Tíminn - 03.01.1978, Blaðsíða 8

8
Þribjudagur 3. janúar 1978
,, Samræmum óskhyggjuna
raunverulegum skilyrðum’ ’
1 kvöld er litiö yfir farinn veg,
hvort heldur menn eru i hópi f jöl-
skyldu og ástvina eöa einir og ein-
mana. Til þeirra leitar hugurinn
ekki slzt. Gleöin setur svip sinn á
hátlöina, þó viöa hafi oröiö skarö
fyrir skildi. Minningar og fyrir-
heit tvinnast saman f hugum okk-
ar.
Heit eru unnin — þvi sem m iöur
gekk á liönu ári, skal úr bætt á þvl
nýja.
A stórum stundum er oft sagt,
aö Islendingar séu ekki annaö en
ein f jölskylda. Viö áramót á þessi
lfking viö, þvl aö öll sameinumst
viö í hátiöarskapi og lftum jafnt
yfir liöna áriö og fram á veg.
En sátt og samlyndi þarf ekki
ávallt aö rfkja innan fjölskyldu. 1
þjóöarfjölskyldunni heyrast
óánægjuraddir, barlómur og
kröfugerö. Þetta gæti bent tii
þess, aö hlutskipti okkar væri lak-
ara en skyldi.
ölfum ber þó saman um, aö vel-
megunin mæld i kaupmætti nú
fyrir jólahátiöina hafi sjaldan eöa
aldrei veriö meiri. Þetta er auö-
vitaö ekki einhlitur mælikvaröi,
en án efa ættum viö aö láta af öll-
um barlómi og ólund. Kveinstaf-
irnir eru aöeins til þess fallnir aö
draga úr vilja og kjarki til aö tak-
ast á viö raunveruleg vandamál
og bæta þjóöllfiö og samfélagiö 1
heild meö atorku og dugnaöi.
Aö visu erum viö ekki einráö
um margtaf þvl, sem áhrif hefur
á lif okkar, hvort heldur sem ein-
staklinga eöa þjóöar. Viö hljótum
þess vegna aö beina athyglinni aö
þvi sem gerist umhverfis okkur
oghvernigmönnunum miöarþar.
Djarfhuga tilraunir eru geröar
til aö leysa deilumál fornra and-
stæöinga i löndunum fyrir botni
Miöjaröarhafs. Styrjöld hrjáir fá-
tækar þjóöir Sómaliu og Eþiópiu.
Kynþátta- og frelsisbarátta er
viöa háö. ógnir ánauöar milljóna
manna valda þvi, að skylt og
nauösynlegt er aö berjast ótrauö-
lega fyrir sjálfsögöum mannrétt-
indum. Hungurvofan sækir aö
meiri hluta mannkyns og þeir eru
mun fleiri sem eiga ekki málungi
matar, en hinir sem lifa i alls-
nægtum.
Allt þetta hefur með einum eöa
öörum hættiáhrif á islenzku þjóð-
arfjölskylduna. Samt er okkur
mjög tamt aö horfa aöeins i eigin
barm og gleyma vandamálum
annarra, sem okkur er ekki aö-
eins hollt, heldur einnig skylt aö
hafa hugfast og sinna. Viö þaö
ætti jafnframt aö aukast skilning-
ur á góöu hlutskipti okkar.
Ætli einhver láti nú ekki orö
falla um þaö, aö ekki sé jafnaö til
þess sem bezt sé og aö saman-
buröurinn veröi okkur ekki hag-
stæbur, þegar litiö sé nær til vest-
rænna velmegunar- og lýöræöis-
rikja. En er þá grannans hagur
greinilega betri en okkar? Sann-
leikurinn er sá, aö grannrikin
eiga einnig viö sin vandamál aö
gllma. Reyndar varöar okkur
miklu hvernig þeim tekst aö ráöa
fram úr sinum vanda, þar sem
þau eru flest helztu viöskipalönd
okkar.
Eg sat nýlega fund forsætisráö-
herraNoröurlanda.þarsem fram
kom, aö fjárlög muni nú afgreidd
i öllum öörum Noröurlöndum
meö 10-30% halla, sem jafnaöur
er meö erlendum lántökum, at-
vinnuleysi er 8-10% i Finnlandi og
Danmörku og 2% i Sviþjóö, en
bæöi þar og I Noregi er vinnu tug-
þúsunda og jafnvel hundruöþús-
unda manna haldiö uppi meö sér-
stakri lánafyrirgreiöslu, rikis-
ábyrgöum og beinum styrkjum, i
von um aö samkeppnisstaöa
þeirra atvinnugreina, sem svo
illa eru settar, eigi eftir aö batna.
Reyndar hafa menn þegar lifaö i
þeirri von alllengi, og óvist um
hversu úr rætist.
Þótt i þessum staöreyndum sé
duliö gengisfall og veröbólga i ná-
grannalöndunum, skulum viö
hreinskilnislega játa, aö verö-
bólgan þar — þótt nógu alvarleg
þyki — er aöeins um 10-15% á ári
eöa helmingur eöa þriöjungur
þess, sem verið hefur hjá okkur.
Auðvitað stofnar veröbólgan
hér afkomu atvinnuveganna og
samkeppnisstööu i hættu og leiðir
á endanum til stöðvunar og at-
vinnuleysis. Þegar af þeirri
ástæöu ber brýna nauösyn til aö
snúast gegn þessari þróun. Okkur
tókst á siöustu 2 árum að minnka
veröbólguna um helming — og
þótt okkur hafi boriö af leiö á
þessu ári, þá megum viö ekki
missa sjónar af markinu. Þótt viö
veröum um skamma hriö aö vera i
biðstööu, þá verbum viö aö nota
þann tima til aö undirbúa nýja og
öflugri sókn gegn veröbólguvá-
gestinum I næstu atrennu.
Reynslan sýnir okkur, aö sigurinn
veröur ekki unninn meö skyndi-
sókn. Viö þurfum á þolinmæöi og
þrautseigju aö halda og megum
ekki missa móöinn, þótt lengri
tima taki en viö áöur vonuöum til
aö ná árangri.
Hér er einnig meira i veöi en
fjárhagslegir hagsmunir einir,
atvinnulif og samkeppnisstaöa.
Peningagildi er mælikvarði á
fleira en fjármunaleg verömæti
og getur einnig veriö spegilmynd
af siöferöisþreki og siðgæöismati.
Viö eigum aö vlsu skýringu á
veröbólgu, ef ekki afsökun, I ein-
hliöa atvinnulifi. Oflun sjávaraf-
uröa er bundin sveiflum bæöi um
magn og verö, sem ekki er á okk-
ar valdi. En viö höfum heldur
ekki kunnaö sem skyldi aö lifa
samkvæmt þessum aöstæöum.
Stjórnvöld og einstaklingar hafa
viljaö ráöast I of margt á skömm-
um tfma. Meira hefur veriö fjár-
fest en almenningur hefur viljaö
sætta sig viö meö þvi aö tak-
marka neyzlu sina og eyöslu. Er-
lend skuldasöfnun hefur fylgt i
kjölfariö. Afleiöingin hefur veriö
ofþensla i þjóöfélaginu.
Meö afgreiöslu fjárlaga fyrir
næsta ár og framkvæmda- og
lánsfjáráætlun hafa stjórnvöld
takmarkaö fjárfestingu I raun viö
innlenda sparifjármyndun og
stöövaö aukningu erlendra
fram, svo sem stjórnmálaflokk-
um og stéttarfélögum. En um-
fram allt hefur hann sjálfs sin
vegna undirgengizt aö lifa i
skipulegu samfélagi og hlita
ákveönum reglum til þess aö
vernda frelsisitti nábýli viö aðra.
Frelsinu fylgir ábyrgö. Þaö er
mikill misskilningur, aö frelsiö
felist i þvi aö fara eftir vild sinni
og geöþótta á liöandi stund —
vera svo góöur við sjálfan sig aö
láta allt eftir sér án þess aö
skeyta um afleiöingar geröa
Geir Hallgrlmsson
sinna fyrir aöra og sjálfan sig,
þegar litiö er lengra en til morg-
undagsins.
Ef einstaklingurinn vill varö-
veita viröingu sína og frelsi verö-
ur hann aö beita sig sjálfsaga.
Hann getur ekki varpaö ábyrgö
eöa áhyggjum á aöra og falið sig i
fjöldanum.
Þaö er kunnara en frá þurfi aö
segja, aö daglega eru geröar ým-
iss konar samþykktir hagsmuna-
samtaka, meö kröfum á hendur
samfélaginu i heild eba öörum
hagsmunahópum. Um sumar
þessar kröfur er ekki nema gott
eitt aö segja, þótt þær geti orkaö
tvimælis. Þær verða ofttil þess aö
vandamáleru tekin til meöferöar
og fremur brotin til mergjar en
ella. Aörar kröfur eru svo ber-
sýnilega ósanngjarnar, mót-
sagnakenndar og raunar ófram-
kvæmanlegar, aö einstaklingur-
verksvið og veröa aö viröa hvert
annaö.en svo samtengd eru verk-
sviöin aö nánara samráö þeirra á
milli þarf aö veröa en veriö hefur.
Alþingi og rikisstjórn og
stjórnarstofnanir fara meö fjár-
mál rikisins og marka stefnuna i
peninga- og lánamálum. Aöilar
vinnumarkaöarins móta stefnuna
Ilauna-og tekjumálum. Eftir öllu
þessu og ytri skilyröum fer þróun
gengis islenzku krónunnar og
verðlag i landinu.
Oskhyggjan er rik Iokkar öllum,
veruleikinn oft, þvi miöur.annar.
Manndóm sýnum við þá fyrst
þegar viö samræmum óskhyggj-
una raunverulegum skilyrðum á
hverjum tima.
En stundum rætast óskir fyrr
og betur en björtustu vonir gáfu
tilefni til.
Yfirráö okkar yfir 200 mílna
fiskveiöilögsögu eru staöreynd —
ævintýralegustu og örlagarikustu
tlmamót i sögu islenzku þjóöar-
innar eftir sjálfa lýöveldisstofn-
unina.
Efnalega eigum viö hér eftir
enga afsökum ef okkur tekst ekki
aö sjá sjálfum okkur farboröa,
þóttguövitab sé viö margvíslegan
efnahagsvanda að glima eftir
sem áöur.
Skoðanir okkar eru skiptar
m.a. um þaö hvernig tryggja á
öryggi þjóðarinnar og sjálfs-
ákvöröunarrétt gagnvart öörum
þjóðum i viðsjálum vopnum bún-
um heimi. Hlutlausar þjóðir
leggja engu siöur mikiö á sig i
þeim efnum en hinar sem i
varnarbandalag ganga.
Við höfum sömu skyldu aö
gegna og aörar þjóöir. Viö getum
ekki treyst þviaö fá aö lifa óáreitt
Iþjóðbrautsemsýnishorn fornrar
menningar en hljótum einnig að
vilja taka virkan þátt I lifi sam-
tiöarinnar,samskiptum þjóöanna
og leggja fram okkar skerf til
varöveizlu friöar i heiminum.
Viö erum okkar sjálfra vegna i
varnarbandalagi. Þátttaka i
— Áramótaávarp forsætis-
ráðherra, Geirs Hallgríms-
sonar, flutt í Ríkisútvarpið
á gamlárskvöld
skulda. Þessari stefnu veröur aö
fylgja eftir.
Eölilegt og sjáifsagt er aö ætl-
ast til mikils af stjómvöldum og
veita þeim óvægna og sanngjarna
gagnrýni.
En i lýöræöisþjóöfélagi er ekki
allt vald lagt I hendur rikisstjórn-
ar og Alþingis. Lýöræöi er ekki
eingöngu fólgiö i þvl aö fólkiö
kjósi til þings á fjögurra ára eöa
skemmri fresti, og varpi áhyggj-
um slnum á stjómvöld þess á
milli. Lýöræöisskipulagiö er fölg-
iö i dreifingu valdsins, til sveita-
stjórna, hagsmunasamtaka og
einstaklinganna sjálfra. Hver
maöur er sinn eigin herra, þvi aö i
raun og veru er allt vald frá ein-
staklingnum komiö. Frelsi ein-
staklingsins er forsendan, sem
allt annaö byggist á. Einstakling-
urinn hefur bundizt samtökum
viö aöra i ýmiss konar félagsskap
til aö koma áhugamálum slnum
inn, sem aö þeim hefur staöiö og
um þær er spurður, ypptir öxlum
og segir ekki hafa veriö unnt aö
standa á móti þeim, sem lengst
vildu ganga.
Flest, ef ekki öll, erum viö
þeirrar skoöunar, aö samtök
launþega og vinnuveitenda eigi i
frjálsum samningum sin á milli
aö ákveöa kaup og kjör manna 1
sem flestum greinum. Viöteljum
meö sama hætti og enn frekar, aö
þaö sé hreint neyöarúrræði, sem
ekki megi gripa til fyrr en öll önn-
ursund eru lokuö, aö breyta gild-
andi kjarasamningum meö lög-
gjöf. En samningsfrelsi aöila
vinnumarkaöarins hlýtur jafn-
framt, eöli málsins samkvæmt,
aö byggjast á þeirri meginfor-
sendu, aö ekki sé eftir geröa
samninga höföaö til þess aö naub-
syn beri til eöa beinlinis krafizt
ráöstafana tíl aö koma I veg fyrir
atvinnuleysi, ráöstafana er oft
geta leitt til veröbólgu.
Stjórnvöld og hagsmunasamtök
vinnumarkaöarins hafa hver sitt
frjálsu samstarfi vestrænna rikja
er sjálfstæöismál en má aldrei
hneppa okkur I fjötra fjárhags-
legra tengsla og framfærslu Við
viljum og veröum aö standa á
eigin fótum.
Viö lifum i opnu og frjálsu þjóð-
félagi þar sem áhrif og fréttir
berast einstaklingnum i sffellu,
án þess aö hann hafi ráörúm til
Ihugunar og ályktunar sem
skyldi. Fjölmiölar leggja ósjálf-
rátt áherzlu á neikvæöu hliöarnar,
góö heilsa er ekki fréttaefni en
slys og sjúkleiki hvort heldur
andlegur, efnalegur eöa líkam-
legur er þaö aftur á móti.
Uppeldi ungu kynslóöarinnar
færist i vaxandi mæli úr höndum
foreldra tii stofnana. Þeim mun
brýnna er aö huga aö hvert
stefnir i menntamálum og ööru
uppeidisstarfi. Aherzlu ber aö
leggja á aö þroska getu ein-
staklingsins til aö draga sjálf-
stæðar ályktanir og axla eigin
ábyrgö.
Lifsaldur lengist en oft er vafa-
samt aö lifsfylling fylgi. Aldraöir
einangrast miöaö viö þaö sem
áöur var. Þaö er menningar-
skylda aö tryggja öllum sjálf-
stæöi og viðunandi lifsframfæri
aö lokinni starfsævi meö því að
gera einstaklingunum sjálfum
fært aö búa i haginn fyrir sig.
Fyrir nokkrum árum gekk ég
ásamt öörum gestum um dýra-
garöinn I Edinborg. Aö skoöunar-
ferö lokinni spurði ég forstööu-
manninn hvaöa dýrategund væri
erfiöast aö fylgjast meö. Hann
svaraöi aö bragði: „Homo
sapiens”, þ.e. maöurinn sjálfur.
Fyrst i staö haföi ég svariö aö
gamanmáli en það vekur þó
engu aö síður alvarlpgar hug-
leiöingar. Viöa eru því miöur
dæmi um stjórnskipulag og
stjórnarherra sem telja sér
nauðsynlegt aö setja saklausa
menn bak viö rimla. örlagarikur
skilsmunur er á milli frjálsra
manna og fanga, ábyrgöar og
ánauöar.
1 frjálsum þjóöfélögum erlendis
rikir hins vegar sú vargöld nú, aö
hópar hermdarverkamanna
reyna aö koma fram vilja sinum
meö hótunum og ofbeldi,ránum
og moröum á saklausu fólki.
Víst er lýöræöiö oft seint I svif-
um og langan tima tekur stundum
aö bæta úr göllum og misrétti.
Meðferö mála, bæði ákvörðunar-
og dómsvald er i margra hönd-
um, til þess að tryggja
réttaröryggið.
Margt má bæta I lýöræöislegum
þjóöfélögum og aö því verður aö
vinna hér á Islandi ekki siöur en
annars staðar En i þeirri viðleitni
megum við aldrei af óþolinmæöi
og óbilgirni brjóta leikreglur
lýöræöisins sem viö höfum sjálf
sett okkur. Sá sem brýtur þessar
leikreglur i dag, þarf e.t.v. á þeim
aö halda sjálfum sér til verndar á
morgun.
Vib búum viö hagstæð ytri skil-
yröi og okkur ætti aö vera
vorkunnarlaust aö leysa vanda-
málin þótt viö höfum óneitanlega
spennt bogann hátt. Til þess
veröa gerðarkröfur ekki einungis
til allra stjórnmálamanna og for-
vigismanna hagsmunasamtaka.
Abyrgö stétta og einstaklinga i
þjóöfélaginu er mikil. Ein-
staklingurinn má ekki bregðast
ábyrgöinni, sem frelsinu er sam-
fara. Hann getur veitt forsvars-
mönnum sinum aöhald sem dug-
ar.
Kosningaár er aö hefjast. Aö
þvl er stundum látiö liggja ab
stjórnmálamenn reyni aö kaupa
sér vinsældir kjósenda meö stór-
tækum útgjöldum og loforöum
um fyrirgreiöslu. Vist er þaö rétt
aö I lýðræöisrikjum er jafnan
mikill þrýstingur á stjórnvöld i þá
átt aö auka hvers konar fram-
kvæmdir og félagslega þjónustu
og valfrelsi og ráöstöfunarrétti
einstaklinga hættir til þess aö
fara út á og stundum út fyrir ystu
brún þess sem þjóðarefnin leyfa.
En ég veit aö allur almenningur
er i raun og veru ekki ginn-
keyptur fyrir gylliboöum.
Þaö er von min og vissa.að viö
lslendingar, einstaklingar,stéttir
og þjóöin i heild kunnum á
kosningaári sem endranær meö
frelsiö aö fara.
Ég árna ykkur öllum gleöilegs
og farsæls nýárs.