Fréttablaðið - 22.02.2006, Síða 54

MARKAÐURINN
Fyrirséð er að álframleiðsla hér nálægt því þrefald-
ist til ársins 2008, að árleg framleiðsla aukist um
490.000 tonn, verði 760 þúsund tonn á ári. Gangi svo
eftir áætlanir um frekari stóriðju árin þar á eftir er
svo ráðgert að auka árlega framleiðslu um 770.000
tonn til viðbótar. Við þetta færi álframleiðsla hér
á landi úr því að vera 1,2 prósent af heimsfram-
leiðslu, í að vera 3 til 4 prósent árið 2008 og svo í 6
til 7 prósent af heimsframleiðslu árið 2014.
MARKMIÐ SEM EKKI NÁST
Framleiðsluaukning þessi og fylgjandi virkjana-
framkvæmdir hafa áhrif á hagkerfið allt, en um
þau áhrif, bæði núverandi og fyrirsjáanleg er
fjallað í sérefni greiningardeildar KB banka sem
út kom fyrir skömmu. Framkvæmdunum fylgir
áframhaldandi þensla, hátt gengi krónunnar og
fyrirséð er að hægi á mögulegum vaxtalækkunum
Seðlabankans um leið. Þá segir greiningardeildin
fyrirséð að áætlanir Seðlabankans um að verðbólga
hér komist að 2,5 prósenta markinu eftir 2008
raskist. „Ef af þessum þremur framkvæmdum
verður er erfitt að sjá fyrir hvenær verðbólgu-
markmiðinu verði náð. Það gæti jafnvel tafist fram
yfir árið 2012, nema vextir verði verulega hærri
en nú er. Framkvæmdirnar munu því án efa fela
í sér hærri vexti og hærra nafngengi en ella allt
frá þeim tíma sem ákvarðanir liggja fyrir – jafn-
vel á þessu ári,“ segir greiningardeildin. Ástæðan
fyrir þessu er sögð vera tvíþætt. Annars vegar
muni vaxtalækkanir Seðlabankans verða hægari
og grynnri, en það haldi uppi vaxtamun við útlönd
og styrkara gengi. „Í öðru lagi munu væntingar um
nýjar framkvæmdir hvetja áfram stöðutöku með
íslensku krónunni til þess að nýta vaxtamuninn, svo
sem með útgáfu lengri krónubréfa. Þetta gæti falið
í sér að næsta niðursveifla muni eiga sér stað við
mun hærra gengi krónunnar og hærri vexti en áður
hefur þekkst og að hávaxtaumhverfi verði til staðar
hérlendis fram á næsta áratug.“
Mat greiningardeildarinnar er að allir þrír stór-
iðjukostirnir sem nú eru til skoðunar fram til ársins
2014, stækkun Straumsvíkur á næsta ári, nýtt álver
á Norðurlandi og annað í Helguvík, séu framkvæm-
anlegir, en tímamörkin verði hins vegar aðeins
seinni en fyrstu áætlanir hafi gert ráð fyrir. Hér er
gert ráð fyrir því að hafist verði handa við bygg-
ingu álvers á Norðurlandi árið 2009 og í Helguvík
árið eftir.
Framkvæmdirnar þrjár eru sagðar auka fram-
leiðslugetu í álvinnslu um 770.000 tonn með rúm-
lega 400 milljarða króna kostnaði eða 40 prósentum
af núverandi landsframleiðslu. „Þetta
er því um 50 prósentum viðameiri
framkvæmd í áltonnum en núverandi
stóriðjuframkvæmdir sem lýkur 2007
og auka framleiðslugetuna um 490.000
tonn,“ segir bankinn, en bætir við að
heildarkostnaður við framkvæmdirnar
sé þó líklega aðeins minni vegna þess að minni fjár-
festingu þurfi fyrir jarðvarmavirkjanir en vatns-
aflsvirkjanir.
Árleg framleiðsla álveranna tveggja sem hér
starfa nú nemur um 270.000 tonnum, 178.000 tonn í
Straumsvík og 90.000 tonn á Grundartanga. Álver á
Reyðarfirði, með 320.000 tonna framleiðslugetu og
stækkun um 170.000 tonn á Grundartanga eru svo á
bak við aukna framleiðslugetu fram til ársins 2008.
„Ísland mun þá verða meðal helstu álframleiðslu-
ríkja í heiminum með 3 til 4 prósent af heimsfram-
leiðslu.“
STÓRIÐJA Á ÞENSLUTÍMUM
Greiningardeild KB banka segir að miðað við
íslensku hagsveifluna sé líklegt að fyrsti hluti
framkvæmdanna, stækkun Alcans í Straumsvík,
valdi ekki miklum ruðningsáhrifum. Áhrif fram-
kvæmda á Norðurlandi og í Helguvík, ásamt lokaá-
fanga stækkun Alcans, muni hins vegar koma fram
á árunum 2009 til 2011, en þá sé fjárfesting í geiran-
um áætluð um 80 til 100 milljarðar á ári. „Á þessum
tíma þegar aðalþungi álframkvæmdanna kemur
fram er líklegt að efnahagslífið verði aftur komið
í uppsveiflu. Sú hætta er því fyrir hendi að aftur
skapist samskonar ástand og verið hefur á síðustu
tveimur árum og stóriðjuframkvæmdirnar komi
fram á þenslutímum og við þeim verði að bregðast
með vaxtahækkunum.“
Bankinn segir að líta megi á erlenda
verðbréfaútgáfu í krónum, að minnsta
kosti að hluta til, sem afleiðingu af
mjög hraðri uppbyggingu stóriðju
hér, enda sé ástæða útgáfunnar mikill
vaxtamunur við útlönd. „Vextir eru
aftur háir vegna vaxtahækkana Seðlabankans sem
ætlað er að halda innlendri eftirspurn í skefjum,“
segir greiningardeildin og bendir á að stór hluti
af aukningu eftirspurnar stafi einmitt af stóriðju-
framkvæmdunum. „Svo stórar fjárfestingar hafa
einnig alla burði til þess að leiða hagsveifluna í svo
litlu hagkerfi sem hinu íslenska. Þetta gerist ekki
aðeins vegna þess hve fjárfestingarnar eru stórar
heldur er framkvæmdaferillinn einnig langur og
vel tímasettur. Það felur í sér að væntingar fólks
verða að ýmsu leyti samstilltar þegar svo góðar
opinberar upplýsingar liggja fyrir um heildareftir-
spurn svo langt fram í tímann.“ Greiningardeildin
bendir á að þetta hafi enda verið tilfellið 2002 til
2003 þegar framkvæmdaferillinn var kynntur fyrir
byggingu Fjarðaráls og stækkun Norðuráls fjögur
ár fram í tímann. „Með þessum hætti hafa stóriðju-
framkvæmdir af þessari stærðargráðu mun meiri
áhrif á efnahagslífið en beint umfang fjárfesting-
arinnar sjálfrar segir til um.“
22. FEBRÚAR 2006 MIÐVIKUDAGUR
F Y R S T O G S Í Ð A S T
Framleiðsluaukning fyrirhugaðra framkvæmda eftir næsta ár nemur
770.000 tonnum, þannig að heildarframleiðsla á ári færi í 1.500 tonn.
Ár Álver Framleiðslugeta
2007-2010 Stækkun Alcan í Straumsvík 280.000 tonn
2009-2012 Álver Alcoa á Norðurlandi 250.000 tonn
2010-2013 Álver Century í Helguvík 250.000 tonn
M Ö G U L E G A R F R A M K V Æ M D I R
2 0 0 7 T I L 2 0 1 4
Hávaxtaumhverfi og verð-
bólga fram á næsta áratug
Fyrirætlanir um stóriðju gætu raskað verðbólgumarkmiðum Seðlabankans.
Væntingar um framkvæmdir ýta undir styrka stöðu krónunnar. Niðursveifla
gæti orðið við allt aðrar aðstæður en áður hafa þekkst.
Í ÁLVERINU Á GRUNDARTANGA Árleg framleiðsla nemur nú
um 90.000 tonnum á Grundartanga, en þar er fyrirhuguð stækkun
um 170.000 tonn. Sú aukning, ásamt þeirri framleiðsluviðbót sem
verður með álveri Reyðaráls, verður til þess að auka árlega fram-
leiðslu hér úr um 270.00 tonnum í 760.000 tonn. MARKAÐURINN/JÓN
SIGURÐUR
M Á L I Ð E R
Álið og
efnahagurinn
Er hægt að spá nákvæmlega
fyrir um hagsveifluna út frá
stóriðjuáætlunum?
Nei, það er ekki hægt.
Efnahagsumsvif ganga ætíð í
sveiflum hjá iðnvæddum ríkj-
um og eru taldar spanna 4 til
5 ár. Til að mynda er líklegt að
íslenskt efnahagslíf fari í nið-
ursveiflu árið 2007 til 2008 eftir
3 til 4 ára uppsveiflu. Þó geta
ýmsir hlutir, s.s. breytingar á
fiskafla á fyrri tíð og stóriðju-
framkvæmdir
á vorri tíð haft
mikil áhrif á
taktinn. Miklar
fjárfestingar
geta vegið á móti
niðursveiflu með
því að auka inn-
lenda eftirspurn
líkt og gerðist
þegar álverin
voru byggð í
Straumsvík og á
Grundartanga,
en einnig ýkt
uppsveiflu líkt
og hefur verið
að gerast nú.
En vegna þess
hve slíkar fram-
kvæmdir liggja
fyrir með mikl-
um fyrirvara
geta þær einnig
haft mikil áhrif á
væntingamyndun
og efnahagsfram-
vindu. Það var
einmitt það sem
gerðist á árunum 2003 til 2004
eftir að ákvörðun lá fyrir um
núverandi framkvæmdahrinu.
Hvaða áhrif hefur það ef verð-
bólga kemst ekki að markmiði
Seðlabankans um 2,5 prósenta
verðbólgu fyrr en 2012?
Það er mjög óheppilegt þar
sem trúverðugleiki markmiðs
sem aldrei næst hlýtur að vera
dreginn í efa. Seðlabankinn
hefur fengið mjög erfitt verk-
efni til úrlausnar sem er að
halda verðlagi stöðugu á tímum
mikilla framkvæmda, hækk-
andi eignaverðs, lægri vaxta á
erlendum fjármagnsmarkaði,
lækkun skatta og kerfisbreyt-
inga í íslensku atvinnulífi.
Er hægt að grípa til aðgerða
annarra en að blása af stóriðju
til að draga úr áhrifum gengis-
ins á útflutningsstarfsemi?
Það dugar einna best að draga
úr opinberum framkvæmdum
á byggingartíma stóriðjunn-
ar. Hér mætti nefna lagningu
Sundabrautar, hátæknisjúkra-
hús og fleira. Það sem upp á
vantar verður Seðlabankinn að
vinna með vaxtaaðhaldi.
Hvað þarf orkusala til stóriðju
að skila miklum arði til að í henni
felist „þjóðhagslegur ábati“?
Þjóðhagslegur ábati felst í
aukinni framleiðni framleiðslu-
þátta. Stóriðja og orkufram-
leiðsla henni til handa skapar
slíkan ábata ef þeir framleiðslu-
þættir sem hún nýtir skila meiri
framleiðni en í annarri notkun.
Á sínum tíma var gífurlega
mikilvægt að fá fyrstu stór-
iðjufyrirtækin hingað og nýta
stærðarhagkvæmni í vatns-
virkjunum og auk þess hafa
álverin greitt hærri laun en
þekkist fyrir sambærileg störf
á íslenskum vinnumarkaði. Þá
hefur orðið til mjög verðmæt
þekking hérlendis í tengslum
við byggingu virkjana, bæði
hvað varðar
vatns- og gufuafl,
fyrir stóriðju.
Hins vegar er
raforka sá fram-
leiðsluþáttur sem
stóriðjan nýtur
í langmestum
mæli og því
hlýtur arður af
þeirri sölu að
vega þyngst hvað
þjóðhagslegan
ábata varðar. Sá
ábati skapast ef
títtnefnd orkusala
skilar hagnaði
þegar leiðrétt
hefur verið fyrir
öllum hagfræði-
legum kostnaði,
gjaldi fyrir rík-
isábyrgð, fórnar-
kostnaði vegna
landsspjalla og
svo framvegis.
Sá vandi er þó til
staðar að orku-
framleiðsla er ein
síðasta atvinnugreinin hérlendis
sem er enn á forræði opinberra
aðila. Sú hætta er því fyrir
hendi að fleygur geti orðið til á
milli bókhaldslegs kostnaðar og
hagfræðilegs kostnaðar þegar
opinberir aðilar standa í virkj-
unarframkvæmdum, til dæmis
ætti það að heyra sögunni til að
virkjað sé með ríkisábyrgð.
Er hægt að gefa sér að þegar
stóriðjuframkvæmdum lýkur
verði um leið að baki erlend
verðbréfaútgáfa í krónum?
Mjög líklega er erlend verð-
bréfaútgáfa í krónum komin
til þess að vera svo lengi sem
landsmenn viðhalda sjálfstæð-
um gjaldmiðli og hafa jákvæð-
an vaxtamun við útlönd. Og er
það vel. Aðkoma útlendinga
dýpkar fjármagnsmarkaðinn
og lækkar vaxtastig hérlendis
þegar til lengri tíma er litið.
Ákafinn í þessari útgáfu ræðst
annars vegar af þeim vaxtamun
sem er viðhaldið og hins vegar
gengisvæntingum í framtíðinni.
Eins og staðan er nú er vaxta-
munur mikill til að stemma við
mikilli framleiðsluspennu inn-
anlands og áætlanir um þrjár
nýjar stóriðjuframkvæmdir
hafa kastað þeim væntingum á
loft að gengi krónunnar verði
mjög hátt í kringum 2010. Það
hefur síðan orðið til þess að
hleypa nýju lífi í útgáfuna þar
sem hinir erlendu útgefendur
hafa lengt í útgáfum sínum og
miða lengur fram í tímann.
Krónubréfin eru
komin til að vera
T Ö L V U P Ó S T U R I N N
Til Ásgeirs
Jónssonar
lektors við viðskipta- og hagfræði-
deild Háskólans og hagfræðings
hjá greiningardeild KB banka
22