkóflóa, um gjörvöll Banda-
ríkin og enduðum í Winnipeg.
Á hótelherbergi í Texas hringdi
ég til New York og talaði við
yfirkennara skólans sem hvatti
mig til að koma, sem og ég gerði
þegar kórinn var farinn heim til
Íslands,“ segir Jón sem dreif í að
leigja sér herbergi hjá íslenskri
konu efst á Broadway.
„Svo var ég boðaður til yfir-
kennarans sem færði mér tvö
eintöl til að læra utan að, en inn-
tökuprófin voru löngu búin. Ég
kláraði þau skítnervös og ómögu-
legur, enda sagði hann mig verða
að gera miklu betur, tók bókina,
fór með erindið og hágrét, gam-
all og yndislegur maðurinn. Þetta
gerði hann fyrir mig og setti mig
af stað þannig að ég gerði nú allt
miklu betur og komst inn, eini
nemandinn við skólann sem ekki
var mæltur á ensku að móður-
máli,“ segir Jón sem aldrei lærði
ensku öðruvísi en af bíómyndun-
um í Reykjavík og eitt ár í gagn-
fræðaskóla.
„Þetta var yndislegur tími og
ég var svo hamingjusamur. Söng-
bakterían eftir starfið með kórn-
um fylgdi mér og ég fann mér
kennara þar sem ég lærði óperu-
söng meðfram leiklistarnáminu.
Stundaði svo Metropolitan-óper-
una grimmt og lifði eins og heims-
borgari,“ segir Jón, en það var
faðir hans sem kostaði námið.
„Pabbi var verkamaður og
mamma líka þegar hún fékk
eitthvað að gera. Hann átti enga
peninga en tók lán í bankanum
í Borgarnesi og sendi mér sem
framfærslu út. Foreldrar mínir
samþykktu allt sem mér datt í hug
og spurðu ekki einu sinni hvers
vegna ég færi út í þetta prjál, en
fólk skildi ekki hvers vegna menn
lærðu leiklist árið 1946,“ segir
Jón brosmildur og fær sér bita af
brúnkökusneið.
Nennir ekki til Hollywood
Um sama leyti og Jón fór utan
til Bandaríkjanna fór stór hópur
samnemenda hans úr leiklistar-
skóla Lárusar til Lundúna sömu
erinda, þar á meðal Ævar Kvar-
an, Baldvin Halldórsson, Rúrik
Haraldsson, Klemens Jónsson og
Gunnar Eyjólfsson.
„En ég hafði séð þennan skóla
í Ameríku sem hældi sér af því að
hafa útskrifað heimsfræga kvik-
myndaleikara sem ég hafði séð í
bíó,“ segir Jón sem eftir útskrift
vorið 1948 kom heim til að leika.
„Í lokaprófunum dó pabbi, sem
var svolítið óvænt fyrir mig en
þau heima höfðu vitað að hverju
gekk um tíma. Mamma vildi að
ég lyki náminu, svo ég var ekki
látinn vita. Ég átti þá eitt loka-
próf eftir en samdi við kennarann
að fara heim til að fylgja pabba,“
segir Jón sem ávallt hefur verið
forfallinn kvikmyndaaðdáandi.
„Mínir uppáhaldsleikarar
voru Tyrone Power, Robert Tayl-
or og Katherine Hepburn, alveg
makalaust góðir leikarar,“ segir
Jón sem sjálfur gæti skemmt
sér meðal skærustu kvikmynda-
stjarna veraldar þegar óskars-
verðlaunin verða afhent í Holly-
wood þann 6. mars.
„En ég nenni ekki út því þetta
er svo mikið ferðalag. Vitaskuld
er draumur allra leikara að fá til-
nefningu til þessara verðlauna en
mér hafði svo sannarlega aldrei
dottið til hugar að ég yrði við-
loðandi slíkt sjálfur,“ segir Jón
dreyminn á svip, en stuttmyndin
Síðasti bærinn með Jóni í aðalhlut-
verki er tilnefnd í flokki erlendra
stuttmynda til verðlaunanna.
„Það er ekki út af mínum leik
sem tilnefningin er tilkomin, ég
get ekki þakkað mér það. Þetta
er alfarið hugarsmíð leikstjórans
Rúnars Rúnarssonar sem skrifaði
söguna og skóp persónuna. Á sinn
hátt má segja að tilnefningin sé
punkturinn yfir i-ið á mínum ferli,
en getur þó aldrei orðið hápunkt-
urinn því ég hef leikið svo miklu
stærri og bitastæðari hlutverk
áður. En þetta er gott hlutverk og
útkoman rímar svo sannarlega
við Hollywood-drauminn minn
gamla,“ segir hann hlæjandi.
Eintóm ánægja
Hún geislar af Jóni lífsgleðin og
hann segist sáttur við ferilinn.
„Ég er dús við sjálfan mig og
finnst stundum að mér takist vel
það sem ég geri. Þetta er búið að
vera mikið skemmtilegt og ég hef
aldrei séð eftir því að velja þessa
leið, enda bættist við söngurinn
og það kórónaði margt,“ segir Jón
sem söng meðal annars við Kon-
unglegu óperuna í Stokkhólmi í
tvö ár.
„Söngurinn var að yfirtaka
mig á tímabili en ég ákvað svo að
einbeita mér að leiknum, fyrst hjá
Þjóðleikhúsinu og síðar Leikfé-
lagi Reykjavíkur,“ segir Jón sem
síðast lék á sviði vorið 1992.
„Ég var alveg reiðubúinn að
hætta, enda við Þóra skilin og
ég flytjandi á milli leiguíbúða,
eigandi þessa jörð og þetta góða
hús hér. Því tók ég saman fögg-
ur mínar og hef verið hér síðan,“
segir Jón sem þvertekur fyrir að
vera frægur í sveitinni þótt marg-
ir sveitungar hans óski honum nú
til hamingju með tilnefninguna.
„Víst hef ég notið þess að vera
þekktur maður og rekast iðulega
á fólk sem ég þekki engin deili
á en þekkir mig þó. Um daginn
komu til mín tvær konur sem
vildu þakka mér ævistarfið og
vissulega þykir mér vænt um
það,“ segir Jón sem orðinn er 83
ára gamall, þótt ekki beri hann
árin utan á sér.
„Það er andskotakornið mik-
ill aldur, en aldur er auðvitað
afstæður. Ég held ég sé hættur að
leika, nema ég fengi góða rullu í
kvikmynd að sumrinu til, því ég
er dálítið fastbundinn hér allan
veturinn vegna hestanna,“ segir
Jón sem byrjar daginn á heygjöf
í hesthúsinu og fær sér heitan
tebolla og tvær brauðsneiðar í
árbít.
„Svo er þetta nú bara letilegt
hjá mér. Ég les mikið og er fótbolta-
fíkill sem fær útrás í sjónvarpinu.
En ég er aldrei einmana og uni
mér vel einn. Þetta er heldur eng-
inn Gísla á Uppsölum-lífsstíll; ég
á góða vini á næstu bæjum og svo
koma dæturnar oft með barna-
börnin,“ segir Jón sem stundum
veltir fyrir sér hvert lokaferðinni
sé heitið.
„Ég hef velt því fyrir mér hvar
ég ætti að láta grafa mig því um
þrjá staði er að ræða. Ég gæti hvílt
hér í sveitinni, en einnig í Reykja-
vík þar sem ég bjó helminginn af
ævinni, eða þá á bernskuslóðum í
Borgarnesi. Æskustöðvarnar sitja
voðalega sterkt í mér og ég hugsa
oft þangað og um fólkið sem ég ólst
upp með. Ég man nefnilega ekkert
nema gott um ævi mína þar, og
reyndar hefur lífið allt verið ein-
tóm ánægja,“ segir hann með blik í
augum og ánægjubrosi á vör.
Dús við sjálfan mig
Það er vatn á geyminum í kaffikönnunni á Helga-
stöðum. Brúnkaka með súkkulaðirönd í skápnum.
Allt svo fallegt og hreint heima á bænum. Hálf-
partinn jólalegt, enda snjóhvítt teppi á túnunum
úti. Þórdís Lilja Gunnarsdóttir þáði kökusneið og
molasopa hjá leikaranum og hrossabóndanum
Jóni Sigurbjörnssyni, en Jón er aðalleikari í Síðasta
bænum, sem tilnefnd er til óskarsverðlauna.
SETIÐ VIÐ ELDHÚSGLUGGANN HEIMA Á HELGASTÖÐUM Jón hefur verið einbúi á Helgastöðum í Árnessýslu frá því að hann sté af leiksviði í
síðasta sinn vorið 1992. Leikur hans í stuttmyndinni Síðasti bærinn hefur vakið gríðarlega athygli, en myndin er tilnefnd til óskarsverðlauna
í flokki stuttmynda.FRÉTTABLAÐIÐ/HARI
„Það er ekki út af mínum leik
sem tilnefningin er tilkomin;
ég get ekki þakkað mér það.
En þetta er gott hlutverk og
útkoman rímar svo sannarlega
við Hollywood-drauminn minn
gamla.“