Tíminn - 04.12.1977, Blaðsíða 12

mmm.
Esra S. Pétursson, læknir:
Sálarlífið
12
Kæru lesendur minir. Likam-
inn hefur anda (pneuma) sem
fæöist samtimis honum og
gagntekur hann allan. Þrem
öldum fyrir Krist hélt Aristótel-
es sálfræðikenningu þessari
fram, fyrstur vestrænna
manna, eiris og við minntumst á
i siðasta þætti.
I hugmynd þessari gætir
áhrifa frá Plató, læriföður hans.
Taldi hann að sálin hefði að-
setur i heilanum og vitnaði þar
til Pythagorasar, stærðfræð-
ingsins, heimspekingsins og
fræðimannsins sem talinn var
bezt upplýstur allra á fóniu á
Grikklandi.
Pythagoras var maður'viðför-
ull, og kom meðal annars til
Egyptalands sex öldum fyrir
Krist. Trúði hann hinni frum-
stæðu sálfræðilegu hugmynd
um flakk sálarinnar og siendur-
tekna holdgun hennar i nýjum
og nýjum lifverum. Einnig trúði
hann á eilifðareðli hennar. Svo
sem fyrr getur má rekja svipað-
ar hugmyndir til Austurlanda i
rúm þúsund ár fyrir tið
Pythagorasar.
Hvenær srilin sameinaðist li'k-
amanum og hvorthún gerði það
fyrir fæðingu var ekki ljóst.
Hinsvegarer þvi ljóslifandi lýst
i tibezkum fræðum. -f Þar er
hinn aðvifandi andi eða holdlaus
sál sögð laðast aö þeim stað sem
karl og kona hafa samfarir,
þegar hinn rétti staður og stund
hennarer kominn tilaö holdgast
á ný. Hverfur hún siðan bein-
ustu boðleið inn i likama kon-
unnar og tekur sér bólfestu þar
um leið og getnaöinum lýkur.
Fylgir ævafornri lýsing þessari
sú staðhæfing að laðist sálin
mesttil konunnar, en berifrem-
ur óvild til karlsins, verði barnið
drengur. Sé hinsvegar þrá sál-
arinnar til karlsins en óvildin til
konunnar verði það stúlka.
Hugmynd þessi eða kenning
ersii elsta sem ég, tilþess a hefi
rekizt á sem nokkurs konar for-
vera kenningar Freuds, föður
sálkönnunarinnar, um ödipus
duldina. Þar telur Freud að
drengir, á um það bil fjögurra
ára aldrinum, vilji ,,búa með
móðurinni” einir en losa sig við
föðurinn sem skæðasta keppi-
nautinn um ást hennar. En
Aristóteles rakti þetta sem sagt
ekki svona alveg i botn, svo að
segja, eins og Tibetbúar geröu,
heldur lét hann sér nægja að
staðhæfa að sálin fæddist sam-
timis likamanum og gagntæki
hann allan, þó að hann teldi að
hún byggi mest i hjartanu.
Stóuspekingar tóku við af
Aristótelesi og bættu ofan á
þetta hugmyndum um hvatir og
samvizku. Samvizkan hjá þeim
táknaði innra samræmi við
meðfædda skynsemi og sann-
girni.
Nokkru siðar grundvallaði
Plótinus sálfræðina sem hreina
visindagrein er byggði á
reynslu, sem fengist við sjálfs-
athugun, án þess að miöa við lif-
eðlisrannsóknir sem undirstöðu
þeirra.
Kirkjufaðirinn Ágústinus,
sem uppi var þrjú hundruð ár-
um eftir Krist, hélt þessari arf-
leifö áfram og grundvallaði
þannig þá sálfræði sem kirkja
Krists fellst á og hefur síðan
komið fram meöal annars i
lúterskum sið og i Passiusálm-
um Hallgrims Péturssonar.
ÁgUstinus notaði fyrst og
fremst bibliuna sem auðupp-
sprettu sálrænna hugmynda um
anda Guðs sem skapaði mann-
inn i sinni andlegu mynd með
þviað blása lifsandanum f hinar
holdlegu nasir hans. Vist er að
sérhvert barn gripur andann á
Esra S. Pétursson
lofti strax- eftir fæðingu inn i
þennan efnisheim.
Fram eftir miðöldum var öll
vestræn sálfræði að mestu
endurtekin á hugmyndum
Aristótelesar og Ágústinusar.
Framþróun
sálfræðinnar
Frá upphafi og fram á þennan
dag hefur þróun sálfræöinnar
verið tviskipt varðandi kenning-
ar og sjónarmið um hugann og
sálfræðina og skilgreiningu
þeirra. Viö getum nefnt aðra
leiðina fyrirbrigðafræði en hina
vélrænufræði. Fyrirbrigðafræð-
in er sú andlega leið sem nálg-
ast hug- og sálræn fyrirbæri
með þvi að lýsa lifsreynslunni
beint, likt og lýsingar mannlifs i
Islendingasögunum. Fyrir-
brigðaleið hneigist til að að-
greina hugann frálikamanumog
miðar litt við lifeðlisfræði og
likamleg áhrif á sálina. Sál-
fræðileið þessi styðst þvi ekki
verulega við ytri rannsóknir og
snýr sér meira að innri heim-
spekilegri sjálfsskoðun.
Vélræna leiðin, hinsvegar,
fjallar meira um sambönd ytri
orsaka og afleiðinga. Leitar hún
einmitt til likamlegra og lif-
eðlislegra fyrirbæra til þess að
koma sálrænum atburðum
undir lögmál náttúrunnar.
Fram á þessa öld okkar bar
meira á fyrirbrigðafræðinni hjá
Bretum og Þjóðverjum en
Frakkar og Bandarikjmenn
hneigðust meira að vélrænu
fræðinni.
Descartes, sem uppi var á
sextándu öld i Frakklandi, var
hinn mikli brautryðjandi vél-
rænu fræðinnar. Vann hann aö
þvi með krufningum og lifeðlis-
tilraunum. Ekki var hann siöur
kunnur sem heimspekingur og
er hann frægur fyrir kenning-
una: Cogitoergo sum.Ég hugsa
og þess vegna er ég til. Ekki
finnst mér sú hugmynd beint
vera vélræn, en margur maður-
inn, þar með talinn Descartes,
er býsna þverstæðukenndur.
Nú dettur mér i hug að vera
kann að ykkur finnist sumum
fræði þessi farin að veröa dá-
litið tyrfin. Sé svo, lái ég ykkur
það ekki. Jafnvel þegar leitazt
er við að einfalda sálfræöi er
hún samt af flestum talin með
erfiðari námsgreinum, til
Sunnudagur 4. desember 1977. •
dæmis á borð viö æðri stærð-
fræði. En þar eð sálfræðin, eins
og ég mun siðar lýsa betur, er
mjög hagnýt og gagnleg, ekki
siður en stærðfræðin, er hún vel
þess virði að kynnast henni bet-
ur, ■ þó við verðum aö leggja
dálitið að okkur til þess.
Svo við snúum okkur aftur að
Descartes þá héldu samlandar
hans áfram athugunum og til-
raunum hans á átjándu öldinni
og gaf Lamettrie út bókina
Mannvélin (L’homme machine)
árið 1748, en Condillac likti
manninum við myndastyttu
sem gædd einu skilningaviti
myndi öðlast nokkur einkenni
mannlegs hugar fyrir tilverkn-
að þeirrar reynslu sem hún
fengi með því eina skilningar-
viti.
Um li'kt leyti-voru Bretar að
fást við fyrirbrigðaaðferöina og
raunhyggjuog hugtengslafræði.
John Locke hélt þvi fram að
hugurinn væri samsettur af
hugmyndum sem allar hefðu
komið frá lifsreynslunni, flestar
um skilningavitin en sumar
vegna þeirrar ihygli sem gerir
huganum kleift að kanna sina
eigin starfshætti og eðli.
Þegar kemur fram á okkar
öld fer sálfræðiþekking og nyt-
semi hennar ört vaxandi. Er nú
svo komið að þekking mann-
kyns á sálfræði tvöfaldast á tiu
ára fresti likt og á sér stað með
allmargar aðrar visindagrein-
ar.
Næst munum við leggja eitt-
hvað út á þær brautir, þó að
stiklað verði aðeins á þvi
stærsta. Væntanlega höldum við
áfram á þeim brautum á fyrsta
sunnudegi komandi árs i dálk-
um þessum. Ég þakka þeim
sem lásu.
Heimildarit:
+ The Tibetan Book of the
Dead, i enskri þýðingu
W.Y.Evans-Wentz. Þriðja út-
gáfa. The Oxford University
Press. New York, 1957.
Islensk húsgögn
Fyrir táninga á öllum aldri
Sérstaklega smekkleg og þægileg
Hönnun: Gunnar Magnússon, husgagnaarkitekt
Sjón er sögu ríkari
Veriö
velkomin
SMUWJVF.GI 6 SÍMI 44544
Winther
vinsælustu og beztu þríhjólin
Verð frá kr. 7.000
Varahlutaþjónusta.
örnini
Hækka má sætin,
ekkert bak,
komast sjálf
af og á
Verð frá kr. 7.000,-
Spitalastig 8, simi 14661, pósthólf 671.
Ölfushreppur
Óskar eftir að ráða vanan starfsmann til
starfa á skrifstofu ölfushrepps i Þorláks-
höfn.
Umsóknarfrestur er til 9. desember.
Upplýsingar veitir sveitarstjóri i sima
99-3800 Og 99-3726.
Sveitarstjóri ölfushrepps.